به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، از اواخر سال ۹۸ شیوع ویروس کُرونا به یکی از مهم‌ترین مسائل جامعه‌ی ایران تبدیل شد. مسئله‌ای که بخش عمده‌ای از اذهان و افکار عمومی را متوجه خود نمود و از ابعاد مختلف بهداشتی و درمانی، اقتصادی و … مشکلاتی را در کشور ایجاد کرد. اما از سوی دیگر و در زمینه‌ی مقابله با این «ویروس منحوس» نیز اقدامات و تلاش‌های زیبا و ماندگاری رقم خورد. همراهی‌های اقشار مختلف مردم با توصیه‌های مسئولین، صحنه‌های ایثار کادرهای بهداشت و درمان و فعالیت‌های خودجوش و جهادی و خیرخواهانه برای کمک به بیماران و نیازمندان صدمه دیده از این بیماری و... گوشه‌هایی از سرزندگی و همبستگی ایران اسلامی را به نمایش گذاشت.
رهبر معظم انقلاب اسلامی از همان اولین روزهای به وجود آمدن این مسئله، مجموعه توصیه‌ها، دستورات و اقداماتی را دنبال کردند. «توصیه‌هایی به مردم در جهت فرهنگ‌سازی»، «تبیین ابعاد این مسئله از زاویه‌ی نگاه دینی و براساس مبانی اعتقادی»، «دستورات حاکمیتی گوناگون»، «کمک به وزیر بهداشت و درمان به‌عنوان رئیس ستاد ملی مبارزه با کرونا»، «حمایت از تلاش‌های مسئولین دولتی»، «دستور به نیروهای مسلح برای فعال شدن در این زمینه»، «فعال نمودن ظرفیت‌های مردمی و جهادی و جهت‌دهی به آنها برای کمک حداکثری به آسیب‌دیدگان و نیازمندان» و… از جمله‌ی این اقدامات بوده است.
پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در گفتگو با سعید نمکی وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اقدامات و کمک‌های حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در عرصه‌ی مبارزه با کرونا و حمایت‌های ایشان از تلاش‌های کادر درمان را مورد بحث و بررسی قرار داده است:
متن گفتگو با وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به شرح زیر است:
به‌عنوان اولین سؤال، جناب‌عالی در مدتی که این بیماری منحوس در کشور شیوع پیدا کرد به‌طور جدی در خط مقدم مبارزه با بیماری کرونا درگیر بودید و روزهای بسیار سختی بر شما در این مدت گذشته است. در چه مواردی با رهبر انقلاب پیرامون شیوع این ویروس ارتباط داشتید؟ درباره‌ی نکات و حمایت‌های ایشان از کادر درمانی هم توضیح دهید.
نمکی: صبح چهارشنبه ۳۰ بهمن‌ماه در هیأت دولت این موضوع را به همکارانم گفتم که متأسفانه مواردی در قم گزارش شده که به نظر من این افراد به کرونا مشکوک‌اند. آزمایش‌های این افراد را برای ما فرستادند و من مرتب پیگیر بودم و نزدیک‌های ظهر بود که از خانم دکتر مختاری، ویروس‌شناس برجسته‌ی مرکز دانشکده بهداشت و آزمایشگاه رفرانس خواهش کردم که جواب آزمایش را به من بگویید و ایشان هم گفت که بالای نود درصد کرونا است. برای محکم‌کاری از انستیتو پاستور هم کمک گرفتم. چون برای اولین بار می‌خواستیم این موضوع را اعلام کنیم و نمی‌خواستم دچار اشکال شویم. متأسفانه در انستیتو پاستور هم تأیید شد و من بلافاصله آن را اعلام کردم. اگرچه عده‌ای در کشورهای غربی جوسازی کردند که ایران منتظر این بود که ۲۲ بهمن و انتخابات برگزار بشود، ولی من قبل از انتخابات این را اعلام کردم و بعد هم اکیپ‌هایمان را در قم مستقر کردیم و بلافاصله ردیابی‌هایمان را شروع کردیم.
در اولین گزارشی که خدمت رهبر معظّم انقلاب تقدیم کردم، گفتم که ما ستاد ملی کرونا را تشکیل دادیم. در این گزارش توضیحاتی را درباره‌ی اتفاقاتی که افتاده بود برایشان نوشتم و ایشان هم به‌شدت از ما حمایت کردند. حمایتی که ایشان در روزهای اول کردند این بود که مصوبات ستاد ملی کرونا را به‌شدت مورد حمایت قرار دادند و فرمودند که مصوبات ستاد ملی کرونا باید در حکم مصوبات شورای امنیت ملی هم به حساب بیاید. بزرگ‌ترین حمایت رهبر انقلاب از ما هم این بود که همه را به تبعیت از تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا مکلّف کردند. این بار تأیید و تأکید ایشان هم از جایگاه اجرایی و هم از جایگاه شرعی برای ما بسیار بار سنگین و ذی‌قیمتی بود.
رهبر معظّم انقلاب به‌گونه‌ای فتوا صادر کردند که اجرای این مصوبات واجب شد. ما دو نوع مراکز داریم. یکی مراکز دولتی و غیردولتی که جنبه‌ی مذهبی و دینی بر آن حاکم نیست و دیگری مراکزی مثل مساجد، ستادهای نمازجمعه، اعتکاف، راهیان نور، اماکن متبرکه و آستان‌های مقدس که با حمایت‌ها و فرمایش‌های رهبر معظّم انقلاب همه‌ی این مجموعه‌ها از تصمیمات ستاد ملی مبارزه با کرونا حمایت کردند که این هم یکی دیگر از بزرگ‌ترین و ذی‌قیمت‌ترین حمایت‌های ایشان به ما بود.
بعد از آن با توجه به تعداد عزیزانی که در حین خدمت به مردم به شهادت رسیده بودند، من در ۱۷ اسفندماه گزارش دیگری برای رهبر معظّم انقلاب نوشتم که از آن حمایت کردند. در این گزارش از ایشان تقاضا کردم که اجازه بدهند که ما این عزیزان را به‌عنوان شهدای خدمت و خدمت‌گزاری در عرصه‌ی نظام سلامت تلقی کنیم که بلافاصله ایشان مرحمت فرمودند و تأیید کردند.
چند روز بعد، یعنی در ۲۳ اسفندماه دوباره گزارشی از تصمیمی که برای بسیج ملی مبارزه با کرونا گرفتیم خدمت ایشان نوشتم. در رابطه با کرونا به این نتیجه رسیدیم که با توجه به اینکه ما تخت‌های بیمارستانی داریم و همه‌ی امکانات را آماده کردیم ولی اگر فوج ورودی بیماران به بیمارستان‌ها بالا برود، ما را گرفتار می‌کند و ما باید از یک جایی به بعد این زنجیره را قطع کنیم. به همین دلیل بسیج ملی مبارزه با کرونا را شکل دادیم تا افراد بیمار را در خانه‌هایشان پیدا کنیم و به‌جای اینکه بیماری به سراغ ما بیاید، ما به سراغ بیمار برویم. و از ظرفیت شبکه‌ی بهداشتی و درمانی کشور استفاده کنیم تا بتوانیم بیماران را تحت پوشش قرار بدهیم. ابتدا سامانه‌ی ۴۰۳۰ را راه‌اندازی کردیم و با سامانه‌ی ۱۹۰ خودمان وضعیت تک تک افراد را پیگیری کردیم و با استفاده از ظرفیت پرونده الکترونیک سلامت که ایجاد کرده بودیم بیش از هفتاد میلیون نفر را ردیابی و رصد کردیم و توانستیم افراد با علامت کم و علامت‌دار را تشخیص بدهیم و در مراحل اولیه این‌ها را از بقیه جدا کنیم و تحت درمان قرار بدهیم و نگذاریم که وارد بیمارستان‌ها بشوند. مراکز بسیار متعدد ۱۶ ساعته و بعضاً ۲۴ ساعته در سراسر کشور ایجاد کردیم. من گزارش این اقدامات را هم خدمت رهبر معظّم انقلاب دادم که پیام بسیار دلگرم کننده‌ای را محبت فرمودند و به ما دادند که واقعاً باعث خوشحالی و دلگرمی همه‌ی همکاران ما شد. من حدود پنج گزارش خدمت رهبر معظّم انقلاب تقدیم کردم که ایشان همه‌ی این پنج گزارش را بلافاصله مطالعه کردند و همان موقع هم جواب دادند. جواب‌های بسیار دلگرم کننده‌ای که باعث قوت قلب همکاران ما در سراسر کشور شد.
به غیر از این موارد آیا نکات دیگری هم از جانب رهبر انقلاب بوده که برای خود شما جالب بوده باشد؟
نمکی: اولاً جالب‌ترین قسمتش به غیر از آن محبت و بزرگ‌منشی ایشان که من به‌عنوان وزیر خیلی خوشحال شدم این بود که رهبر مملکت بلافاصله گزارش وزیر را در این عرصه به‌عنوان فرمانده عملیات می‌خوانند. این خیلی مهم است که من گزارشی که به رهبر انقلاب می‌نویسم را بلافاصله ایشان قرائت کنند یا اینکه بعداً سر حوصله آن را جواب بدهند. این برای من خیلی جالب بود، چون من روزها و شب‌های سختی را گذراندم. ما جایی نمی‌رفتیم و ۲۴ ساعت نشسته بودیم تا این موج سنگین را مدیریت کنیم. با آن خستگی و با آن فشار وقتی من گزارش مکتوبی را تقدیم ایشان می‌کردم، ایشان بلافاصله می‌خواندند و بعد از یک ساعت به بنده پاسخ می‌دادند. این بزرگ‌ترین نکته‌ی دلگرم‌کننده بود. ثانیاً ایشان به‌شدت حرفه‌ای گزارش را پاسخ می‌دادند. یعنی وقتی حرف از بسیج و حرف از مشکلات دیگر می‌زدیم ایشان کاملاً فنی و با اصول بسیار منطبق بر پروتکل‌های مورد نظر پاسخ می‌دادند. ثالثاً حمایت‌های ایشان از سربازان خودشان به‌عنوان مدافعان سلامت است و از همه مهمتر اینکه ایشان وقتی احساس کردند که بنده شاید در این عرصه احساس تنهایی کنم، آن دستور ناب را به نیروهای مسلح دادند تا پشتیبان این قضیه قرار بگیرند و با تشکیل قرارگاه کنار ما قرار گرفتند و این تنهایی را از درون ما زدودند. این‌ها نشان از واکنش‌های بسیار به‌موقع و دستورات بسیار حکیمانه‌ای بود که ایشان دادند که علاوه بر دلگرمی و پشتوانه‌ی عاطفی که برای ما ایجاد کرد یک پشتوانه‌ی سنگین و وزین اجرایی هم با این فرمایش‌ها کنار ما قرار گرفت.
علی‌رغم همه‌ی تحریم‌ها و مشکلاتی که کشور ما با آن درگیر است، جمهوری اسلامی ایران را از نظر امکانات و رسیدگی و کنترل این بیماری با سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی مقایسه می‌کنند. اما با شروع کرونا نظام بهداشت و درمان کشور ظرفیت‌هایی را از خودش نشان کرد. یک مقدار در مورد این ظرفیت‌ها برای ما توضیح بدهید و اینکه چگونه توانستیم علی‌رغم همه‌ی این مشکلات روی پای خودمان بایستیم؟
نمکی: من اگر خیلی خالصانه بخواهم بگویم، بزرگ‌ترین ظرفیت ما ظرفیت‌های معنوی است. من همواره به دوستانم می‌گویم که درست است خیلی کار کردید، و دستاوردها از نظر حرفه‌ای فوق‌العاده بالا است، اما ما باید مرحمت ویژه پروردگار را در کنار یکایک قدم‌هایمان ببینیم. این بسیار ارزشمند است. من همواره به همکاران می‌گویم تا زمانی که دعای نیمه شب یک مادر شهید و آه نیمه شب یک مجروح و جانباز قطع نخاع در این مملکت هست، این مملکت پشتوانه‌ی بسیار سنگین و قوی خواهد داشت. من جای پای این مرحمت و معنویت را کنار یکایک گام‌هایی که برداشتیم می‌بینم. اما بعد از این، دومین ظرفیت ما، ظرفیت اراده و همت بی‌نظیر کادر درمانی بود که کار کردند. ملاحظه کردید که پرستاران در کشورهای اروپا و آمریکا در روز اول و دوم به خیابان‌های جلوی بیمارستان‌ها آمدند و صف کشیدند و اعتراض کردند که ما این امکانات را نداریم. البته ما از قبل تدارکاتی آماده کرده بودیم، ولی پرستار و پزشکی هم در جاهایی ممکن بود امکاناتی نداشته باشد، اما این‌ها با روحیه‌ی ایثار و جهادگری که دارند چنین اعتراض و رفتاری با ما و مردم نکردند. منظورم این است که از مردم فاصله نگرفتند، بلکه ایستادند و شهید هم دادند و جان‌فشانی هم کردند. پس این هم یک ظرفیت بی‌بدیلی است که ما از دفاع مقدس و از ایثارگری‌های متعدد مردم‌مان در ایام پس از انقلاب به ارث برده‌ایم.
سومین ظرفیت بی‌بدیل دیگر که می‌توانم به آن اشاره کنم، استفاده از شیوه‌ی جهادی در مدیریت این پدیده است. ما واقعاً از آنچه که در دفاع مقدس آموخته بودیم، استفاده کردیم. شما یاران من را در ستاد ببینید همه بچه‌های جبهه‌اند، همه بچه‌هایی‌اند که در عملیات‌های سنگین جنگ تحمیلی و دفاع مقدس رتبه آوردند و این‌ها دوباره به میدان آمدند و با همان شیوه کار کردند. ظرفیت دیگری که به کار ما آمد نظام بهداشتی و درمانی کشور است. ما یک ساختاری به نام نظام شبکه داریم که حدود هفده هزار بِهوَرز در دورترین نقاط روستایی مملکت دارد. مراکز جامع سلامت با نیروهای بسیار قوی در این عرصه داریم که به‌عنوان کارشناسان و مراقبین سلامت، پزشک خانواده هستند. زیرساختِ پرونده‌ی الکترونیک سلامت برای حدود هشتاد میلیون نفر در کشور را هم داریم.
ما در رابطه با مسئله‌ی کرونا هم به محض اینکه اوضاع بیمارستان‌هایمان را با ثبات کردیم به سراغ ایجاد زیرساخت برای پیشگیری آن رفتیم. ما از همه‌ی مراکز بهداشتی و درمانی، خانه‌های بهداشت و از پرونده‌های الکترونیکی سلامت استفاده کردیم و با توجه به اینکه کد ملی و آدرس‌ها را داشتیم به خانه‌های مردم مراجعه کردیم و با داشتن شماره تلفن به افراد زنگ زدیم. موارد مشکوکی را که شناسایی می‌کردیم، آنها را دعوت می‌کردیم و به بیمارستان‌ها نمی‌فرستادیم که آلوده بشوند، بلکه در مراکز سرپایی فرد آلوده را از فرد غیرآلوده تشخیص می‌دادیم. با این ظرفیت بی‌بدیل ۷۱ میلیون نفر را رصد کردیم و توانستیم زنجیره‌ی انتقال را قطع کنیم. امروز اگر آمارها نزولی و در سراشیبی است، به‌خاطر استفاده‌ی ما از نظام پیشگیری است. ما با استفاده از خانه‌های بهداشت و مراکز بهداشتی و درمانی در شهرها و حاشیه‌ی شهرها و روستاها و استفاده از ظرفیت بی‌بدیل بِهوَرزها، مراقبین سلامت، نیروهای بسیج و سایر امکاناتی که به‌کار گرفتیم، توانستیم کمر این بیماری را بشکنیم.
اما درباره‌ی تفاوتی که ما با کشورهایی مثل اروپا و آمریکا داریم، باید بگویم که بعضی‌ها فکر می‌کنند ما تخت مریض زیاد داریم. همین الان نسبت تخت ما به هزار نفر جمعیت یک و شش دهم است. عقب افتاده‌ترین کشور اروپایی پنج برابر ما به هزار نفر جمعیت تخت دارد. نسبت پرستار به تخت در بدترین وضعیت در اروپا و آمریکا دو تا سه برابر ما است. اما آنچه که به کار ما آمد اولاً روحیه‌ی جهادگرانه‌ی نیروهای ما هست و ثانیاً آن معنویت و روح عارفانه‌ای است که دعاهایشان کنار ما قرار گرفته است. از همه مهمتر نظام سازمان یافته‌ی پیشگیرانه به کمک بیمارستان‌های ما آمد و حجم کار را کم کرد. این نظام چند خاصیت دیگر هم دارد. اولین گامی که ما با این نظام برداشتیم قطع انتقال حلقه‌ی بیماری بود. دومین کار این بود که بار بیمارستان‌ها را کم کردیم و سومین کار هم این بود که پرسنل بیمارستان‌های ما وقت بیشتری پیدا کردند که به مواردی که آنجا بستری‌اند برسند و مرگ‌ومیر را کم کنند.
ظرفیتِ قرارگاه بهداشتی نیروهای مسلح چقدر توانست به مبارزه با این بیماری کمک کند؟ همکاری دستگاه‌های کشور به غیر از نیروهای مسلح با وزارت بهداشت در این عرصه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
نمکی: قبل از اینکه دستوری از رهبر معظم انقلاب برای ورود نیروهای مسلح به این صحنه صادر بشود، این دوستان و برادران در روز اول با ما ابراز همراهی و همدلی کردند. بعد از دستور رهبر انقلاب هم این احساس مسئولیت به‌شدت تقویت شد. این پدیده چند خاصیت برای ما داشت. اول اینکه ما احساس تنهایی نکردیم. یعنی آن بار سنگین اولیه‌ی بیماری که امکان داشت موجش همه را گرفتار کند، ما احساس کردیم که عزیزانی در کنارمان داریم که بلافاصله بیمارستان صحرائی را برپا می‌کنند و تخت اضافی فراهم می‌کنند که همین اتفاق هم افتاد و باعث شد بیست هزار تخت اضافی در اقصی نقاط کشور در کارمان نگه بداریم که امروز هم پشتوانه‌ی ما است.
دومین اتفاقی که افتاد کمک‌های این عزیزان در کمک‌رسانی به بیماران بستری و ضدعفونی کردن مراکز عمومی و شهرهای بزرگ و حمل‌ونقل‌ها بود. تعداد قابل توجهی از عزیزان برای نقل‌وانتقال بیماران و برای نقل‌وانتقال دارو به صحنه آمدند. از همه مهمتر بسیج ملی بود که ما با کمک دوستانمان در بسیج اقداماتی را انجام دادیم. این یکی از بزرگ‌ترین دستاوردهای جمهوری اسلامی است که من به‌عنوان وزیر منتخب از منطقه‌ی شرق مدیترانه گزارش آن را به وزرای بهداشت کشورهای جهان دادم.
خوشبختانه همه‌ی بخش‌ها در این عرصه به کمک ما آمدند. من آنچه که در دفاع مقدس دیده بودم را شاید زیباترش را امروز دیدم. یعنی همه اعم از مردم، نیروهای مسلح، دستگاه‌های دولتی، سازمان‌های مردم نهاد، صداوسیما و… با هدایت رهبر انقلاب در زیر آن بیرق و خیمه در کنار هم زیباترین جلوه‌ی وفاق و همدلی را به نمایش گذاشتند و به دنیا ثابت کردند که ما ملتی هستیم که تحت هیچ شرایطی همدیگر را رها نمی‌کنیم و در بدترین شرایط همیشه کنار هم خواهیم بود.
ارزیابی شما از آینده‌ی شیوع کرونا و مقابله با آن چیست؟
نمکی: ببینید اگر همین الان از آقای تدروس، دبیرکل سازمان جهانی بهداشت که اطلاعات همه‌ی کشورهای دنیا را هر روز می‌گیرد و البته ما هم هر روز مرور می‌کنیم، این سؤال را بپرسید، ایشان حتماً جواب می‌دهد که نمی‌دانم. علتش هم این است که هنوز هیچ کشوری از کشورهای جهان این ویروس را به‌خوبی نشناخته است. ما هنوز نمی‌دانیم که منشأ این ویروس چیست و در آینده چه رویکردی خواهد داشت. و این را هیچ‌کس نمی‌داند.
رویکرد این ویروس ممکن است به‌سمت نجابت و یا به‌سمت سرکشی برود. این را من به‌عنوان یک معلمی دارم عرض می‌کنم که سی و دو سال است این مباحث را در دانشکده پزشکی درس می‌دهد. این ویروس در هر سرزمینی که بچرخد ممکن است که از خودش نشانه‌های جدیدی را بروز بدهد و میزان بیماری‌زایی‌اش متفاوت باشد. ممکن است هجمه یا عدم هجمه‌اش در هر نژاد و اقلیم و سرزمینی متفاوت باشد. ببینید این یک ویروسی است که ما اصلاً نمی‌توانیم آینده‌اش را پیش‌بینی کنیم، اما آنچه که خود ما از روز اول برآورد کردیم و همین سیر را می‌بینیم این است که این ویروس تا اردیبهشت و خرداد جور دیگری ما را گرفتار خواهد کرد و اگر فاصله‌گذاری‌هایی را که ما تدوین کردیم درست انجام بشود و اگر مردم همه‌ی اصول بهداشتی که ما تقاضا کردیم را رعایت کنند و اتفاق جدیدی نیفتد، معتقدیم که تیم بهداشت و درمان ما می‌توانند تا خردادماه ان‌شاءالله این بیماری را به حداقل ممکن برسانند. البته این به معنای ریشه‌کن کردن این بیماری نیست.
برآورد ما این است که اگر همه‌ی پروتکل‌ها رعایت بشود و خیز جدیدی از ویروس را نداشته باشیم، ان‌شاءالله تا پایان خردادماه به وضعیت آرام‌تری برسیم. اما اگر خدای ناکرده پروتکل‌ها رعایت نشود، ممکن است پیک‌های جدیدی در نقاط مختلف داشته باشیم که ما را غافلگیر کند. در تابستان ممکن است درمان‌های جدیدی به کمک ما برسند. و درباره واکسیناسیون هم من به‌عنوان مختصص این رشته خیلی بعید می‌دانم که ما امسال واکسن موفقی در دنیا داشته باشیم ولی درمان‌ها و داروهای جدید و شیوه‌های مهار جدید ویروس و امید به اینکه این ویروس اگر مثل اجدادش بخواهد عمل کند، انتظار داریم گرمای هوا به کمک ما بیاید؛ مگر اینکه رفتار آن با اجدادش همخوانی نداشته باشد. به هر حال ما در پاییز و زمستان انتظار یک پیک جدید از همراهی ویروس کرونا با ویروس آنفولانزا را در کشور دور از ذهن نمی‌بینیم که خودمان را برای آن هم داریم آماده می‌کنیم.
اگر نکته‌ای از نکات و توصیه‌های رهبر انقلاب باقی مانده است بفرمایید.
نمکی: من واقعاً فکر می‌کنم و بارها به همکارانم در جلسات متعدد گفتم که قاطع‌ترین، محکم‌ترین و علمی‌ترین نوع حمایت را ما از رهبر معظّم انقلاب دیدیم و من تردید ندارم که اگر حمایت‌های جانانه‌ی ایشان نبود، ما نمی‌توانستیم گام‌های مؤثر خوبی در این رابطه و به این حدّت و شدت برداریم. مردم هم به‌شدت حمایت و صبوری کردند و در روز سیزده نوروز که مردم حتی از قبل از اسلام به دل طبیعت می‌رفتند، اما با حرف شنوی در خانه‌ها ماندند و این نشان از حمایت بالای مردم بود. اگر مردم ان‌شاءالله به توصیه‌های رهبر معظّم انقلاب و به توصیه‌های مسئولین عمل کنند و فاصله‌گذاری‌ها و پروتکل‌ها را رعایت کنند، می‌توانم بگویم که یکی از موفق‌ترین کشورهای دنیا در رابطه با مهار و کنترل بیماری کرونا خواهیم بود. ما در شرکت‌های دانش‌بنیان در حال کار بر روی روش‌های درمانی جدید و بر روی واکسن هستیم و امیدواریم که ان‌شاءالله در این رابطه هم بتوانیم دستاوردهای خوبی را برای جمهوری اسلامی در عرصه‌ی بین‌المللی داشته باشیم.
نظر شما