منطقه الفراغ در اندیشه شهید صدر به معنای نقص دین نیست

به گزارش خبرگزاری مهر، سومین قسمت از فصل جدید از برنامه‌ی تلویزیونی «مصیر» کاری از گروه اجتماعی شبکه چهار سیما، یک‌شنبه شب با موضوع «بررسی اندیشه‌های فقهی و حقوقی شهید صدر» روی آنتن رفت.

فصل جدید برنامه تلویزیونی مصیر با هدف بازخوانی و نقد اندیشه متفکران اسلامی، یکشنبه‌ها ساعت ۲۱ به میزبانی محمدمهدی ابراهیمی‌نصر پخش می‌شود و به بررسی ابعاد فکری اندیشمندان بزرگی چون؛ شهید صدر، علامه طباطبایی، آیت الله طالقانی، شهید آوینی، امام خمینی (ره)، آیت الله مصباح یزدی و… می‌پردازد.

مهمان قسمت سوم برنامه محسن اسماعیلی، عضو مجلس خبرگان در ابتدا در پاسخ به سوال تفاوت ویژگی‌های اندیشه شهید صدر نسبت به اندیشمندان دیگر گفت: شهید صدر آثارش با دیگران کمی متفاوت است. خواننده می‌تواند مطمئن باشد که اندیشه‌های شهید صدر اسلامی است چون فرزند اصیل حوزه است. ویژگی دیگر آثار ایشان این است که قلم روانی دارد و منظورش را راحت به مخاطب می‌رساند. ویژگی سوم این است که ذهن ایشان کاملاً ریاضی وار است، ایشان فقه را مهندسی می‌کردند و مسائل شان را کاملاً با برنامه منطقی بیان می‌کردند.

وی در ادامه در مورد نوآوری‌های فقهی و حقوقی که شهید صدر در آثارشان داشتند، بیان کرد: نوآوری‌های ایشان بسیار زیاد است، اما از مواردی که می‌توان بیان کرد این است که چگونه می‌توان از داشته‌های فقه برای نظام حقوقی کارآمد استفاده کرد. برای مثال سیستم بانکداری جز جدا نشدنی زندگی امروزه است، شهید صدر در دوران خودشان که هنوز تجربه‌ زندگی اسلامی نداشتیم راجع سیستم بانکداری بدون ربا صحبت می‌کند و هنوز مباحث ایشان قابل استفاده است.

وی در پاسخ به سوالی پیرامون ارتباط بین آثار شهید صدر و امام موسی صدر، گفت: بین آثار این دو قرابت وجود دارد، اما به نظر من آثار شهید صدر عمیق‌تر است. ایشان از ابتدا به دنبال قوانینی برای اداره جامعه بوده اند و یک طرح برای نظام‌هایی می‌دهند که می‌شود بر اساس آن نظام‌های اسلامی را اداره کرد.

وی در مورد تأثیر اندیشه‌های شهید صدر در نظام جمهوری اسلامی گفت: ایشان تأثیر بسیار عمیق و گسترده داشتند. قبل از پیروزی انقلاب، تعدادی از شاگردان شان از ایشان پرسیدند که امام خمینی چگونه می‌خواهد یک حکومت مدرن را با اندیشه‌های فقهی و حقوقی اداره کند و ایشان پیشنهادی در مورد اداره نظام می‌دهند و زمانی که قانون اساسی ایران را با نوشته‌های ایشان مقایسه می‌کنیم، رد پای ایشان را در قانون اساسی ایران می‌بینیم. ایشان یک طرحی برای قانون اساسی ایران داده است و از نظرات شان استفاده شده است، اما در برخی قوانین خیر. و به نظر من اگر از نظر ایشان استفاده می‌شد، بهتر بود. در شورای نگهبان در بیان موارد حقوقی و فقهی، بر اساس نظر فقها مواردی بیان می‌شود، اما شهیدصدر معتقد است فقها باید به کارآمدی قانون توجه کنند و نظر بدهند.

اسماعیلی در پاسخ به این سوال که منطقه الفراغ چیست، بیان کرد: فقه شهید صدر کاربردی است و ایشان از فقه برای بهبود زندگی بشر کمک می‌گرفت. شهید صدر در پاسخ به این مسئله که چگونه می‌توان زندگی مدرن را با توجه به فقه و راه حل‌های قدیمی پیش برد، نظراتی بسیار جامع و کاربردی می‌دهد که به اسم ایشان ثبت و مطرح می‌شود. پاسخی که ایشان می‌دهد این است که نه مشکلات امروز بشر همه‌اش نو است و نه آن چیزی که شریعت گفته است، همه اش قدیمی است. ما دو دسته احکام شرعی داریم؛ دسته‌ اول غیرقابل تغییر و همیشه مورد نیاز است مثل عدالت، اما روش‌های برقراری عدالت در جوامع و زمان‌های گوناگون متفاوت است که این دسته قابل تغییر است. راه حل شهید صدر این است که ما باید ابتدا راه حل‌های زمان پیامبر (ص) را مطالعه کنیم، اما باید بدانیم آن راه حل‌ها ثابت و دائمی هستند، باید قدرت تبیین بین احکام ثابت و متغیر داشته باشیم.

این استاد دانشگاه در مورد انتقاداتی که به اندیشه‌ منطقه الفراغ شهید صدر شده است، گفت: غالب کسانی که انتقاداتی مطرح کرده اند، آثار ایشان را دقیق مطالعه نکرده اند. ایشان با صراحت نوشته اند که منطقه الفراغ به این معنا نیست که شارع در برخی مواقع حکم ندارد، بلکه می‌گوید شارع در برخی حوزه‌ها حکم الزامی ندارد و این مسئله نه تنها نقص در دین نیست، بلکه موجب کمال دین است. اگر ما شریعت را ایستا و غیرقابل انعطاف بدانیم و نتواند پاسخ نیازهای امروزه را بدهد، حتی انسان‌های متدین برای حل مشکلات شان به سوی سایر نظام‌های حقوقی می‌روند.

اسماعیلی در پاسخ به این شبه که چرا منطقه الفراغ تنها مختص به برخی احکام است، گفت: اگر ما همه احکام شرعی را متغیر بدانیم، هویت فقهی خودمان را از دست می‌دهیم. اگر همه احکام را ثابت بدانیم به سکولاریسم روی می‌آوریم. ما باید بدانیم احکام ثابت که قابل تغییر نیستند و هسته‌ اصلی هستند را دست نزنیم، اما آن چیزی که راه روش است را می‌توانیم تغییر بدهیم.

در بخش‌های دیگر برنامه قسمتی از سخرانی مقام معظم رهبری در مورد شهید صدر، خاطرات شاگرد ایشان و.... پخش شد.

علاقمندان می توانند این برنامه را از اینجا تماشا کنند.