خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: یکی از مشهورترین آثار مرحوم آیت‌الله علامه سیدجعفر مرتضی عاملی مجموعه عظیم ۵۳ جلدی «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» است. این موسوعه پس از انتشار برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
علامه سیدجعفر مرتضی عاملی یکی از برجسته‌ترین سیره‌نگاران در جهان اسلام بود که مورخ چهارم آبان ۱۳۹۸ در بیروت به دیدار حق شتافت. روش اجتهادی او در تاریخ و سیره نگاری، طرحی نو در حوزه‌های علمیه و همچنین در میان پژوهشگران علوم دینی درانداخت. آثار علامه در حوزه تاریخ البته در میان دیگر شاخه‌های علوم دینی نیز تأثیرگذار بود. به طور کل به باور بسیاری از منتقدان آثار علامه سید جعفر مرتضی در دفاع از حریم تشیع و معارف قرآن و اهل بیت علیهم السلام و نیز پیراستن و تصحیح دیدگاه‌ها نسبت به حوادث و رویدادهای تاریخ اسلام جایگاه بلندی دارند.
تتبّع وسیع، ارزیابی دقیق، ریشه‌یابی هوشمندانه از حوادث و سیر آنها، تحریف زدایی و نمایاندن حقایق و واقعیت‌ها، نشان دادن دست‌های جعل و تحریف، و افشای چهره‌های مزوّر و فریبگر، از ویژگی‌های برجسته آثار استاد است. برخی از آثار علامه از جمله مجموعه عظیم ۳۵ جلدی «الصحیح من سیرة النبی الاعظم» به فارسی ترجمه و منتشر شده بودند، اما شخص علامه و مرکز نشر و ترجمه آثار علامه در ایران از آن ترجمه‌ها رضایت نداشته و اعتقاد داشتند که اشکالات محتوایی وارد در متن ترجمه‌ها شده است. پیشتر صحبت‌ها بر این بود که «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» در مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم و با اشراف حجت‌الاسلام والمسلمین سیدمحمد مرتضی عاملی (فرزند علامه و مدیر مرکز نشر و ترجمه آثار) ترجمه منتشر شود. به مناسبت سالروز شهادت مولای متقیان پای صحبت‌های حجت‌الاسلام مرتضی عاملی نشستیم و درباره چند و چون روند ترجمه سیره امام علی (ع) به فارسی و ویژگی‌های پرسیدیم.
حجت‌الاسلام محمد مرتضی عاملی به مهر گفت: ایام شهادت مولای متقیان حضرت امام علی (ع) را خدمت همه مخاطبان و همچنین دوست‌داران معرفت امیرالمومنین (ع) تسلیت عرض می‌کنم. به دلیل ترجمه‌های نادرستی که به مخاطبان عزیز ایرانی تحویل داده شد و مغایرت کلی با کتاب اصلی ابوی بنده داشت، مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم تصمیم گرفت که ترجمه «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» را در دستور کار خود قرار دهد.
وی افزود: کتاب ۵۳ مجلد دارد و تخصصی است؛ بنابراین ترجمه آن بسیار زمانبر و نیازمند تلاش‌های مضاعف است. به امید خدا گام‌های مهم و مؤثری در این مسیر برداشته‌ایم و کارهای روی برنامه‌ریزی‌مان پیش می‌رود، اما این کار ممکن است سال‌ها طول بکشد. بنابراین به این زودی نمی‌توانیم نسخه ترجمه شده صحیح و دقیقی از این کتاب داشته باشیم. بنابراین فعلاً ایرانیان عزیز باید به کتاب عربی مراجعه کنند و اگر کسانی هم سوالاتی در روند مطالعه برایشان پیش آمد ما در خدمت‌شان هستیم و پرسش‌هایشان را پاسخ خواهیم داد.
محمد مرتضی عاملی ادامه داد: دغدغه‌ای را که ما برای ترجمه آثار علامه داریم، ممکن است همه مترجمان نداشته باشند، اما الحمدالله اکنون با مترجمانی مشغول به کار هستیم که وفادار به متن اصلی و علمی هستند و سعی دارند تا ترجمه دقیقی را ارائه کنند. به طور کل متن کتاب دشوار است و کار ترجمه آن به آن سادگی‌ها نیست و دقت زیادی می‌طلبد. بنابراین فعلاً ما شرمنده مخاطبان عزیزی هستیم که مدام به مرکز مراجعه کرده و تقاضای نسخه فارسی کتاب «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» را دارند.
سیره امام علی در شرایط سخت جنگی نوشته شد
محمد مرتضی عاملی در بخش دیگری از این گفت‌وگو به شرایطی که کتاب «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» در آن نوشته شد، اشاره کرد: کتاب در شرایط سختی نوشته شد. سال ۲۰۰۶ رژیم صهیونیستی به لبنان و فرهنگ لبنان تعرض و جنگ خانمان‌سوز ۳۳ روزه را تحمیل کرد.
به دلیل ترجمه‌های نادرستی که از آثار علامه سیدجعفر مرتضی به مخاطبان ایرانی تحویل داده شده بود، مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم تصمیم گرفت که ترجمه «الصحیح من سیره الامام علی علیه السلام» را در دستور کار خود قرار دهد در این جنگ منازل حاج آقا، من و اخوی‌ام و همچنین مرکز اسلامی للدراسات در جبل عامل تخریب شد. مرحوم ابوی تعبیر جنوب لبنان را چندان نمی‌پذیرفتند و به همین دلیل من هم از «جبل عامل» استفاده کردم. در این جنگ بجز ویرانی منزل، کتابخانه مرحوم علامه سیدجعفر مرتضی عاملی هم سوخت و چیزی از نوشته‌های ایشان باقی نماند.
وی اضافه کرد: این جنگ شرایط سختی را تحمیل کرد. خانه‌ای برای زندگی وجود نداشت. حوزه‌های علمیه‌ای هم مرحوم والد در بیروت داشتند که باید به وضعیت آنها و طلاب مشغول به تحصیل رسیدگی می‌کردند. خانواده حاج آقا نیز بزرگ بود. ما یازده خواهر و برادر هستیم و هرکدام از ما هم فرزندان زیادی داریم. مثلاً خداوند به خود من هفت فرزند داده است. در این شرایط مرحوم والد از سال ۲۰۰۷ شروع به نگارش «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» می‌کنند. یعنی آن دوران هیچ کتاب، منبع و مدرکی وجود نداشت. برخی از آقایان علما البته کتابخانه شخصی‌شان را هدیه دادند که البته کفاف نمی‌داد، اما به هر حال هرجایی که کتابی وجود داشت، حاج آقا هم آنجا حاضر بود و مطالب را درمی‌آورد و شروع به نوشتن می‌کرد.
مرتضی عاملی در ادامه با اشاره به اینکه مرحوم آیت‌الله سیدجعفر مرتضی سیره امیرالمومنین را در شرایط یک جنگ زده نوشت، گفت: دردی که حاج آقا در درون داشت باعث شد تا زندگی‌اش همراه با امیرالمومنین شود. این مساله برای حاج آقا یک طعم تازه و شیرینی مضاعف داشت که توانسته بود با سبک زندگی امیرالمومنین زندگی کند. این در روحیه پدرم تأثیر زیادی گذاشته بود.
مبهمات زیاد در تاریخ مربوط به امام علی (ع)
اشاره شد که «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» ۵۳ مجلد است. مرحوم علامه کتاب «الصحیح من سیرة النبی الاعظم» را در ۳۵ مجلد نوشته بودند. محمد مرتضی عاملی درباره علت حجیم‌تر شدن سیره امیرالمومنین گفت: مرحوم والد سیره امیرالمومنین را پس از سیره پیامبر به مرحله نگارش درآورد. در سیره پیامبر مطالبی وجود داشت و حاج آقا سیر تاریخی را گذرانده و تاریخی متکامل را نوشته بودند. بنابراین ذهن وقادی نسبت به حوادث صدر اسلام وجود داشت. هنگام ورود به کتاب «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» فکرشان متمایز بود. به همین دلیل بیان متفاوت شد و مسائل پخته‌تر طرح بحث شدند. حتی در برخی از موارد می‌توان گفت که اصلاح و توضیح مسائل مبهم در مطالب گذشته در این سیره انجام و نگارش شد.
رژیم صهیونیستی در جنگ ۳۳ روزه منزل و کتابخانه علامه سیدجعفر مرتضی را هدف قرار داد و کل کتاب‌های ایشان از بین رفت، در این شرایط مرحوم علامه شروع به نگارش الصحیح من سیرة الامام علی کرد رئیس مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم گفت: بله سیره امام علی ۵۳ مجلد شده و سیره پیامبر با مجلد فهارس آن ۳۶ جلد است. نخستین دلیل در این اختلاف مجلدات این است که اختلاف‌ها در سیره امیر مؤمنان بسیار زیاد است. در حیطه مسائل مربوط به پیامبر اعظم (ص) حدود و مسائل مشترک بین شیعه و سنی وجود دارد و این مساله باعث شد تا ابوی بتواند بستر خوبی از آنها بسازد، اما در سیره امیر مؤمنان بیشتر مسائل اختلافی است و مبهمات زیادی به چشم می‌خورد. در این سیره مسائل اعتقادی پررنگ‌تر است؛ و همه اینها باید معالجه می‌شد.
هنوز الف امیر را هم ننوشته‌ام
محمد مرتضی عاملی در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به این نکته که پس از شهادت حضرت امیر (ع) بسیاری از حاکمان جور و خلفا سعی کردند تا سیره امیرالمومنین را پنهان کنند، گفت: مسائل مهمی در زمان خلفای ثلاث پیش آمد و پس از دوران خلافت حضرت امیر نیز خلفای زیادی سعی در پنهان کردن تاریخ مربوط به حضرت کردند و همه این موارد باعث شد تا بحث در سیره امیرالمومنین گسترده‌تر و وسیع‌تر انجام شود و مخاطب شاهد کثرت مجلدات باشد. با این کثرت اما بازهم می‌توان گفت که این سیره هنوز قطره‌ای از دریای بی‌کران زندگی امیرالمومنین نمی‌تواند باشد. به فرموده خود مرحوم والد «هنوز الف امیر را هم ننوشته‌ام.»
وی همچنین به پراکندگی سیره امیرالمومنین در کتاب‌ها و منابع تاریخی اشاره کرد: در سیره پیامبر به لحاظ اینکه برادران اهل سنت ورود پیدا کرده بودند، سازماندهی وجود داشت و روایت‌ها و بخش‌های مختلف در جای خود قرار داشتند و دسترسی به آنها راحت‌تر بود. به عبارتی به داده‌های تاریخی زمان پیامبر آسان‌تر می‌توان دست یافت. اما سیره امام علی (ع) اینگونه نیست و آن در کتاب‌ها و منابع و مصادر مختلف به صورت پراکنده و دسته بندی نشده وجود دارد. در هر موضوعی شما باید یک روایت را پیدا کرده و خود دسته بندی و موضوع بندی کنید و همه اینها را باید بر اساس سیر تاریخی آن یعنی از زندگی در زمان پیامبر و حتی ماقبل بعثت که حضرت همراه همیشگی پیامبر بود تا زمان رحلت پیامبر، گزینش کنید. این دسته‌بندی و گزینش روایت در زمان خلفا سخت‌تر شده و مشکل‌ترین نقطه کار دسته بندی و گزینش در زمان خلافت خود امیرالمومنین است. مرحوم ابوی در زمان نگارش با همه این مشکلات مواجه بود. البته فراموش نکنیم که مسائل اعتقادی هم در این بین زیاد بود که مرحوم علامه باید به آنها می‌پرداخت.
وی افزود: اشاره کردم که کتابخانه آیت‌الله سید جعفر مرتضی در جنگ ۳۳ روزه توسط اسرائیل هدف قرار گرفت و ویران شد. خوشبختانه از زیر آوار کتاب «الصحیح من سیرة النبی الاعظم» را سالم بیرون آوردند و بقیه کتاب‌ها از بین رفت. به مقدار همین کتاب‌هایی که به قلم مرحوم والد منتشر شده، کتاب‌هایی منتشر نشده‌ای نیز بودند که در آن حادثه از بین رفتند. یعنی کتاب‌های دست‌نویسی که در کلاسورهای مختلف قرار گرفته بودند تا زمان انتشارشان فرا برسد. به همین دلیل مرحوم پدر وقتی شروع به نگارش سیره امیرالمومنین کرد دیگر هرچه را که می‌نوشت پس از اتمام برای انجام مراحل چاپ می‌داد و کتاب هم به سرعت برای انتشار آماده می‌شد. به همین دلیل این کتاب چرک نویس نداشت و همه پاک‌نویس بودند.
پاسخ علامه به خرده‌گیران
فرزند مرحوم آیت‌الله سیدجعفر مرتضی عاملی به صحبت‌های برخی از منتقدان پس از انتشار «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» اشاره کرد و گفت: پس از انتشار برخی به کتاب خرده گرفتند. عقیده برخی از آقایان این بود که مرحوم علامه کتاب‌های مصدر و آثار غیر مصدر را باهم مخلوط کرده است. می‌گفتند باید مصادر قدیم را ابتدا به ترتیب آورده و بعد وارد منابع جدید شود و یا مثلاً فلان مطلبی که از فلان کتاب گرفته باید مقدم باشد و از این جور مباحث. عجیب آن است که خود مرحوم والد پیش از این نقدها پاسخ را خود در مقدمه داده و بیان کرده بود که خیال نکنید که از این موارد غافلم من از روی عمد این کار را انجام دادم چرا که هدفم معرفی کتاب‌های علمای ما بود تا مردم بدانند که در این منابع دلالت‌ها و حقایق وجود دارد.
علامه سیدجعفر مرتضی پس از پایان تألیف مجموعه ۵۳ جلدی سیره امیرالمومنین فرمودند: هنوز الف امیر را هم ننوشته‌ام محمد مرتضی عاملی ادامه داد: حاج آقا منابع تحمیلی را قبول نداشت و نمی‌پذیرفت که عده‌ای بدون تحقیق علمی بگویند که تنها منابع معتبر فقط کتاب‌ها و مصادر ماست. بنابراین باید از زیر بار آنها بیرون آمده و ادعاها و مطالب صحیح خودمان را کتاب‌هایمان نمایان کنیم و بیشتر جلوه دهیم. این نکته را هم فراموش نکنید که ممکن است در کتابخانه یک نویسنده و پژوهشگری همه کتاب‌های مصادر وجود نداشته باشد. یا ممکن است مصادر مورد تاییدش با مصادر مورد تأیید دیگران تفاوت داشته باشد. ممکن است برخی مصادر هم کتاب‌های سهل‌الوصول‌تر باشد. بنابراین ارجاع به این کتاب‌ها به صلاح است چرا که همه مردم می‌توانند به آن منابع هم دست پیدا کنند. بنابراین کار نهایی مهم است.
وقتی که علامه مرتضی عاملی خود عیب کتابش را گفت
رئیس مرکز نشر و ترجمه آثار علامه محقق سید جعفر مرتضی عاملی در قم در بخش دیگری از این گفت‌وگو به فروتنی مرحوم علامه در بحث از کتابشان اشاره کرد: مرحوم والد وقتی درباره «الصحیح من سیرة الامام علی علیه السلام» صحبت می‌کردند نمایان بود. ایشان بیان کردند که این کتاب هنوز لایق ساحت اقدس و مقدس امیرالمومنین نیست. همینطور گفتند که هنوز نتوانسته‌اند بابت تقدیمی‌شان به پیشگاه حضرت سربلند باشند. به هر حال سیره امیرالمومنین بسیار بسیار گسترده است و مواردی که در کتاب ذکر شده ولو به صورت اجمال هم نمی‌تواند باشد.
وی افزود: مرحوم ابوی خود درباره معایب کتابش نیز صحبت کرده و فرموده است که از معایب کتاب این است که مولفش خود من هستم. خداوند ایشان را رحمت کند که همه هم و غم‌اش این بود که آیا این کتاب و مطالبی را که نوشته قابل قبول خواهد بود یا خیر؟ همانطور که اشاره کرد این مجموعه حجیم ۵۳ جلدی در زمان کوتاهی نوشته شد. سال ۲۰۰۷ آغاز و ۲۰۱۲ یعنی اوایل سال ۱۳۹۱ به پایان رسید. همگام با تألیف این مجموعه ایشان کتاب‌های دیگری را نیز نوشتند. به عبارتی در این ۵ سال روی هم ۷۰ و چند مجلد کتاب تألیف کردند. این یک توفیق الهی محسوب می‌شود و این سیره هم پس از انتشار کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
خاطره‌ای از مرحوم سیدمحمد میرمحمدی
سیدمحمد مرتضی عاملی در بخش پایانی این گفت‌وگو به ذکر خاطره‌ای از مرحوم سیدمحمد میرمحمدی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که اسفند سال گذشته (۱۳۹۸) بر اثر ابتلاء به کرونا درگذشت، پرداخت: به خاطر دارم پس از اعطای جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران به مرحوم ابوی، به همراه ایشان به منزل مرحوم دکتر میرمحمدی رفتیم که از قبل با علامه آشنایی داشتند. مرحوم میرمحمدی به حاج آقا گفتند که باید مطلبی را به شما بگویم: پیش از برگزاری جلسه در ذهن من خطور کرده بود که آیت‌الله سیدجعفر مرتضی در اختتامیه کتاب سال شرکت می‌کنند، اما کتاب سال درخور ایشان نیست و ایشان بالاتر از این مسائل هستند و چرا باید بیایند و بروند روی سن؟
فرزند مرحوم آیت‌الله مرتضی عاملی ادامه داد: مرحوم دکتر میرمحمدی در ادامه سخن خود اشاره کرد که: «من دوباره پیش خودم فکر کردم که این سیدجعفر نیست که با کتاب سال بزرگ می‌شود، بلکه این کتاب سال است که با این موسوعه و علامه سیدجعفر مرتضی عاملی بزرگ‌تر از قبل خواهد شد. این نگاه نه به خاطر شخص سیدجعفر بلکه برای چیزی است که او به مردم ارائه کرد. به هیچ عنوان ساده نیست که پژوهشگری در عرض پنج سال ۵۳ جلد از یک موسوعه و ۲۰ جلد تالیفات دیگر داشته باشد و همه هم از نظر علمی درخشان. ایشان در این پنج سال هر ۲۰ روز یک جلد کتاب می‌نوشتند و البته در این بین چند ماهی هم به سفر ایران آمدند که قاعدتاً در حین سفر کمتر می‌توان نوشت.
نظر شما