انتشار نخستین پژوهش جدی درباره امین‌السلطان/اتابک اعظم‌ونامه‌هایش

به گزارش خبرنگار مهر، نشر تاریخ ایران کتاب «مکاتبات و نامه‌های میرزا علی اصغر خان اتابک، امین السطان با مظفرالدین شاه» را به کوشش سعاد پیرا و علیرضا نیک نژاد با شمارگان هزار نسخه، ۳۰۸ صفحه و بهای ۶۵ هزار تومان منتشر کرد.

کتاب دو بخش عمده دارد: بخش نخست که مفصل است و در حد یک کتاب کامل «امین السلطان به روایت راویان معاصر» نام دارد و به قلم سعاد پیرا است و بخش دوم نیز شامل متن نامه‌ها و مقدمه‌ای موجز و درخشان بر نامه‌ها که به قلم علیرضا نیک‌نژاد است. مقدمه سعاد پیرا به طور کامل به شرح و بررسی روایت شخصیت امین السلطان در منابع دوره قاجاری پرداخته است. با توجه به این نکته که از این شخصیت کتاب جامعی در دست نداریم، این مقدمه خوب و همه جانبه می‌تواند خلا مطالعاتی پیرامون این موضوع را پر کند. کتاب تصویری نو و تازه از این شخصیت را به مخاطبان ارائه خواهد کرد.

میرزا علی اصغرخان اتابک امین السلطان، یکی از مهم‌ترین رجال عصر ناصری و مظفری است که متاسفانه علیرغم گسترش پژوهش‌های تاریخی در این دهه‌ها هنوز هم شناخت چندانی پیرامون او وجود ندارد. دوران حضور سیاسی او برابر بود با یکی از مهم‌ترین رخدادها در تاریخ تمدن ایران زمین یعنی انقلاب مشروطه. او در زمان سه پادشاه مسئولیت داشت و در نهایت در دوران محمدعلی شاه قاجار و در بحبوبه مشروطه خواهی به ضرب گلوله عباس آقا صراف تبریزی کشته شد. این ترور نیز یکی از رویدادهای مه آلود در تاریخ معاصر ایران است و هنوز هم تمامی حرف‌ها پیرامون آن زده نشده است.

اما مضمون بیشتر نامه‌ها درباره حوادث و کارهای جاری مملکت و مکاتبات و مشروح مذاکرات اتابک با سفارت روس و انگلیس و فرانسه و به دنبال آن با شاه است. از نکات مهم و قابل توجه این نامه‌ها وضعیت استیصال و درماندگی دولت مرکزی و میزان نفوذ دولت‌های روس و انگلیس در ایران است. همچنین از مضمون نامه‌ها می‌توان به خصلت وجوه سیاستمدارانه امین السلطان هم پی برد.

به روایت مقدمه علیرضا نیک‌نژاد، از مشخصات نامه‌های اتابک تملق و چاپلوسی‌اش نسبت به شاه است که در آن دوران متاعی رایج بوده است. نامه‌ها فاقد تاریخند و به خط شکسته نستعلیق کتابت شده‌اند. نامه‌ها در آلبوم شماره ۱۵۰ بیوتات سلطنتی سازمان اسناد و کتابخانه ملی نگهداری می‌شدند. این آلبوم ۱۰۰ برگ دارد و شامل ۱۹۲ نامه است.

یکی از نامه‌ها را در ادامه می‌خوانید:

قربان خاکپای جواهرآسای اقدس مبارکت شوم. از زیارت دستخط جهانمطاع اقدس همایون قبله عالم ارواحنا فداه چشم غلام روشن گردیده و از بذل آن همه مراحم بلانهایات خسروانی نمی‌داند به کدام زبان تشکر نماید، جز اینکه از خداوند مسئلت نماید که جان ناقابل این غلام را تصدق خاکپای مبارک گرداند. امروز به حمدالله تعالی از تصدق توجهات همایون حالت غلام بهتر است، درد آرام گرفته و ورم هم خیلی کم شده است. انشالله فردا که روز شنبه است، از زیارت خاکپای مبارک کسب سعادت و سلامت خواهد نمود. تلگرافی از حضرت سالارالدوله رسیده است که به عرض می‌رسد. به علت گندم انبار آنچه طهران از بابت اربابی و خالصه و خوار است که باید علل الحساب حمل نماید، تاکید خواهد کرد. ساوه و قزوین را هم دو نفر مامور خواهد فرستاد که همان از سرِ خرمن حمل نماید. از بابت گوشت و روغن هم به گمرک‌های سرحدی تاکید خواهد شد که نگذارند خارج شود، ولی همینطور کافی است و به عقیده غلام باید قصاب‌ها پول و آدم بفرستند برود پیش خرمن در موقعش بیاورند. و الا مشکل است. تفصیل را به عین الدوله حالی می‌نمایند که به قصاب‌ها قدغن اکید کنند که آدم بفرستند و قدری پول بدهند و چوبدار را مطمئن کنند که بیاورند. دویم ماه هم حرکت برگشت همایون را به همه اعلام نمود. الامر الاقدس الاعلی مطاع مطاع مطاع.