بی‌خانمانی گونه‌های زاگرس با آتش سهل انگاری

به گزارش خبرگزاری مهر، کیهان نوشت: سرهنگ علی عباس‌نژاد، فرمانده حفاظت جنگل‌ها خبر می‌دهد: «طی ۷۴ روز گذشته ۲۴۰ آتش‌سوزی در ۱۱ استان کشور رخ داده که با تلاش محیط‌بانان، جنگل‌بانان و نیروهای مردمی بیشتر آنها مهار شده‌اند.»
تا چندی قبل اکثر کارشناسان خشکسالی را دلیل رخداد آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌دانستند و حالا تنها دلیل قرص و محکم آتش‌سوزی‌ها ترسالی اعلام می‌شود!
واضح و روشن است که نمی‌توان نقش عوامل طبیعی را نادیده گرفت، اما از طرفی نباید نقش عوامل انسانی را منکر شد؛ حال چه این نقش از طریق آتش افروزان سهل‌انگار ایفا شده باشد و چه از طرف مدیران سهل‌انگار حفاظت از جنگل‌ها. چرا می‌گوئیم سهل‌انگاری مدیران؟ چون از خیلی پیش بسیاری از کارشناسان نسبت به بروز آتش‌سوزی در زاگرس هشدارهای مکرری داده بودند.
آتش‌سوزی جنگل‌ها یک حادثه تلخ است که ممکن است روی نقشه جهانی، دامن هر خطه سرسبزی را بگیرد و یک شبه حیات‌وحش آن منطقه را به تلی از خاکستر تبدیل کند. هنوز از دیدن تصاویر سوختن کوالاها و کانگوروهای سرگردان در آتشِ جنگل‌هایِ استرالیا، دلمان زخمی‌بود که تصاویر سوختن سنجاب‌هایِ جنگل‌هایِ زاگرس داغی بر داغِ دلِ طبیعت دوستان افزود. روشن است که در این رخدادهای تلخ یک گوشه - مقصر همیشگی- انسان نشسته است که با سهل‌انگاری‌هایش آتش‌افروزی می‌کند، اما حقیقت این است که تنها یک انعکاس کوچک نور از طریق شیشه‌ای که با بی‌توجهی در دل جنگل رها شده، بر شاخ و برگ‌های جنگل، تراژدی غمباری رقم خواهد زد.
بنابراین اولین گام در مسیر پر چالش حفاظت از جنگل، آموزش و فرهنگ‌سازی عمومی از طریق رسانه‌ها است. گام دوم عزم ملی است. هیچ‌گاه فراموش نشود که هرگونه سهل‌انگاری در حفاظت از ریه‌های سبز جنگل موجب مختل شدن زیست‌بوم آیندگان خواهد شد. آیا شما راغب نیستید که این نعمات را برای نسل‌های آتی حفاظت کنید؟ آیا برایتان اهمیت ندارد که با مرگ جنگل‌- زودتر از آنچه که خود متصورید- زندگی‌تان تحت‌الشعاع قرار بگیرد و با هزار و یک چالش محیط‌زیستی دست و پنجه نرم کنید؟
‌
معیشت مردمی تحت‌الشعاع سوختن زاگرس
‌فریبرز غیبی رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور با بیان اینکه جنگل‌های زاگرس یکی از مهم‌ترین رویش‌گاه‌های جنگلی کشور هستند و بیش از ۸۰ درصد عشایر کشور و بیش از ۵۰ درصد دام کشور در آن منطقه وجود دارد، می‌گوید: «معیشت حدود یک و نیم میلیون نفر از مردم ساکن در این مناطق وابسته به جنگل‌های زاگرس است. ۴۰ درصد آب کشور از آن منطقه تأمین می‌شود و این مناطق در وضعیت اجتماعی و اقتصادی ۱۱ استان زاگرس‌نشین نقش اساسی دارند و به طور کل یک منطقه استراتژیک برای کشور است».
وی ادامه می‌دهد: «منطقه زاگرس حدود ۳۰ میلیون هکتار وسعت دارد که در این ۳۰ میلیون هکتار، ۶ میلیون هکتار جنگل است و تیپ جنگل‌ها نیز بلوط است. گونه مقاوم و خشکی‌پسندی که قدمتی بیش از پنج هزار و ۵۰۰ سال دارند. همچنین ۱۸۰ گونه درختی و درختچه در این جنگل‌ها وجود دارد.»
رئیس مرکز جنگل‌های خارج از شمال سازمان جنگل‌ها تصریح می‌کند: «مطالعات انجام شده در زاگرس نشان داد که ۶۰ درصد جنگل‌های زاگرس دارای تاج پوشش درختی و درختچه‌ای کمتر از ۲۵ درصد هستند که این امر علاوه‌بر تأثیر عوامل طبیعی نظیر خشکسالی و سیل و اثرات تغییر اقلیم و… متأثر از عوامل انسانی نظیر فشاردام، زراعت زیرآشکوب (کشت دیم با تغییر کاربری و تخریب جنگل)، قطع درختان به منظور مصارف سوختی و تغییر کاربری، آتش‌سوزی و… بوده و یکی از اهداف مهم سازمان جنگل‌ها در زاگرس توسعه و احیا و غنی‌سازی این جنگل‌ها با گونه‌های بومی و با مشارکت جوامع محلی است.»
غیبی در پایان با اشاره به اینکه هنوز برآوردی از میزان خسارت وارد شده به مناطقی که دچار آتش‌سوزی شده‌اند وجود ندارد، می‌گوید: «در منطقه ۱۰۰ هکتاری حفاظت شده خاییز آتش‌سوزی رخ داده است که بر اساس آمار مسئولان منطقه، ۴۰ درصد از این ۱۰۰ هکتار آسیب‌دیده و در اولین فرصت خسارت‌های وارد شده، برآورد خواهد شد و مناطق آسیب‌دیده امسال قطعاً احیا خواهند شد.»
‌
ترسالی تنها دلیل وقوع آتش‌سوزی‌ها نیست
محمد درویش یک فعال حوزه محیط‌زیست درباره اینکه چطور ترسالی موجب بروز آتش‌سوزی‌ها شده است، توضیح می‌دهد: «همان طور که پیش‌بینی می‌شد به دلیل بارندگی‌های خوب امسال رویش در خور گیاهان یک‌ساله، با آغاز خرداد ماه، موج کم سابقه آتش‌سوزی‌های رویشگاه‌های جنگلی و مرتعی کشور در خوزستان، بوشهر، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد شروع شده و به سرعت با گرمای هوا و خشک شدنِ علوفه‌های یک‌ساله به تمامی چهارده استان زاگرس‌نشین، همچنین هیرکانی، ارسباران، ایران و تورانی گسترش یافته است.»
وی در ادامه می‌گوید: «بخشی از این آتش‌سوزی‌ها اجتناب‌ناپذیر است و ممکن است در هر کشوری، چه شمال و چه جنوب رخ دهد. آمریکا، استرالیا، برزیل، یونان، پرتغال و حتی کشور کوچکی چون لبنان هم هرگز نتوانستند مصون از این رخدادِ سوزان بمانند.
اما می‌توان با تمهیداتی، خسارت‌ها را به کمینه رساند. رسانه‌های رسمی کشور در این مهم نقش کلیدی بر عهده دارند. مردم باید پیوسته در معرض بمباران کلیپ‌های کوتاه و اثرگذار تصویری قرار گرفته و بدانند از امروز تا پایان مهرماه تا چه اندازه پرتاب ته سیگار در طبیعت می‌تواند علاوه بر حوادث قبلی، منجر به پیدایش رخداد آتش‌سوزی‌های بیشتر شود. گزارش‌های متعددی نشان از آن دارد که بخش قابل‌توجهی از آتش‌سوزی‌ها از کنار جاده به سمت دامنه آغاز و امتداد یافته است.»
این فعال محیط زیست تأکید می‌کند: «لطفا تحت هیچ شرایطی شیشه و نظایر آن‌که می‌تواند خاصیت ذره‌بینی یابد در طبیعت رها نکنیم و اگر در طبیعت دیدیم، جمع‌آوری کنیم. تا آنجا که امکان دارد از روشن کردن آتش در طبیعت برای کمپ خودداری کنیم و اگر مجبور بودیم از اجاق‌های گازی سفری استفاده کنیم. اگر آن هم موجود نبود، دقت کنیم که قبل از ترک منطقه، آتش حتماً خاموش شده باشد.
بدون تجهیزات لازم، کفش مخصوص، آتش‌کوب، کوله‌پشتی، تن‌پوش‌های ضد حریق و… اقدام به مهار آتش نکرده و صرفاً با شماره تلفن ۱۵۴۰ و ۱۵۰۴ (یگان حفاظت سازمان متولی منابع طبیعی و محیط‌زیست) محل دقیق آتش را در کمترین زمان ممکن اطلاع دهید.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش چند راهکار دیگر ارائه داده و می‌گوید: «واحدهای هوا برد یگان‌های نظامی در چنین دوره‌ای، تشریفات بروکراتیک معمول را کنار نهاده و آماده‌باش کامل برای حضور سریع‌تر در منطقه باشند. خرید «کانادایر» در شمول تحریم‌ها قرار ندارد و دولت به سرعت برای خرید این هواپیمای مخصوص اطفای حریق اقدام کند.
یادمان باشد آتش‌سوزی‌ها را اگر در همان چند لحظه نخست گزارش و کنترل کنیم، تا نود درصد می‌توان از شدت خسارت‌ها کاست.»
‌
حداقل ۱۰ سال حبس برای آتش افروزان
جنگل‌های زاگرس با گستردگی در ۱۱ استان کشور با شش میلیون هکتار مساحت، ۴۰ درصد جنگل‌های ایران را تشکیل می‌دهند که حدود ۷۰ درصد تیپ گونه‌های جنگلی زاگرس را بلوط‌ها شامل می‌شوند و سایر گونه‌های درختی این جنگل‌ها افرا، کیکم، بنه، زبان گنجشک، گلابی وحشی، ولیک، ارغوان، انواع بادام و دیگر درختان است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از شمال غربی ایران آغاز و به جنوب غرب ایران می‌رسد.
انواع درختان از جمله بلوط، بادام، زالزالک و گیاهانی چون خارشتر، یونجه وحشی، گون، اسپند، شیرین بیان، آویشن، برنجاس و گل‌های مختلف در این منطقه رشد می‌کنند و حیواناتی چون پلنگ، کاراکال، بز، جوجه‌تیغی، گرگ، کفتار، انواع روباه، و پرندگانی مانند شاهین، بحری، کبک، تیهو، انواع کبوتر، خانواده گنجشک‌سانان، خانواده کهرکلی، هدهد، دارکوب، خانواده سارگپه، خانواده عقاب‌ها، بازها، کلاغ، جغد شاخدار و جغد ماهیخوار هم در این منطقه زندگی می‌کنند.
منطقه خاییز حد مرز بین استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد است. منطقه حفاظت شده خاییز با مساحتی بیش از ۳۳ هزار هکتار در ۱۵ کیلومتری دهدشت قرار دارد و از جنوب به بهبهان، از شرق به پل پادوک در خیرآباد گچساران و از غرب به سد مارون متصل می‌شود. آتش‌سوزی از پنج‌شنبه ۸ خرداد ۹۹ در بخشی از جنگل‌های ضلع شمالی خاییز آغاز شده است. آتش‌سوزی از سمت بهبهان در استان خوزستان شروع شده و به علت اینکه به موقع مهار نشد به محدوده استان کهگیلویه و بویراحمد سرایت کرده و به ارتفاعات رسیده و گسترش یافته است.
علت آتش‌سوزی اختلاف دو دامدار ساکن در حاشیه کوه خاییز بیان شده که با وجود حضور نیروهای مردمی، تشکل‌های مردمی و دستگاه‌های اجرایی به دلیل شدت وزش باد شعله‌های آتش فورانی‌تر می‌شود.
کوروش کیانی مدیرکل منابع طبیعی خوزستان با اشاره به آتش‌سوزی خاییز بهبهان و جنگل‌های خسرج شوش خبر می‌دهد: «آتش‌سوزی‌های خسرج و خاییز صد درصد عمدی بوده است و افراد خاطی شناسایی و به دستگاه قضائی معرفی شده‌اند.»
رضا افلاطونی معاون حقوقی سازمان جنگل‌ها و مراتع می‌گوید: «طبق مکاتبات انجام شده با دادستان کل کشور، مقرر شد، افرادی که به‌صورت عمدی جنگل‌ها و مراتع را به آتش می‌کشند، به حداقل ۱۰ سال حبس محکوم شوند.»
‌
عدم اعزام به موقع بالگرد شایعه یا واقعیت؟
مسعود منصور رئیس سازمان جنگل‌ها، روز شنبه ۱۰ خرداد گفت: «اعزام بالگردهای آب‌پاش به علت بدهی‌های قبلی این سازمان به وزارت دفاع که حدود ۲۰ تا ۳۰ میلیارد تومان است انجام نگرفت». با این حال، سازمان برنامه و بودجه، روز شنبه اعلام کرد که برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع ایران و اطفای حریق، ۱۵ میلیارد تومان برای تأمین هزینه پرواز بالگردهای آب‌پاش اختصاص داده است.
پیش‌تر علی عباس‌نژاد فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگل‌ها اعلام کرده بود که «وزارت دفاع از دو سال گذشته و به دلیل تأمین نشدن بودجه، بالگردهای اطفای حریق را در اختیار این سازمان قرار نمی‌دهد.»
خبرهای متناقضی درباره تعداد بالگردهای آب‌پاش اعزام شده برای خاموش کردن آتش جنگل‌های ارتفاعات خاییز منتشر شده است و در حالی که ویدئوها و تصاویر زیادی از سوختن و فرار حیوانات وحشی از منطقه حفاظت شده خاییز به سمت جاده بهبهان- دهدشت، در فضای مجازی منتشر شده است، احمد جمالی معاون سیاسی و امنیتی استاندار کهگیلویه و بویراحمد، تصاویر منتشر شده از حیات‌وحش سوخته را تأیید نکرده و می‌گوید: «حیات‌وحش بیشتر به طرف سد مارون بودند که با ایجاد آتش‌بر، از آسیب دیدن حیات وحش منطقه جلوگیری شد.»
وی در ادامه می‌گوید: «سه بالگرد آب‌پاش برای اطفای حریق آتش منطقه حفاظت شده خاییز کهگیلویه اعزام شده است.»
‌
مهار آتش‌سوزی با بیل و کلنگ!
پهنه رویشی زاگرس شامل رشته کوه‌های زاگرس، وسیع‌ترین و اصلی‌ترین رویشگاه گونه‌های مختلف بلوط در ایران بوده و به همین دلیل این منطقه از اهمیت بسیار ویژه‌ای برخوردار است. جنگل‌های بلوط منطقه زاگرس از منتهی‌الیه شمال غربی کشور (استان آذربایجان غربی) آغاز و سپس غرب (استان‌های کرمانشاه، ایلام، چهارمحال و بختیاری، خوزستان و لرستان) و جنوب غرب ایران (استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و فارس) را در بر می‌گیرد. در بین ۱۱ استان واقع در ناحیه رویشی زاگرس، استان‌های فارس، لرستان و خوزستان مقام‌های اول تا سوم را از نظر وسعت رویشگاه‌های جنگلی و درختی دارا هستند.
جلال محمودزاده نماینده مردم مهاباد در مجلس شورای اسلامی می‌گوید: «متأسفانه در چند روز گذشته شاهد آتش‌سوزی شدیدی در جنگل‌های زاگرس و غرب کشور بوده، اما متأسفانه دولت کمترین امکانات لازم را برای مهار آتش‌سوزی جنگل‌های زاگرس فراهم نکرده است.»
وی ادامه می‌دهد: «این در حالی است که جنگل‌های زاگرس میراث گذشتگان و آیندگان کشور بوده و حفظ حوزه‌های جنگلی از وظایف مهم دولت به شمار می‌رود، اما چارت سازمانی نیروهای منابع طبیعی و محیط‌زیست به اندازه‌ای تأسف‌بار است که در آن مناطق، سه چهارم پست‌های سازمانی خالی بوده و دولت اقدام به به‌کارگیری نیرو نمی‌کند.»
نماینده مردم مهاباد در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «متأسفانه برای مهار آتش‌سوزی، ادارات منابع طبیعی حتی یک بیل و کلنگ ندارند و این در حالی است که ادارات مذکور باید به آخرین امکانات مهار آتش از جمله هواپیما مجهز باشند.»