ادعیه رسیده از اهل بیت قرآن صاعد هستند/ اسم اعظم الهی در دعای سحر

به گزارش خبرنگار مهر، متن زیر یادداشتی از حجت الاسلام ابوالفضل ابراهیمی، استاد حوزه علمیه امام خمینی (ره) است که درباره موضوع استجابت دعا در ماه مبارک رمضان نگاشته شده است؛

یکی از ویژگی‌های ماه مبارک رمضان که در ادعیه شریفه بیان شده است استجابت دعا در این ماه مبارک است لذا در خطبه‌ی شعبانیه نبی مکرم فرمودند: دعای شما در این ماه مستجاب است لذا خدای خود را با نیت‌های صادق و قلب‌های پاک و طاهر بخوانید.

بهترین ادعیه دعاهائی است که از بیان ائمه معصومین علیهم السلام وارد شده است. حضرت امام خمینی از قول استاد خود آیت الله شاه آبادی رحمه الله نقل می‌کنند که ادعیه معصومین علیهم السلام «قرآن صاعد» است یعنی ما یک قرآن نازل داریم که خدای متعال آن را از نزد خود بر قلب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نازل فرمودند: وَ إِنَّکَ لَتُلَقَّی الْقُرْآنَ مِنْ لَدُنْ حَکِیمٍ عَلِیمٍ ﴿۶﴾ همانا تو ای پیامبر قرآن را از نزد خدای حکیم علیم گرفته‌ای (سوره نمل).

و یک قرآن صاعد داریم که کلام امام معصوم است که بالا می‌رود. حضرت امام در تقریرات درس فلسفه این بیان را تبیین کرده‌اند: «در معارف، بهترین و مؤثرترین آثار حضرات، همان ادعیه شان است؛ چون وقتی که حضرات جواب سوال مردم را می‌دادند ناچار بودند که طبق متفاهم عرفی و افق عقل مردم تکلم نمایند؛ زیرا آنچه از معارف که به حضرت صادق علیه السلام رسیده است، با چندین درجه تنزل هم، حضرت نمی‌تواند آن را به مردم عادی منتقل کند، ولی چون توجه ادعیه به خداست آنچه که حق مطلب است ادا فرموده‌اند و آداب ذلّ عبودیت و عزّ ربوبیت را مراعات فرموده‌اند، و می‌توان گفت: ادعیه، همان قرآن‏ صاعد است و قرآن، قرآن نازل است که روی قرآن و خطابش به مردم بوده و تنزل کرده، ولی روی ادعیه الی اللَّه می‌باشد، و در نتیجه انبیا و ائمه علیهم السلام فعلًا هم داعی به حق هستند، چنانکه در زمان خودشان هم داعی به حق بودند.» (تقریرات فلسفه ج ‏۳ ۳۶۷)

یکی از بهترین دعاها که حقیقتاً درک معارف آن از فهم عموم خارج است دعایی است معروف به دعای سحر ماه مبارک رمضان است و به فرمایش امام رضا علیه السلام دعایی است که امام محمد باقر علیه السلام در سحر ماه مبارک می‌خواندند.

ایوب بن یقطین نامه‌ای به حضرت نوشت و نسخه‌ای از این دعا را نزد حضرت فرستاد تا اگر در نوشتن دعا اشتباهی صورت گرفته حضرت آن را اصلاح فرمایند. امام رضا علیه السلام در جواب نامه‌ی او فرمودند پدرم موسی بن جعفر علیهما السلام در فضیلت این دعا از امام محمد باقر علیه السلام نقل فرمودند: «اگر مردم می‌دانستند درخواست‌هایی که در این دعا می‌شود چقدر نزد خدای متعال بزرگ و عظیم الشأن است و چقدر دعای کسی که این کلمات را به زبان جاری می‌کند به سرعت اجابت می‌شود برای یادگیری این دعا با شمشیر به جنگ با یکدیگر می‌رفتند.

بعد از این مطلب حضرت اشاره به آیه‌ای از قرآن می‌کنند: «وَ اللَّهُ یَخْتَصُّ بِرَحْمَتِهِ مَنْ یَشاءُ» یعنی خدای متعال هر کسی را که بخواهد مشمول رحمت خود می‌کند.

شاید مراد حضرت در اشاره به آیه شریفه این باشد که هر کسی موفق به خواندن این دعا نمی‌شود و کسانی موفق می‌شوند که رحمت خاص الهی شامل حال ایشان شده باشد.

در ادامه امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: جدم فرمود اگر قسم بخورم به حقیقت راست می گویم که اسم اعظم الهی در این دعا قرار داده شده است.

منظور از اسم اعظم کلمات نیست بلکه اشاره به یک حقیقت و معنا است خدای متعال عالم را با اسماً اعظم خود اداره می‌کند که در دعای سمات اشاره‌ای به بعض از آنها شده است و اولیا الهی نیز می‌توانند تا حدی به این اسماً اعظم احاطه پیدا کنند لذا عاصف بن برخیا که در چشم بر هم زدنی تخت بلقیس را به کاخ حضرت سلیمان آورد در روایتی از امیرالمومنین فرمودند اسمی از اسماً اعظم الهی را داشت (خصایص الأئمة علیهم السلام ص: ۴۶).

امام محمد باقر علیه السلام فرمودند: این دعا، دعا ی مباهله است و من قبل از درخواست حوائجم این دعا را می‌خوانم و به مطلوب خود می‌رسم. راین دعایی است که در روز مباهله جبرئیل بر پیامبر نازل کرد و عرض کرد برای مباهله با مسیحیان نجران این دعا را بخوانید. (الإقبال بالأعمال الحسنة ج ‏۲، ص: ۳۵۶)

با توجه به این بیانات حضرت عظمت دعای سحر مقداری برای ما روشن می‌شود به همین دلیل حضرت فرمودند وقتی دعای سحر خواندید تلاش کنید در دعا کردن چرا که این دعا علم مکنون الهی است. از نشانه‌های علم مکنون این است که مختص به خدای متعال است «و عنده مفاتح الغیب لا یعلمها الا هو» سپس فرمودند این دعا را به هر کسی تعلیم ندهید و فقط به اهلش یاد دهید و منافقون و کسانی که تکذیب کننده و منکر خدای متعال هستند اهل این دعا نمی‌باشند.

همانطور که از بیانات حضرت امام باقر علیه السلام عظمت این دعا مشخص می‌شود متن این دعای شریف نیز حکایت از یک حقیقت بلند دارد در این دعا خدای متعال را به اسماً و صفاتش قسم نمی‌دهیم بلکه اسماً و صفات او را طلب می‌کنیم.

حضرت امام می‌فرمایند از استاد خود پرسیدم در این دعا خواسته ما چیست؟

آیت الله شاه آبادی فرمودند: خواسته ما رسیدن به مقام این اسماً الهی است.(شرح دعای سحر ص ۱۰)

حضرت امام خمینی رضوان الله علیه در کتاب شرح دعای سحر که این کتاب را در سن ۲۷ سالگی و در زمان حیات استادشان آیت الله شاه آبادی تألیف نموده‌اند، می‌فرمایند: زمانی می‌توانیم درخواست این اسماً و صفات را کنیم که خدای متعال با آن اسماً و صفات برای عبدش تجلی کرده باشد و بعد از تجلی می‌توان آن اسم را در خواست کرد و این مقام به جز برای اولیا خاص الهی علیهم السلام ممکن نیست پس شایسته است که سائل از زبان ولی کامل الهی یعنی اهل بیت علیهم السلام این درخواست را داشته باشد.

بعد می‌فرمایند زبان ما شایستگی بعض از فقرات ادعیه را ندارد مانند فقرات این دعای شریف و بعضی از فقرات دعای کمیل.مرحوم علامه طهرانی نقل می‌کنند که بسیار دیده می‌شد که مرحوم سید هاشم حداد این دعا را در قنوت نمازهایشان می‌خواندند. در این دعا به خدای متعال عرض می‌کنیم: «اللهم انی اسالک من بهائک بابهاه و کل بهائک بهی اللهم انی اسالک من بهائک کله» فهم این عبارت از دعا مشکل است لذا بزرگانی به تبیین آن پرداخته‌اند.

مرحوم آیت الله سعادت پرور از قول علامه طباطبایی در بیان این فقره می‌فرمایند: استاد ما- رضوان اللَّه تعالی علیه- می‌فرمود: «اسم اعظم الهی در این دعا بها است؛ زیرا در میان اسامی الهی استفاده شده از قرآن و احادیث، بها ذکر نشده است.» و نیز می‌فرمود: «بها ی هر شیئی، چیزی است که اقسام و انواع مختلف آن شئی به وسیله آن سنجیده می‌شود. مانند طلای ناب که دیگر اقسام طلا را با آن عیار می‌زنند و هکذا نسبت به اشیای دیگر.» حضرت استاد- رحمةاللَّه‏علیه- به طور خلاصه می‌خواستند بگویند: خداوند، بها و معیار شناسایی همه موجودات است و به او می‌توانیم بدانیم هر موجودی چه مقدار از اسماً و صفات او سبحانه بهره دارد. و در واقع، ارزش هر چیز به اندازه‬ ‏ی کمالاتی است که خداوند از خویش در آن به ودیعت گذاشته است. به طوری که اگر خدا و کمالات او را معیار نمی‌گرفتیم، نمی‌توانستیم اندازه کمالات موجودات را بدانیم‏» (نور هدایت؛ ج ‏۱ ص ۱۴۹)

مرحوم میرزا ابوالحسن جلوه حکیم شهر تهران متوفای ۱۲۷۶ شمسی در معنای این فقره می‌فرمایند: خدایا من از نور و بها تو مرتبه شدید آن را خواهانم. سپس حضرت توجهی می‌دهند و می‌فرمایند: خداوندا همه مراتب نور تو جمیع کمالات را دارد چه مرتبه‌ی شدید آن باشد چه پایین‌تر از آن ولو اینکه مرتبه شدید آن زیباتر است سپس می‌فرمایند «اللهم انی اسالک ببهائک کله» یعنی تمام بها تو را می‌خواهم چه مرتبه شدید آن باشد و چه نباشد. (مجموعة آثار آقا محمد رضا القمشه ای حکیم صهبا؛ ص ۲۰۵)

از خدای متعال توفیق درک معارف مخزون در این دعای شریف و استجابت دعا به برکت این دعا و توفیق قرائت آن را خواستاریم.