به گزارش خبرنگار مهر، نشر اختران دومین چاپ خود از کتاب «فراز و فرود شیخ خزعل» نوشته عبدالنبی قیم را با شمارگان ۵۰۰ نسخه، ۴۹۴ صفحه و بهای ۷۰ هزار تومان منتشر کرد. چاپ نخست این کتاب سال ۹۷ با شمارگان ۵۰۰ نسخه و بهای ۴۰ هزار تومان منتشر شده بود. یک چاپ دیگر از این کتاب را انتشارات کتاب آمه سال ۹۲ منتشر کرده بود. عبدالنبی قیم، نویسنده این کتاب از پژوهشگران مشهوری است که در موضوعات تخصصی مرتبط با تاریخ خوزستان کار می‌کند. از جمله مشهورترین آثار او «پانصد سال تاریخ خوزستان» است.
شیخ خزعل در زمان مظفرالدین شاه با دریافت لقب معزالسلطنه به حکومت منطقه خرمشهر و سرحدداری خوزستان منصوب شد. شیخ ابتدا در مساله گمرکات که در اختیار خاندانش بود با دولت مرکزی که نیاز به درآمد آنجا داشت درگیر شد. او با انگلستان پیمان مودت داشت و در بحث اکتشاف نفت نیز به آنها خدمت بسیار کرد. پس از تشکیل شرکت نفت ایران و انگلیس زمین پالایشگاه را از شیخ خزعل گرفتند. دولت انگلستان قراردادهای مهمی با شیخ خزعل نوشته بود و به همین دلیل بعدها به او نشان‌های دولتی هم دادند.
به عنوان مثال قراردادی که در نوامبر ۱۹۱۴ بین دولت بریتانیا و شیخ خزعل منعقد شد او تعهداتی داد که هرگز به اطلاع دولت مرکزی نرسید. در این قرارداد اراضی شبه جزیره آبادان و حق کشتیرانی در رودخانه کارون، به دولت بریتانیا واگذار شده و در مقابل حفاظت از پالایشگاه آبادان، خطوط لوله نفت، تلمبه خانه‌ها و سایر تأسیسات، به شیخ واگذار شده بود. بر این اساس دولت بریتانیا باید سالیانه مبلغ ۳۰ هزار لیره استرلینگ، توسط شرکت نفت انگلیس و ایران، به شیخ می‌پرداخت. پژوهشگر در این کتاب سعی کرده به روایت تاریخ و تجزیه و تحلیل مسائل خوزستان هنگام ظهور شیخ خزعل بپردازد. یک ویژگی این کتاب در این است که در آن از بیان موضوعی رویدادها احتراز شده و حوادث و وقایع در بستر تسلسل زمانی و بر مبنای تاریخ وقوع ذکر شده‌اند.
کتاب ۱۴ فصل دارد. در فصل نخست با عنوان «کتاب‌های تألیف شده» نویسنده به نقد و بررسی کتاب‌هایی که تمام یا بخشی از آن به شیخ خزعل اختصاص پیدا کرده بود، پرداخته است. فصل دوم کتاب «آلبوکاسب» نام دارد. آلبوکاسب تیره‌ای از قبیله بنی کعب بودند که در خرمشهر ساکن بودند و شیخ خزعل در دوران خود رئیس قبیله بنی کعب بود. نویسنده در این فصل ضمن تبارشناسی این تیره به ظهور آنها در عرصه قدرت پرداخته است. چگونگی قتل شیخ مزعل (برادر خزعل) و معرفی خانواده، همسر و فرزندان خزعل از دیگر مباحث این فصل است.
«شیخ خزعل بر اریکه قدرت» عنوان فصل سوم کتاب است. نویسنده در این فصل به چگونگی چیرگی خزعل بر مخالفانش پرداخته است. عنوان فصل چهارم کتاب «تحکیم دوستی و افزایش فشار» است. مورخ در این فصل به رابطه شیخ خزعل با انگلیسی‌ها پرداخته و تحلیل جالبی را در موضوعاتی چون گمرکات آن سرحدات ارائه کرده است. «سال‌های آغازین قرن بیستم - افزایش قدرت و نفوذ شیخ خزعل» فصل پنجم کتاب است که در آن مباحثی چون مخالفت‌های شیخ خزعل با آبیاری حوزه کارون و همچنین مواجهه او با انقلاب مشروطه و بختیاری‌ها، مطرح شده‌اند.
«از انقلاب مشروطه تا جنگ جهانی اول» فصل ششم کتاب است. نویسنده در این فصل به قرارداد ۱۹۰۷ روس و انگلیس درباره ایران پرداخته و مساله اکتشاف نفت در خوزستان و نگاه خزعل به نفت و انگلستان را مطرح می‌کند. عنوان فصل هفتم کتاب «از جنگ جهانی اول تا روی کار آمدن رضا خان» است. رویارویی انگلیس و عثمانی، همدستی قبایل عرب با عثمانی‌ها، تضمین‌های انگلیس به شیخ خزعل و مطالبات شیخ خزعل در جنگ جهانی اول، از جمله مباحث مطرح شده در این فصل است.
روابط خارجی خزعل با روس، عثمانی، کویت، عبدالعزیز بن سعود و عراق مباحث فصل هشتم کتاب است. «روی کار آمدن رضاخان»، «تعرض رضاخان به شیخ خزعل»، «شیخ خزعل، شوروی و دیگران» و «اوضاع اقتصادی - اجتماعی ایالت» عناوین فصول نهم تا دوازدهم کتاب است.
فصل سیزدهم کتاب به رویارویی شیخ خزعل با رضاخان اختصاص پیدا کرده است. چگونگی رفتن نیروهای نظامی دولت وقت به فرماندهی فضل الله زاهدی به طرف خوزستان برای اجبار شیخ خزعل به اطاعت از حکومت مرکزی و مقاومت نیروهای شیخ خزعل و… در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است. «سراشیبی سقوط» عنوان فصل آخر کتاب است که در آن پروژه تسلیم شیخ خزعل و تبعید او به تهران و در نهایت ماجرای مرگ او روایت شده است.
نظر شما