خبرگزاری مهر، گروه دین و اندیشه: حضرت معصومه (س) از امام زادگان بسیار شاخص بوده که مدفن مطهر ایشان در خاک قم زینت آرای این خاک و بوم گشته است. یک ذی القعده در کتب تاریخی سالروز ولادت این بانوی مکرمه ثبت شده است از همین رو نگاهی به زندگانی و فضائل ایشان خواهیم انداخت؛
بشارت قبل از ولادت
در حدیث مشهوری امام جعفرصادق (ع) پیش از تولد حضرت کاظم (ع) از دفن پیکر مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) در قم خبر داده و در این‌باره فرمودند: «آگاه باشید حرم خدا، مکه است و … همانا قم، کوفه کوچک است و سه در از درهای هشت‌گانه بهشت به سوی قم گشوده می‌شود. به زودی بانویی از تبار من در قم دفن می‌گردد و نام او فاطمه دختر موسی است و با شفاعت او، همه شیعیان من داخل بهشت خواهند شد.»
حضرت معصومه در سال ۱۷۳ هجری قمری یعنی ۲۵ سال بعد از ولادت حضرت رضا (ع) ولادت یافتند. مادر ایشان نجمه خاتون، مادر امام رضا (ع) نیز بوده و در واقع این شخصیت والا که شاخص ترین فرزندان موسی بن جعفر (ع) بودند در دامن مادری پاکدامن رشد یافتند. ایشان تا ده سالگی تحت تربیت حضرت موسی بن جعفر پرورش یافتند اما بعد از آن و با شهادت پدر، برادر بزرگ‌تر حضرت رضا (ع) وظیفه حراست و تربیت ایشان را بر عهده گرفتند.
نام این بانوی بزرگوار در واقع فاطمه بوده و در کتب تاریخی از ایشان با عنوان فاطمه بنت موسی یاد شده است، اما به علت طهارت روحی و جایگاه معنوی بالا ایشان در نزد عموم مردم ایشان به معصومه شناخته شده‌اند، هرچند که عصمت آنگونه که در خصوص انبیا صادق است در خصوص ایشان صادق نباشد، اما باید در نظر داشت که این بانوی مکرمه از مقام حکمت برخوردار بوده و جایگاه رفیع علمی ایشان، وی را از خطا محفوظ نگه می داشته است.
مقامات علمی
شهر حضرت معصومه (س)، شهر علم و دانش است و این ثمره مدفون شدن شخصیتی عالمه در آن دیار است. ایشان از کودکی در نزد امام مشق علم و معنویت می‌کردند، از همین رو از جایگاه رفیع علمی برخوردار بودند. برای نمونه ذکر یک روایت و نقل تاریخی در این زمینه کافی است: «روزی گروهی از شیعیان وارد مدینه شدند و برای حل مشکل خویش سراغ خانه موسی بن جعفر را گرفتند، کاروانیان وقتی به در خانه امام آمدند، متوجه شدند که آن حضرت به مسافرت رفته است. خستگی راه و نبود امام هفتم، سخت بر کاروانیان گران آمد، ناگهان یکی از دختران آن حضرت سکوت غمبار کاروانیان را شکست و فرمود: پرسش‌های خود را به من بدهید تا به تمام آنها پاسخ دهم. پاسخ‌ها را با دقت تمام نوشت و به کاروانیان بازگرداند. کاروانیان شگفتزده به پاسخ‌ها نگریستند و با سبک شدن بار غم و اندوه‌شان راه دیار خویش در پیش گرفتند. در مسیر راه به امام هفتم برخوردند و داستان پاسخگویی دخترش فاطمه معصومه را بازگو نمودند و پاسخ‌ها را به او نشان دادند، حضرت لبخندی زد و سه بار فرمود: «فداها ابوها؛ پدرش فدایش باد.»
نکته قابل توجه در این زمینه آن است که در این برهه حضرت معصومه زیر ده سال سن داشته‌اند که چراکه در ده سالگی ایشان پدر بزرگوارشان شهید می‌شود.
فضیلت زیارت
در خصوص فضیلت زیارت ایشان روایات و نقل‌های مختلف از علما بزرگ فراوان است که در اینجا تنها به ذکر چند روایت اکتفا می‌کنیم.
امام صادق (ع) می‌فرمایند: کسی که آن حضرت را زیارت کند در حالی که آگاه و متوجه شأن و منزلت او باشد بهشت پاداش اوست. همچنین از ایشان منقول است: «الّا انَّ حرمی و حرم ولدی بعدی قم»؛ آگاه باشید که حرم و حرم فرزندان بعد از من قم است. امام رضا (ع) می‌فرمایند: کسی که حضرت فاطمه معصومه (س) در قم را زیارت کند پاداش او بهشت است. علاوه بر آن امام رضا (ع) در روایتی دیگر می‌فرماید: هر کس نتواند به زیارت من بیاید، برادرم را در ری یا خواهرم را در «قم» زیارت کند که ثواب زیارت مرا در می‌یابد. امام جواد (ع) نیز در این خصوص می‌فرمایند: کسی که عمه ام را در قم زیارت کند پاداش او بهشت است.
همه این روایات نشان از جایگاه معنوی بسیار رفیع حضرت معصومه در درگاه الهی است که طبق روایات زیارت از روی معرفت ایشان بهشت را بر انسان واجب می‌کند.
مقام شفاعت حضرت معصومه
همانطور که در روایات پیشین مشاهده شد امام صادق (ع) حضرت معصومه (س) را دارای مقام شفاعت می‌دانند. گستره سفره شفاعت ایشان به وسعت تاریخ تشیّع و عموم شیعیان است. حضرت امام صادق (ع) در این خصوص می‌فرمایند: «تَدْخُلُ بِشَفاعَتِها شیعَتِیَ الْجَنَّةَ بِاَجْمَعِهِمْ، (یعنی) به شفاعت فاطمه معصومه، همه شیعیانم به بهشت می‌روند.»
حجت الاسلام ابوالفضل ابراهیمی، استاد حوزه علمیه امام خمینی (ره) درباره فضائل آن حضرت به خبرنگار مهر گفت: با توجه به شرایط سخت دوران امامت موسی بن جعفر (ع) و حکومت حاکمان ظالم بنی عباس مانند هارون و مأمون اطلاعات زیادی از زندگی حضرت معصومه (س) به دست ما نرسیده است، اما همین مقدار کم از اطلاعات که در روایات اهل بیت علیهم السلام بیان شده است عظمت و بزرگی این بانوی کرامت را نشان می‌دهد.
روایت امام صادق (ع) درباره مقام شفاعت فاطمه معصومه (س)
وی گفت: علامه مجلسی رحمه الله در کتاب گرانسنگ بحار الانوار از امام صادق (ع) نقل می‌کنند که فرمودند: عَنِ الصَّادِقِ ع أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ حَرَماً وَ هُوَ مَکَّةُ أَلَا إِنَّ لِرَسُولِ اللَّهِ حَرَماً وَ هُوَ الْمَدِینَةُ أَلَا وَ إِنَّ لِأَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ حَرَماً وَ هُوَ الْکُوفَةُ أَلَا وَ إِنَّ قُمَّ الْکُوفَةُ الصَّغِیرَةُ أَلَا إِنَّ لِلْجَنَّةِ ثَمَانِیَةَ أَبْوَابٍ ثَلَاثَةٌ مِنْهَا إِلَی قُمَّ تُقْبَضُ فِیهَا امْرَأَةٌ مِنْ وُلْدِی اسْمُهَا فَاطِمَةُ بِنْتُ مُوسَی وَ تُدْخَلُ بِشَفَاعَتِهَا شِیعَتِی الْجَنَّةَ بِأَجْمَعِهِمْ. همانا برای خدای متعال حرمی وجود دارد و آن مکه است و برای رسول خدا حرمی وجود دارد و آن مدینه است و حرم امیرالمومنین (ع) در کوفه واقع شده است. آگاه باشید که شهر قم کوفه صغیر است. بهشت هشت درب دارد که سه تای از آنها به سوی شهر قم باز می‌شوند. در این شهر زنی از فرزندان من به نام فاطمه دختر موسی دفن می‌شود که تمام شیعیان من به شفاعت آن بانو داخل بهشت می‌شوند. امام صادق (ع) قبل از تولد حضرت معصومه (س) این روایت را فرمودند. اگر در فضیلت حضرت معصومه (س) همین یک روایت وجود داشت برای عظمت این بانوی کرامت کافی بود.
این کارشناس دینی افزود: مرحوم ابن قولویه قمی در کتاب شریف کامل الزیارات که یکی از معتبرترین کتاب‌ها در باب فضیلت زیارت اهل بیت علیهم السلام می‌باشد، نقل می‌کند: سعد بن سعد می‌گوید از امام رضا (ع) در فضیلت زیارت فاطمه بنت موسی سوال کردم و امام رضا (ع) فرمودند: مَنْ زَارَهَا فَلَهُ الْجَنَّةُ. هر کسی او را زیارت کند به درستی که در مقابل این زیارت بهشت برای اوست.
وی اظهار داشت: در روایت دیگری حضرت به یکی از اهالی قم فرمودند: برای ما در شهر شما قبری است. آن شخص عرض کرد: فدای شما شوم منظور شما قبر فاطمه بنت موسی (س) است؟ امام رضا (ع) فرمودند: بله، هر کسی او را زیارت کند در حالی که عارف به حق او باشد به درستی که بهشت برای اوست و امام جواد (ع) در فضیلت زیارت عمه بزرگوارشان فرمودند: هر کسی قبر عمه من را در قم زیارت کند بهشت برای اوست.
استاد حوزه علمیه امام خمینی (ره) گفت: دو نکته در این روایات مورد توجه است؛ نکته اول اختصاص بهشت به زائر حضرت معصومه است و نکته دوم مقام شفاعت حضرت معصومه که طبق نقل حضرت فرمودند تمام شیعیان به شفاعت ایشان وارد بهشت می‌شوند. درست است که معارف دین را نباید با خواب و رؤیا به دست آورد، اما اگر خواب و یا رؤیای شاهدی از روایات داشت می‌توان اطمینان پیدا کرد که آن رؤیا صادقه بوده است.
حجت الاسلام ابراهیمی در ادامه گفت: آیت الله سید محمد وحیدی، از یکی از سادات برقعی نقل فرمودند که گفته بود: شبی در عالم رؤیا محضر مقدس حضرت معصومه رسیدم، مانع و حاجبی در بین نبود، احساس کردم که من محرم ایشان هستم و ایشان عمه سادات برقعی می‌باشند. از محضر مقدسشان سوال کردم: آیا شما به اهل قم شفاعت خواهید فرمود؟ در پاسخ فرمودند: میرزای قمی برای شفاعت اهل قم کفایت می‌کند، من برای همه شیعه شفاعت می‌کنم. شبی ه همین رؤیا از مرحوم شیخ عباس قمی (ره) نیز نقل شده است. ایشان می‌گوید شبی در خواب به محضر میرزای قمی رسیدم و از ایشان سوال کردم آیا حضرت معصومه (س) اهل قم را شفاعت می‌کنند؟ میرزا چون این سخن را شنید ناراحت شد و نگاه تندی به من کرد و فرمود: چه گفتی؟ من دوباره سؤالم را تکرار کردم، مجدداً با تندی به من فرمود: شیخ! تو چرا چنین سؤالی می‌کنی!؟ شفاعت اهل قم با من است، حضرت فاطمه معصومه (س) تمام شیعیان جهان را شفاعت خواهند کرد.
وی افزود: خدای متعال در سوره اسرا به پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: وَ مِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَةً لَکَ عَسَی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقَاماً مَحْمُوداً ﴿۷۹﴾ بخشی از شب را به تهجد و نماز شب مشغول باش که خدای متعال تو را با مقام محمود مبعوث می‌کند. در روایات مقام محمود به مقام شفاعت حضرت تطبیق شده است. انس بن مالک می‌گوید: رسول خدا (ص) را دیدم که رو به امیرالمومنین (ع) کرده و این آیه شریفه مذکور را خواندند و فرمودند: علی جان خدای متعال من را مالک شفاعت اهل توحید از امتم قرار داد و هر کسی که دشمن تو و دشمن فرزندان تو باشد از آن شفاعت محروم است. با توجه به این روایت می‌توان گفت که حضرت معصومه (س) نیز دارای مقام محمود هستند، زیرا طبق روایت امام صادق (ع) به شفاعت ایشان همه شیعیان وارد بهشت می‌شوند. در زیارت نامه‌ای که از امام رضا (ع) برای زیارت حضرت معصومه (س) نقل شده است به حضرت خطاب می‌کنیم: «یا فاطمة اشفعی لی فی الجنة فإنَّ لکِ عند الله شأنا من الشأن» شاید مراد از «شأنا من الشأن» همان مقام محمود و مقام شفاعت حضرت معصومه (س) باشد. این مقامی است که خدای متعال به این بانوی کرامت عنایت فرمودند.
ابوالفضل ابراهیمی در ادامه گفت: آیت الله شب زنده دار از آیت الله احمدی میانجی چنین نقل کردند: شخصی به زیارت زکریا بن آدم که در قبرستان شیخان قم مدفون است می‌رود و از آنجا به این مطلب فکر می کرده که ایشان چقدر عظمت داشته‌اند که مورد توجه حضرت امام رضا (ع) واقع بوده‌اند و بعد به ذهن او چنین خطور می‌کند که آیا این شخص از حضرت معصومه بالاتر است یا نه. در همان حال می بیند شخصی با کلاه نمدی از دریچه بقعه به او می‌گوید بالای سرت را نگاه کن ببین چه نوشته است! وی توجه نمی‌کند بعد از آنکه آن شخص می‌رود ملاحظه می‌کند که در همان بالا که آن شخص به آنجا اشاره کرده نوشته است: «اللهم صل علی آل محمّد فی الارواح» آن وقت متوجه می‌شود که آن شخص از رجال الهی بوده و آن نوشته هم غیرعادی در آنجا نقش بسته است تا به او بفهمانند که آل محمد علیهم السلام با دیگران مقایسه نمی‌شوند.
وی با بیان اینکه عظمت حضرت معصومه صرفاً به خاطر این نیست که ایشان امامزاده بوده‌اند، گفت: ما امامزادگانی از فرزندان ائمه علیهم السلام داشتیم که مورد مذمت واقع شده‌اند و زحمات بسیاری برای ائمه ایجاد کردند. بعضی ادعای امامت کردند و بعضی به امام تهمت زدند. مرحوم آیت الله محمدتقی شوشتری در ج لد ۱۲ از کتاب شریف قاموس الرجال فصلی جداگانه به عنوان «فیمن ورد فیه قدح من ولدهم علیهم السّلام» باز کرده‌اند که این فصل در مورد امام زادگانی است که از جانب اهل بیت مذمت ایشان شده است.
وی گفت: با توجه به این مقدمه روشن می‌شود اینکه امام رضا (ع) فرمودند در زیارت فاطمه معصومه ایشان را اینگونه خطاب کنید: السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ فَاطِمَةَ وَ خَدِیجَةَ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَیْنِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ وَلِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا أُخْتَ وَلِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا عَمَّةَ وَلِیِّ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَیْکِ یَا بِنْتَ مُوسَی بْنِ جَعْفَرٍ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَکَاتُه، صرفاً برای اشاره به امام زاده بودن حضرت معصومه نیست، بلکه مطلب دیگری را حضرت می‌خواهند بفرمایند. حضرت معصومه اعتقاد به امامت ائمه و معرفت به مقام ایشان داشته‌اند. شاید به همین دلیل باشد که در زیارت ایشان ابتدا به انبیا و چهارده معصوم سلام الله علیهم اجمعین سلام می‌دهیم بعد به حضرت معصومه. امام رضا با این زیارت نامه مقام حضرت معصومه را به ما نشان دادند که ایشان هم رتبه با رسول خدا و ائمه علیهم السلام است. ایشان هم رتبه با فاطمه زهرا سلام الله علیها است به خاطر همین می گوئیم «عرّف الله بیننا و بینکم فی الجنة» خدای متعال در بهشت من را به شما معرفی کند «و حشرنا فی زمرتکم» و من را در زمره شما محشور کند. در تمامی این عبارات حضرت معصومه را در بین چهارده معصوم حساب می‌کنیم و همجواری با ایشان را در بهشت خواستاریم.
نظر شما