خبرگزاری مهر - گروه بین الملل: پرتاب موفقیت‌آمیز ماهواره نور ۱ از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و کسب یک موفقیت جدید برای جمهوری اسلامی بهانه‌ای شده تا آمریکا اقدامات ضد ایرانی خود را با شدت بیشتری پیگیری کند.
کسب این موفقیت به مذاق کشورهایی که به هیچ وجه خواهان پیشرفت ایران نیستند خوش نیامده و از همین رو آنها (انگلیس، فرانسه، آلمان و البته آمریکا) ایران را متهم به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت می‌کنند و کاخ سفید با سوءاستفاده از همین موضوع تلاش می‌کند تا بهانه‌ای برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران بیابد.
در همین رابطه «مایک پمپئو» وزیر خارجه ایالات متحده، با انتشار بیانیه‌ای از کشورهای عضو شورای امنیت سازمان ملل خواست تا تحریم تسلیحاتی ایران را تمدید کنند.
بر اساس برجام تحریم تسلیحاتی ایران در اکتبر ۲۰۲۰ به پایان می‌رسد و پس از آن تهران می‌تواند آزادانه اقدام به خرید و فروش تسلیحات نظامی کند.
در این راستا خبرگزاری مهر گفتگوهایی با کارشناسان و مقامات بین‌المللی انجام داده است که در ادامه می‌آید.
* «مارک فینو» دیپلمات سابق فرانسوی که از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۳ در «مرکز سیاست امنیتی ژنو» (GCSP) فعالیت کرده است، اکنون یک عضو اجرایی این سازمان است. وی در حال حاضر فعالیت‌های مربوط به گسترش تسلیحات را رهبری می‌کند. وی سخنگوی پیشین وزارت خارجه فرانسه بوده است.
*پروفسور «پل پیلار» از اساتید دانشگاه «جرج تاون» آمریکا است و تاکنون مسئولیت‌های متعددی را بر عهده داشته که از جمله آنها می‌توان به ریاست واحد تحلیل عملیات‌های سیا در شرق نزدیک، خلیج فارس و جنوب آسیا اشاره کرد. پیلار همچنین سابقه حضور در شورای اطلاعات ملی آمریکا را به عنوان یکی از اعضای اصلی این شورا در کارنامه فعالیت خود دارد.
*پروفسور «شیرین طهماسب هانتر» (۱۹۴۵ در تبریز) استاد ایرانی-آمریکایی در دانشگاه جورج تاون است که در زمینه مقالات سیاسی به فعالیت مشغول است. او متخصص مسائل سیاسی ایران، خاورمیانه و اسلام سیاسی است. وی به زبان‌های فارسی، انگلیسی، فرانسه و ترکی صحبت می‌کند. وی همچنین عضو شورای روابط خارجی آمریکا است.
*پروفسور «نادر انتصار» رئیس دانشکده علوم سیاسی دانشگاه آلاباما جنوبی آمریکاست. وی از کارشناسان برجسته حوزه مطالعات خاورمیانه، مطالعات ایران و اقتصاد سیاسی بین‌الملل است.
*پروفسور «فرانک فن هیپل» معاون اسبق کاخ سفید. حوزه تحقیقاتی «فن هیپل» در زمینه علوم و فناوری شامل مواردی چون کنترل تسلیحات اتمی و منع اشاعه هسته‌ای، انرژی و توازن سیاست گذاری در عرصه‌های تکنولوژی است. وی پیش از پیوستن به دانشگاه «پرینستون»، به مدت ۱۰ سال مشغول تحقیق در زمینه فیزیک نظری ذرات بنیادی بود و به طور خاص به نگارش آثاری با موضوع پایه و اساس فنی منع اشاعه هسته‌ای و راهکارهای خلع سلاح، آینده انرژی اتمی و بهینه سازی اقتصاد سوخت خودرو علاقه دارد.
* ایالات متحده آمریکا در تلاش است موضوع تحریم تسلیحاتی ایران را در شورای امنیت سازمان ملل تمدید کند. با توجه به اینکه ایالات متحده آمریکا برجام را نقض نموده و از آن خارج شده است، آیا می‌تواند از نظر قانونی چنین درخواستی داشته باشد؟
فینو: اینکه با خروج از برجام، ایالات متحده آمریکا بر خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد عمل کرده است، قطعنامه‌ای که به اتفاق آرا تصویب شده و حاوی هیچ گونه مفادی در مورد خروج یکجانبه نیست، کاملاً درست است.
بر اساس این قطعنامه تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران تا سال ۲۰۲۰ یا ۲۰۲۳ بسته به نوع تسلیحات و فناوری و اگر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تأیید کند که برنامه هسته‌ای ایران صلح آمیز است، برداشته خواهد شد. در هر صورت، برای تصمیمی که شورای امنیت در مورد تمدید تحریم‌ها اتخاذ می‌کند، همه اعضای دائم باید موافقت کنند و در این مرحله بعید به نظر می‌رسد که روسیه یا چین (و شاید فرانسه و انگلیس) به چنین تصمیمی بپیوندند.
پیلار: به عنوان یک عضو دائم شورای امنیت، ایالات متحده آمریکا می‌تواند درخواست‌هایی را برای اقدام شورا در مورد انواع امور ارائه دهد. قانونی بودن درخواست واقعاً مسئله نیست. اعضای دیگر شورا می‌دانند که ایالات متحده آمریکا در زمان ترامپ بود که برجام را نقض کرد و مستقیماً علیه قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت، که تأیید رسمی بین‌المللی برجام است اقدام کرد. به همین دلیل و دلایل دیگر، انتظار می‌رود دولت ترامپ در برابر تلاش خود برای گسترش تحریم تسلیحاتی با مقاومت قابل توجهی مواجهه شود.
هانتر: با توجه به اینکه آمریکا از برجام کناره‌گیری کرده است، قانوناً نمی‌تواند بر اساس آن ادامه تحریم تسلیحاتی ایران را مطرح کند. متأسفانه آنجایی که مربوط به ایران می‌شود آمریکا توجهی به قانون بین‌المللی ندارد. از این جهت می‌تواند به دلیل دیگری نظیر ادعای تهدیدهای ایران به صلح منطقه‌ای و بین‌المللی تقاضای ادامه تحریم‌ها را بکند.
انتصار: از نظر قانونی آمریکا نمی‌تواند در چارچوب برجام موضوع تحریم تسلیحاتی ایران را در شورای امنیت سازمان ملل در خواست کند. البته غیر قانونی بودن این موضوع دلیل این نیست که دولت کنونی آمریکا سعی در این کار نکند چون وزیر خارجه آمریکا پومپئو و همفکرانش بارها نگاه تحقیرآمیز خود را به قوانین بین‌المللی نشان داده‌اند.
فن هیپل: من وکیل نیستم اما برای من عجیب به نظر می‌رسد که ایالات متحده آمریکا می‌تواند به این واقعیت که یکی از طرف‌های برجام بوده به عنوان پایه‌ای برای این ابتکار عمل، استناد کند. با این حال، ایالات متحده آمریکا عضو شورای امنیت سازمان ملل است و قطعنامه مربوط به برجام هم قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل است.
اگر یک قطعنامه جدید برای گسترش تحریم تسلیحاتی لازم باشد، روسیه یا چین می‌توانند آن را وتو کنند. ظاهراً دولت ترامپ سعی در استفاده از بخشی از برجام دارد که بر اساس آن، هر یک از طرفین می‌توانند بازگشت تحریم‌ها را بپذیرند.
* ایالات متحده آمریکا با وجود خروج از برجام قرار است خود را به عنوان یک شرکت کننده (participant) در برجام معرفی نماید. چرا ایالات متحده به دنبال این هدف است؟
فینو: اقدامات دولت ترامپ متناقض است زیرا نسبت به برجام دیدی انتقادی داشته اما در عین حال ایران را به دلیل تعلیق اجرای برجام مورد انتقاد قرار می‌دهد. منطقی‌تر آن بود که ایالات متحده به عنوان یک عضو برجام باقی می‌ماند و از سازوکارهای داخلی توافق نامه برای ایجاد هرگونه سوال پیرامون انطباق استفاده می‌کرد.
پیلار: دولت ترامپ از هر وسیله ممکن برای اعمال هر نوع فشار ممکن بر ایران استفاده کرده است. آمریکا استدلال می‌کند که هنوز هم باید به عنوان یک شرکت کننده در برجام در نظر گرفته شود تا بتواند از مکانیسم ماشه (اسنپ بک) برای ایجاد توافق نامه‌ای جهت بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران که قبلاً برداشته شده بود استفاده کند.
هانتر: هدف آمریکا همیشه این بوده است که از امتیازاتی که برجام برای آمریکا و متحدانش داشته نظیر بازرسی گسترده از تأسیسات هسته‌ای ایران، کند شدن میزان غنی سازی به قوت خود باقی بماند، بدون اینکه به ایران اجازه بهره بردن از مزایای برجام را بدهد. ادعای اینکه علی رغم خروج از برجام هنوز در آن اشتراک دارد هم ناشی از این هدف کلی است. سیاست آمریکا در قبال برجام دیگر هیچ گونه توجیه منطقی ندارد.
انتصار: به طور کلی آمریکا همواره هم خر را می‌خواهد هم خرما را. نمایندگان مجلس آمریکا اخیراً نامه‌ای به وزیر خارجه آمریکا نوشته‌اند (تا کنون بیش از ۳۸۵ نماینده مجلس آمریکا که هم از دمکرات‌ها هستند و هم از جمهوری خواهان این نامه را امضاء کرده‌اند) که از او خواسته‌اند آمریکا باید هنوز خود را یک شرکت کننده در برجام بداند و پومپئو باید در تمام نهادهای جهانی روی این اصل تأکید داشته باشد. این افراد یا گیج شده‌اند و یا خود را به نفهمی زده‌اند. حقیقت این است که زمانی که ترامپ دستور خروج آمریکا از برجام را صادر کرد، در نامه رسمی‌اش نوشت که آمریکا دیگر یک شرکت کننده در برجام نیست و خود را موظف به اجرای مفاد برجام نمی‌داند. پومپئو و نمایندگان ضد ایران در کنگره آمریکا دیگر نمی‌توانند مسئولیت این دستور را به گردن شخص دیگری بیندازند. رئیس پومپئو یعنی شخص ترامپ خروج آمریکا به عنوان یک شرکت کننده در برجام را اعلام کرد و تا زمانی که آمریکا رسماً به برجام برنگشته است نمی‌تواند نه از نظر منطقی و نه از نظر قانونی در چارچوب مفاد برجام عمل کند. یعنی آمریکا نمی‌تواند در یک زمان هم از برجام خارج شده و هم خود را یک شرکت کننده در آن حساب کند.
فن هیپل: دولت ترامپ نمی‌خواهد ایران حتی سلاح‌های معمولی بخرد. به اعتقاد واشنگتن، ایران از این سلاح‌ها برای گسترش نفوذ خود در مناطق درگیری در خاورمیانه که احتمالاً شامل سوریه، عراق و لبنان است، استفاده می‌کند.
* اگر ایالات متحده آمریکا نتواند تحریم تسلیحاتی خود علیه ایران را تمدید کند، به احتمال زیاد به مکانیسم ماشه روی می‌آورد. چگونه او می‌تواند این اقدام را به طور قانونی انجام دهد، حتی اگر او خود را یک شرکت کننده در برجام قلمداد کند؟
فینو: اگر شورای امنیت سازمان ملل موافق تمدید تحریم تسلیحاتی نباشد، ایالات متحده آمریکا همیشه می‌تواند تحریم‌های یک جانبه را اعمال کند، همانطور که از سال ۲۰۱۸ بدون اعمال نیروی قانونی بر کشورهای دیگر، تحریم‌های یک جانبه ای را علیه ایران اعمال کرده است. اما به دلیل صلاحیت خارج از سرزمینی آن، این امر یک عامل بازدارنده قدرتمند برای تحت فشار قرار دادن شرکت‌های خارجی که در ایالات متحده آمریکا دارای منافع هستند، برای ترک تجارت با ایران است. مکانیسم حل اختلاف برجام البته فقط برای اعضای فعلی برجام باز است.
پیلار: دولت ترامپ استدلال می‌کند که هنوز هم یکی از طرف‌های توافق نامه است، حتی اگر به شدت تعهدات خود را بر اساس توافق نامه نقض کرده باشد. در واقع، اعلامیه‌های قبلی دولت چیزی جز انکار کامل برجام نبوده است. طرف‌های دیگر این توافق نامه، به ویژه روسیه و چین، بعید است که استدلال ایالات متحده را بپذیرند. آنها خواهند گفت که تنها تفسیر مناسب این است که ایالات متحده می‌تواند یا در توافق باشد یا از آن خارج شود و اینکه نمی‌تواند از تعهدات خود صرف نظر کند در حالی که از توافق نامه برای مجازات کردن یکی از طرف‌های دیگر استفاده می‌کند. طرف‌های دیگر برجام غیر از ایالات متحده کاملاً آگاه هستند که اگرچه ایران از برخی محدودیت‌های غنی سازی اورانیوم مشخص شده در این توافق نامه تجاوز کرده است، اقدامات آن در پاسخ مستقیم به نقض ایالات متحده آمریکا اتخاذ شده است.
هانتر: به نظر می‌رسد که آمریکا مصمم است سیاست فشار حداکثری را دنبال کند. بنابراین احتمال دارد که به مکانیسم ماشه نیز متوسل شود. تنها راه جلوگیری از این اقدام این است که بقیه کشورهای عضو برجام شدیداً در مقابل آمریکا بایستند.
انتصار: اگر آمریکا نتواند تحریم تسلیحاتی سازمان ملل را علیه ایران تمدید کند، سعی خواهد کرد به کشورهای باقیمانده در برجام، به خصوص فرانسه و انگلیس، فشار بیاورد که به مکانیسم ماشه روی آورند. اگر آمریکا در این عمل موفق شود، به طور غیر مستقیم به هدفش خواهد رسید و دیگر احتیاجی نخواهد بود که آمریکا خود را یک شرکت کننده در برجام قلمداد کند.
فن هیپل: آمریکا نمی‌تواند به این مکانیسم استناد کند چرا که از توافق هسته‌ای با ایران خارج شده است.
* آیا کشورهای اروپایی می‌خواهند با فعال کردن مکانیسم ماشه، پرونده ایران را به شورای امنیت سازمان ملل ببرند؟
فینو: درست است که E3( فرانسه، آلمان، انگلیس) مکانیسم حل اختلاف را برای رفع تعلیق اجرای برخی از مفاد برجام توسط ایران ایجاد کرده‌اند. با این حال، نماینده عالی اتحادیه اروپا، کسی که ریاست این روند را بر عهده دارد، به این امید که در مذاکرات بیشتر به دنبال یافتن راه حل باشد، آن را به حالت تعلیق درآورد به جای اینکه ایران را تسلیم شورای امنیت کند. این بخشی از دیپلماسی است که هم از سیگنال‌های عمومی و هم مذاکرات خصوصی برای نجات برجام، که اروپایی‌ها به آن کاملاً متصل هستند ساخته شده است.
پیلار: هنگامی که ایران به تدریج از مرزهای غنی سازی برجام فراتر رفت، اروپایی‌ها احساس کردند که مجبورند روند حل اختلاف را آغاز کنند. اما هدف اروپایی‌ها این است که توافق را نجات دهند نه اینکه آن را از بین ببرند. احتمالاً ترجیح اروپا این نیست که پرونده را به شورای امنیت ببرند بلکه خرید زمان و تمدید روند حل اختلاف تا بعد از انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده آمریکاست به این امید که یک دولت جدید وارد کاخ سفید شود.
هانتر: اروپا شاید نخواهد به مکانیسم ماشه متوسل شود اما مانع از اقدام آمریکا در این خصوص نیز نخواهد شد. من همیشه گفته‌ام که اروپا در قبال ایران صادق نبوده است. اروپا دیدگاهی بسیار شبیه آمریکا نسبت به ایران دارد اما با پنهان شدن پشت آمریکا می‌خواهد به ایران فشار وارد شود و در عین حال می‌خواهد سیمای بهتری از خود ارائه دهد. اگر اروپا واقعاً می‌خواست می‌توانست با وجود تحریم‌ها به ایران کمک کند.
انتصار: کشورهای اروپایی در این مورد حرف‌های ضد و نقیضی زده‌اند و از سیاست یک بام و دو هوا پیروی کرده‌اند. ایران نباید روی عملکرد کشورهای اروپایی حساب کند. با توجه به نحوه عملکرد اروپاییان بعد از خروج آمریکا از این قرارداد و دنباله روی آنها از واشنگتن، من فکر می‌کنم که اروپا زیر فشار آمریکا خم خواهد شد و آنچه را که آمریکا بخواهد انجام خواهد داد. باید به یاد داشته باشیم که نه چین و نه روسیه از تصویب تحریم‌های سابق شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران جلوگیری نکردند و از حق وتوی خود در شورای امنیت برای پشتیبانی از ایران استفاده نکردند.
فن هیپل: این سوال، سوالی اساسی است. تصور می‌کنم فرانسه، آلمان یا انگلیس که هنوز عضو برجام هستند، می‌توانند چنین کاری کنند. آنها احتمالاً مشتاق به خرید تسلیحات توسط ایران نیستند، در عین حال آنها می‌دانند که استناد به شرایط فوری، امیدهای آنها را برای احیای برجام نابود می‌کند - اگر در ژانویه آینده رئیس جمهور جدیدی در آمریکا وارد کاخ سفید شود.
۲۱:۴۷ - ۱۳۹۹/۰۲/۲۶
نظر شما