تصویر مسلمانان در رسانه‌های آلمان‌؛ رواج فرهنگ گفت‌وگو

خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ: بخش پژوهش‌های فرهنگی رایزنی فرهنگی ایران در آلمان

۹۶ سال پیش که اولین مجله مخصوص مسلمانان در آلمان منتشر شد، هنوز اسلام دین شناخته‌شده‌ای برای ژرمن‌ها نبود و اخبار مربوط به مسلمانان، جایگاهی در رسانه‌های مهم آلمان نداشت. این در حالی است که در دهه‌های اخیر، مسلمانان پس از مسیحیان، دومین گروه مذهبی آلمان به شمار می‌آیند. حالا نه‌تنها ده‌ها سایت و مجله در این کشور، برای انعکاس اخبار مسلمانان و جهان اسلام منتشر می‌شوند، بلکه رسانه‌های مهم آلمان نیز بخشی از اخبار خود را به مسلمانان و جهان اسلام اختصاص می‌دهند.

اولین مجله رسمی مسلمانان، سال ۱۹۲۴ در برلین منتشر شد. این مجله با عنوانMoslemische Revue متعلق به جامعه احمدیه بود و در فاصله سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۰ به شکل گاه‌نامه منتشر می‌شد. محتوای این مجله، آیاتی از قرآن، زندگی‌نامه شخصیت‌های مهم اسلام، باورهای اسلامی و همچنین گزارش‌هایی از زندگی زنان و مردان مسلمان در نقاط مختلف جهان بود. در حال حاضر، چندین شماره از این مجله به صورت فایل پی‌دی‌اف بر روی سایت جامعه احمدیه قرار گرفته است.

پس از بسته شدن مجله Moslemische Revue،۲۳ سال طول کشید تا نشریه مهم دیگری برای مسلمانان در آلمان منتشر شود. مجله فرهنگی فکر و فن، سال ۱۹۶۳ توسط آنه‌ماری شیمل و آلبرت تایله و با حمایت انستیتو گوته تأسیس شد. این مجله تا سال ۲۰۱۶، دو بار در سال و با تیراژی در حدود ۱۸ هزار نسخه به سه زبان عربی، انگلیسی و فارسی منتشر می‌شد. همچنین مقالات این مجله در وب‌سایتی به زبان آلمانی در اختیار خوانندگان قرار می‌گرفت. این نشریه با نویسندگان صاحب‌نامی از آلمان و کشورهای اسلامی همکاری داشت و به عنوان مرکزی برای اطلاع‌رسانی و مبادله اطلاعات با کشورهای اسلامی مطرح بود.

اولین مجله رسمی مسلمانان، سال ۱۹۲۴ در برلین منتشر شد. این مجله با عنوانMoslemische Revue متعلق به جامعه احمدیه بود و در فاصله سال‌های ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۰ به شکل گاه‌نامه منتشر می‌شد چند سال پس از تأسیس مجله فکر و فن، مجله آلمانی زبان الفجر نیز از سوی مرکز اسلامی هامبورگ و آکادمی اسلامی آلمان منتشر شد. این مجله که از سال ۱۹۸۳ میلادی تاکنون به چاپ می‌رسد، فصلنامه‌ای علمی-فرهنگی است. در هر شماره از این مجله می‌توان، خلاصه‌ای از مطالب نماز جمعه در سه ماه گذشته، مقاله‌ای پیرامون مسائل زنان، مطالبی برای معرفی شخصیت‌های اسلامی به جوانان، تفسیر موضوعی قرآن، معرفی کتاب‌های اسلامی و همچنین گزارشی از مهم‌ترین اخبار مربوط به شیعیان در اروپا را مطالعه کرد.

«اشپکتروم ایران» نیز نشریه دیگری است که به همت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان، در سال ۱۹۸۸ میلادی منتشر شد. انتشار این فصلنامه هنوز هم ادامه دارد. مسئولان سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان، هدف از انتشار این نشریه را معرفی فرهنگ و تمدن ایران اسلامی به علاقه‌مندان، مراکز ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در کشورهای آلمانی‌زبان و مؤسسات علمی و کتابخانه‌های آلمانی سراسر دنیا عنوان می‌کنند.

سال ۱۹۹۵، اسلامیشه تسایتونگ نیز به جمع نشریات مخصوص مسلمانان اضافه شد. ابوبکر ریگر و سلیمان ویلمز، نخستین شماره این نشریه را در وایمار منتشر کردند و از آن زمان، به عنوان مدیرمسئول و سردبیر سایت فعالیت می‌کنند. علاوه بر آن‌ها، ده‌ها روزنامه‌نگار مسلمان نیز در اسلامیشه تسایتونگ مشغول به کار شده‌اند. در سایت این نشریه آمده است: «اسلامیشه تسایتونگ تلاش می‌کند تا صدای مسلمانان را به جامعه آلمان برساند و پلی میان پیروان اسلام و سایر ادیان ایجاد کند. این نشریه ارتباطی با گروه‌های فرعی اسلامی مانند گروه‌های افراطی، لیبرال‌ها و محافظه‌کاران ندارد.»

از دیگر نشریاتی که در حوزه اسلام فعالیت می‌کند، می‌توان به زنیت اشاره کرد. زنیت، مجله‌ای مستقل است که به مسائل جهان اسلام می‌پردازد. این مجله در سال ۱۹۹۹ توسط دانشجویان رشته مطالعات خاورمیانه در دانشگاه هامبورگ تأسیس شده است. در سال ۲۰۰۰، انجمن زنیت تأسیس شد. در حال حاضر، انجمن بر محتوای مجله نظارت دارد و از روزنامه‌نگاران و عکاسان جوان حمایت می‌کند. همچنین از سال ۲۰۱۵ بنیاد کاندید با همکاری انتشارات دویچه لاوانته مسئول انتشار مجله است. زنیت یکی از محبوب‌ترین و پرطرفدارترین مجلات آلمانی زبان است که به صورت گسترده به مسائل کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا می‌پردازد و درباره مسائل جهان اسلام گزارش می‌دهد. در میان شرکای رسانه‌ای آن، نام‌های شناخته‌شده‌ای از جمله اشپیگل آنلاین، دی ولت، مؤسسه گوته برلین و کمیسیون یونسکو در آلمان دیده می‌شود. سال ۲۰۱۷، مسئولان این مجله، وب سایت جدیدی به زبان انگلیسی، آلمانی و عربی راه‌اندازی کردند.

مجله تخصصی دیالوگ از دیگر نشریاتی است که در حوزه اسلام در آلمان منتشر می‌شود. این مجله که زیر نظر انستیتو علوم انسانی و علوم اسلامی آلمان به چاپ می‌رسد، از شناخته‌شده‌ترین مجلات در حوزه مباحث دینی، فرهنگی، فلسفی و کلامی است. هدف از تأسیس این مجله کمک به برقراری گفت‌وگو میان مسیحیان و مسلمانان و همچنین گسترش صلح در جهان است.

سایت‌های خبری

در دهه‌های اخیر، مجلات اسلامی تا اندازه زیادی توانسته‌اند، نظرات مخاطبان مسلمان و غیرمسلمان در آلمان را به خود جلب کنند، اما گسترش تکنولوژی و اهمیت روزافزون اینترنت در زندگی شهروندان باعث شده که گروهی از مسلمانان و کارشناسان حوزه اسلام برای معرفی این دین و انتشار اخبار مسلمانان از سایت‌های اینترنتی استفاده کنند. از جمله سایت‌هایی که درباره اسلام و تحولات کشورهای اسلامی در آلمان منتشر می‌شود، می‌توان به سایت قنطره اشاره کرد. این سایت با مسئولیت مشترک دویچه وله، انستیتو گوته، انستیتو روابط خارجی و با حمایت وزارت خارجه آلمان از سال ۲۰۰۳، اخبار مربوط به مسلمانان را به سه زبان آلمانی، انگلیسی و عربی منعکس می‌کند.

«دایره‌المعارف اسلام» نیز از سایت‌هایی است که مطالب متعددی درباره اسلام و مسلمانان به زبان آلمانی دارد. این سایت که از سال ۲۰۰۶، راه‌اندازی شده است، تلاش می‌کند تا با چهره غیرواقعی اسلام در آلمان مقابله کند. بر روی سایت این دایره‌المعارف آمده است: «در زمانی که تعصبات، شایعات و قضاوت‌های زیادی درباره اسلام و مسلمانان وجود دارد، دایره‌المعارف اسلام تلاش می‌کند تا اطلاعات واقعی از جهان اسلام در اختیار مخاطبان خود قرار دهد.»

پس از بسته شدن مجله Moslemische Revue،۲۳ سال طول کشید تا نشریه مهم دیگری برای مسلمانان در آلمان منتشر شود. مجله فرهنگی فکر و فن، سال ۱۹۶۳ توسط آنه‌ماری شیمل و آلبرت تایله و با حمایت انستیتو گوته تأسیس شد مطالب این سایت بر اساس حروف الفبا طبقه‌بندی شده‌اند و علاقه‌مندان به راحتی با نوشتن نام فرد یا یک موضوع می‌توانند، اطلاعات مفیدی از این سایت به دست آورند.

«اسلامیک» از دیگر سایت‌هایی است که اخبار، گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی در ارتباط با مسلمانان و اسلام به زبان آلمانی منتشر می‌کند. مسئولان این سایت تلاش می‌کنند تا از طریق انتشار گفت‌وگوهای جذاب و گزارش‌های خواندنی، جوانان مسلمان را به سوی خود جذب کنند.

وب‌سایت «راهی به سوی اسلام» نیز از دیگر سایت‌های خبری در حوزه اسلام است. این سایت تلاش می‌کند تا اطلاعات درستی از زندگی و شرایط مسلمانان در جامعه آلمان و سایر کشورهای جهان ارائه دهد. در این سایت همچنین اطلاعات مفیدی درباره اسلام، شخصیت‌های مهم تاریخ اسلام و باورهای مسلمانان وجود دارد.

البته برخی از سایت‌های خبری تنها به انتشار اخبار و گزارش بسنده نمی‌کنند، گروهی از آن‌ها تلاش می‌کنند تا تحلیل‌های مختلفی درباره مسائل روز جهان اسلام و دغدغه‌های مسلمانان ارائه دهند. Offenkundiges یکی از سایت‌هایی است که مقالات و گزارش‌های تحلیلی درباره جهان اسلام و به خصوص شیعیان منتشر می‌کند. این سایت به وسیله جمعی از نویسندگان و وبلاگ‌نویسان جوان در آلمان راه‌اندازی شده است.

بخش فروم وبسایت «مسلم مارکت» نیز در سال‌های اخیر، دیدگاه‌ها و مقالات تحلیلی درباره اسلام و مسلمانان را منتشر می‌کند. این وبسایت به دست دکتر یاووز اوزگز، محقق و اسلام‌شناس ساکن آلمان راه‌اندازی شده است.

البته این تنها تلاش دکتر یاووز اوزگز برای معرفی اسلام به جامعه آلمانی زبان نیست. او همچنین وبسایتی به نام «تلویزیون مسلمان» راه‌اندازی کرده است و بر روی آن، فیلم‌های کوتاهی درباره اتفاقات جهان اسلام و زندگی مسلمانان در آلمان می‌گذارد. او در فیلم‌هایی کوتاه به زبانی ساده، درباره دیدگاه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران، مردم مظلوم فلسطین، اهمیت راهپیمایی روز قدس، جنایات آمریکا و … برای شهروندان آلمان توضیح می‌دهد.

انتشار اخبار مسلمانان در نشریات مهم آلمان

مسلمانان در دهه‌های اخیر، پس از مسیحیان، دومین گروه مذهبی آلمان را تشکیل می‌دهند. از این رو، در چند سال اخیر، اخبار مربوط به اسلام و مسلمانان در نشریات مهم آلمان نیز جا باز کرده‌اند. در حال‌حاضر، نشریاتی مانند بیلد، اشپیگل، روزنامه فرانکفورتر آلگماینه، نشریه ت. آنلاین، تسایت و… اخبار و گزارش‌هایی درباره مسلمانان و اسلام منتشر می‌کنند. البته این را هم نباید از یاد برد که بخش زیادی از این مطالب نگاهی منفی به دین اسلام دارند.