«دیوار سخت» شورای امنیت در برابر آمریکا/ وقتی ترامپ پشت در ماند

خبرگزاری مهر، گروه بین‌الملل؛ «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا، که در کمتر از دو ماه اخیر دو شکست پی در پی را به موجب تلاش برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران در شورای امنیت سازمان ملل تجربه کرده، این بار با ماموریتی جدید روانه نیویورک شده بود تا شاید بتواند اعضای شورای امنیت را با خواست «دونالد ترامپ» برای فعال کردن مکانیسم ماشه همراه کند.

دستور ترامپ

«دونالد ترامپ» رئیس جمهور آمریکا بامداد پنج شنبه به وقت تهران در نشستی خبری اعلام کرد که به وزیر خارجه این کشور گفته است تصمیم واشنگتن برای فعال سازی سازوکار بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را به سازمان ملل ابلاغ کند.

دونالد ترامپ گفت: از مایک پمپئو وزیر امور خارجه خواستم تصمیم ما برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را به شورای امنیت اطلاع دهد. ایران به هیچ وجه به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت.

ترامپ مدعی شد: با وجود توافق هسته‌ای ایران، امکان دستیابی به توافق صلح در منطقه وجود ندارد.

در همین رابطه و برای تحت فشار قراردادن مسکو و پکن، مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا در مصاحبه با فاکس‌نیوز مدعی شد که واشنگتن نه تنها مصمم به احیای همه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران است؛ بلکه هر کشوری را که از این تحریم‌ها سرپیچی کند نیز مجازات خواهد کرد.

«ژائو لیجیان» سخنگوی وزارت خارجه چین، یادآوری کرد که آمریکا از هیچ حقی مبنی بر درخواست برای احیای تحریم‌های ضد ایرانی برخوردار نیست.

او که روز پنجشنبه عازم نیویورک شده بود تا به اتهام واهی نقض برجام از سوی ایران، آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل را در جریان تصمیم آمریکا مبنی بر فعال کردن مکانیسم ماشه قرار دهد؛ مدعی شد همانگونه که تاکنون کشورهای ناقض تحریم‌های آمریکا را به پاسخگویی واداشته‌ایم؛ وقتی پای عمل به تحریم‌های شورای امنیت هم در میان باشد؛ همین کار را با کشورهایی که از اجرای آنها امتناع می‌کنند؛ انجام خواهیم داد و چین و روسیه نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

دیوار سخت

اما در پی این حرکت آمریکا، سه کشور اروپایی امضاکننده توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران (موسوم به برجام) در واکنش به تسلیم درخواست رسمی آمریکا به شورای امنیت برای بازگشت تمام تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، با صدور یک بیانیه مشترک موضع مخالف خود را نسبت به این اقدام آمریکا آشکارا اعلام کردند.

چین نیز روز پنجشنبه، بار دیگر ادعای واشنگتن را مبنی بر توسل به مکانیسم ماشه، زیر سوال برد و یادآوری کرد که این دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا بود که از توافق جامع هسته‌ای با ایران خارج شد.

«ژائو لیجیان» سخنگوی وزارت خارجه چین، یادآوری کرد که آمریکا از هیچ حقی مبنی بر درخواست برای احیای تحریم‌های ضد ایرانی برخوردار نیست.

«ماریا زاخاروا» سخنگوی وزارت خارجه روسیه هم روز پنجشنبه تصریح کرد که تلاش آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌ها علیه ایران می‌تواند به بحران عمیقی در شورای امنیت منتهی شود.

سخنگوی وزارت خارجه روسیه در این خصوص گفت: به صورت جدّی نگران اقدامات آمریکایی‌ها در این خصوص هستیم؛ زیرا این اقداماتِ بی‌مهابا ممکن است به بحران عمیقی در شورای امنیت منجر شود؛ لذا از همه کشورها می‌خواهیم تا در برابر آن مقامت کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: طرح آمریکا برای بازگرداندن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران که بعد از حصول توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ برای حل و فصل اختلافات پیرامون برنامه هسته‌ای ایران ملغی شده بودند، فاقد وجاهت قانونی بوده و ناگزیر شکست خواهد خورد. آمریکا حق ندارد از حیثیت سازمان ملل برای پیشبرد منافع خودخواهانه و نفرت‌پراکنی علیه ایران استفاده کند.

«میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، تصمیم آمریکا را مبنی بر فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، «یک ماجراجویی خطرناک» توصیف کرد و در پیامی توئیتری نوشت: آمریکا در آستانه ارتکاب اشتباه بزرگی است که نه تنها برای این کشور بلکه برای سازمان ملل به عنوان یک مجموعه، تبعات بی‌نهایت منفی خواهد داشت.

این در حالیست که «واسیلی نبنزیا» نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد نیز پیشتر با اتخاذ موضعی آشکار در برابر تلاش‌های ضد ایرانی واشنگتن تأکید کرد که آمریکا از حق قانونی برای فعال کردن «مکانیسم ماشه» به منظور بازگرداندن تحریم‌ها علیه تهران برخوردار نیست.

نماینده دائم روسیه در سازمان ملل متحد تأکید کرد: آمریکا حق قانونی برای فعال کردن مکانیسم بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران را ندارد.

«میخائیل اولیانوف» نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین، تصمیم آمریکا را مبنی بر فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، «یک ماجراجویی خطرناک» توصیف کرد و در پیامی توئیتری نوشت: آمریکا در آستانه ارتکاب اشتباه بزرگی است که نه تنها برای این کشور بلکه برای سازمان ملل به عنوان یک مجموعه، تبعات بی‌نهایت منفی خواهد داشت.

این مقام روس، در ادامه رشته توئیت‌های خود، خواستار اتخاذ رویکردی محتاطانه از سوی طرفین برجام شد و در این باره نوشت: در رابطه با ماجراجویی آمریکا نسبت به اسنپ‌بک (مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها)، مشارکت‌کنندگان برجام باید رویکردی خردمندانه و از سر احتیاط اتخاذ کنند.

نیویورک تایمز در تحلیلی با عنوان آمریکا به جای منزوی کردن ایران بر سر توافق هسته‌ای، خودش پشت در ماند نوشت: متحدان و دشمنان آمریکا با هم، از پذیرش درخواست دولت ترامپ برای تحریم ایران، روی گرداندند و به طور بالقوه اقتدار جهانی آمریکا را تضعیف کردند.

تهدید اروپا از سوی آمریکا

«مایک پمپئو» وزیر خارجه آمریکا شامگاه پنج شنبه در یک کنفرانس خبری که متعاقب نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد برگزار شد، با انتقاد شدید از متحدان اروپایی واشنگتن مدعی شد «در حالی که مقامات آلمان، فرانسه و انگلیس در محافل خصوصی حمایت خود را از تمدید تحریم تسلیحاتی ایران ابراز کرده بودند، در نهایت به طور علنی جانبداری از حکومت ایران را برگزیدند».

پمپئو در جریان سخنرانی خود در شورای امنیت اظهار داشت: «ما هرگز اجازه نخواهیم داد جمهوری اسلامی ایران سلاح اتمی در اختیار داشته باشد».

وی پس از انتقاد از سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس- بحرین، کویت، عمان، قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی- را ستود و ادعا کرد که این کشورها «با نمایش جرأت و اتحاد خود در اعلام هشدار نسبت به خطر ایران، سزاوار تحسین هستند».

اما در واکنش به این اظهارات، «جوزف بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در بیانیه‌ای با اشاره به درخواست آمریکا از سازمان ملل برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه تاکید کرد که ایالات متحده نمی‌تواند از این سازوکار استفاده کند.

مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا شب گذشته ۲۰ اوت (۳۰ مرداد) با اشاره به اینکه ایران به طور «قابل توجه» توافق هسته‌ای را نقض کرده است، شخصاً در مقر سازمان ملل متحد حاضر شد و رسماً از شورای امنیت این سازمان خواست تا تحریم‌های بین‌المللی علیه تهران دوباره اعمال شود.

با این حال چند ساعت پس از این تصمیم جوزف بورل در بیانیه‌ای افزود: «همانطور که بارها یادآور شده‌ام، آمریکا به‌طور یکجانبه مشارکت در برجام را در تاریخ ۸ مه ۲۰۱۸ متوقف کرده و متعاقب آن در هیچ فعالیت مربوط به توافق هسته‌ای ایران شرکت نکرده است بنابراین آمریکا با توجه به اینکه کشور مشارکت کننده در برجام نیست، نمی‌تواند از روند بازگشت تحریم‌های پیش‌بینی شده طبق قطعنامه ۲۲۳۱، استفاده کند.»

بورل تاکید کرد که به عنوان هماهنگ کننده کمیسیون مشترک برجام، هر کاری انجام خواهد داد تا این توافق‌نامه حفظ و به‌طور کامل از سوی همه طرف‌ها اجرا شود.

وی افزود: «برجام همچنان یک عامل اصلی در جلوگیری از تکثیر جهانی سلاح‌های هسته‌ای و برقراری ثبات منطقه‌ای است.»

«هلگا اشمیت» دبیرکل امور خارجی اتحادیه اروپا که در جریان مذاکرات برجام حضور داشته، امروز جمعه در توییتی نوشت: پس از آنکه آمریکا رسماً در سال ۲۰۱۸ از برجام خارج شده نمی‌توان آن را به عنوان یک عضو برجام محسوب کرد که بتواند درخواست فعال شدن مکانیسم ماشه را طبق قطعنامه ۲۲۳۱ مطرح کند.

او افزود: اتحادیه اروپا همچنان تلاش خواهد داد تا از حفظ برجام و اجرای دقیق آن اطمینان حاصل کند.

چرا آمریکا از ایران شکایت کرد

اینکه چرا آمریکا از ایران به اتهام نقض برجام شکایت کرده، «رضا نصری» تحلیلگر مسائل بین‌الملل می‌گوید: آمریکا نمی‌تواند از راه حقوقی تعریف شده - یعنی با طی کردن مراحل حل اختلاف مندرج در برجام که طبق نص صریح توافق باید همراه با «حُسن نیت» نیز باشد - به سازوکار ماشه متوسل شود. دلیل آن هم این است که از برجام خارج شده و واکنش‌های ایران (گام‌های پنج‌گانه کاهش تعهدات) نیز در چارچوب برجام و مکانیسم حل اختلاف مندرج در آن (و نه در نقض برجام) صورت گرفته است.

در نتیجه، آمریکا می‌خواهد با ترکیبی از یک تفسیر غلط از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت از یک سو و ترفندهای «آئین‌نامه‌ای» منشور سازمان ملل از سوی دیگر در جهت راه‌اندازی سازوکار ماشه تلاش کند!

در این راستا، طرحی که کارشناسان لابی‌های ضد ایرانی (با محوریت FDD) پیشنهاد داده‌اند این است که آمریکا - با این استدلال که در قطعنامه ۲۲۳۱ نام آن به عنوان یک «شرکت‌کننده» در برجام کماکان مکتوب است - شکایت‌نامه‌ای علیه ایران (به دلیل نقض اساسی برجام) به شورای امنیت تسلیم کند. سپس منتظر بماند تا در واکنش به این شکایت‌نامه (Notification) چین یا روسیه - با این تصور که اعضای دائمی شورای امنیت (مشخصاً آمریکا) حق وتوی قطعنامه‌های آئین‌نامه‌ای را ندارند - یک قطعنامه آئین‌نامه‌ای (Procedural motion) را در شورای امنیت به رأی بگذارند که در آن حق ارائهٔ شکایت‌نامه از جانب آمریکا (به دلیل توقف عضویت در برجام) مردود خوانده شده است.

حال، آمریکا مدعی است در این مقطع می‌تواند نسبت به اینکه قطعنامه «آئین‌نامه‌ای» یا قطعنامه «ماهوی»یا اساسی (Substantive) است اعتراض کند و - با اتکاء به تاریخچه و رویه شورای امنیت - استدلال آوَرد که هرگاه در این موارد تردید وجود داشته باشد، قطعنامه «اساسی» تلقی شده و - در نتیجه - قابل «وتو» خواهد بود. در این مقطع، با این استدلال که قطعنامهٔ اعتراضی چین یا روسیه قابل وتو است، آن را «وتو» کند تا شکایت‌نامه علیه ایران به قوت خود باقی بماند.

رضا نصری تحلیلگر مسائل بین‌الملل: آمریکا نمی‌تواند از راه حقوقی تعریف شده - یعنی با طی کردن مراحل حل اختلاف مندرج در برجام که طبق نص صریح توافق باید همراه با «حُسن نیت» نیز باشد - به سازوکار ماشه متوسل شود. دلیل آن هم این است که از برجام خارج شده و واکنش‌های ایران (گام‌های پنج‌گانه کاهش تعهدات) نیز در چارچوب برجام و مکانیسم حل اختلاف مندرج در آن (و نه در نقض برجام) صورت گرفته است.

در اینجا بازی جالب‌تر می‌شود! در این مرحله، وقتی شکایت‌نامه در دستور کار قرار گرفت، برنامه این است که آمریکا یک قطعنامه برای «تداوم توقف تحریم‌های شورای امنیت» تسلیم شورا کند و خود قطعنامه‌ٔ خودش را وتو نماید تا توقف تحریم‌ها متوقف و قطعنامه‌های پیش از برجام مجدداً احیا شود!

این راه پیچیده، حیله‌گرانه و آکنده از «سوءنیت» و ذلت برای آمریکا تنها راه به اصلاح «حقوقی‌» ایست که دولت ترامپ پیش روی خود می‌بیند!

حال، سئوال این است که دولت‌های اروپایی، سایر اعضای شورای امنیت، ریاست شورای امنیت و به طور کل سایر دولت‌های جهان تا چه اندازه حاضر به تن دادن به محصول این اقدام مضحک حقوقی و ترفند مکارانهٔ آئین‌نامه‌ای آمریکا خواهند شد؟

نصری در ادامه گفت: معتقدم اگر حتی آمریکا موفق شود این بازی را در شورا به ثمر برساند، حاصل کارش این خواهد شد که اغلب دولت‌های جهان - از جمله اعضای اروپایی برجام، اتحادیه اروپا، کانادا و بسیاری از کشورهای دیگر - نسبت به «الزام‌آور» بودن قطعنامه‌های «احیا» شده علیه ایران موضع منفی خواهند گرفت. بسیاری از آن‌ها حاضر نخواهند شد برای اجرای این قطعنامه‌ها - که عملاً یک «قانونگذاری» یکجانبه از سوی آمریکا در شورای امنیت خواهد بود - سازوکارهای نظام حقوق داخلی خود را - چه در سطح قوای مجریه (از طریق دستورات اجرایی) و چه در سطح قوای مقننه (از طریق تصویب قانون) به کار بیندازد.

در نتیجه، نهایت دستاورد آمریکا این خواهد بود که یک دو قطبی در سطح جهان ایجاد کند: یک سو اغلب کشورهای دنیا که قطعنامه‌های «احیا» شده را معتبر و الزام‌آور نخواهند دانست و اجرا نخواهند کرد؛ و یک سو آمریکا، اسرائیل و عربستان و برخی سیاهی‌لشکرهای همیشگی!

ساز و کار مکانیسم ماشه

در مکانیسم ماشه برجام، شورای امنیت در مورد قطعنامه ادامه لغو تحریم‌های ایران رأی‌گیری می‌کند. فقط کافی است یکی از سه کشور آمریکا، فرانسه یا انگلیس این قطعنامه را وتو و طی ۳۰ روز به تصویب نرسد، آنگاه به شکل خودکار، تمامی تحریم‌ها علیه ایران به کار می‌افتد.

نیویورک تایمز در تحلیلی با عنوان آمریکا به جای منزوی کردن ایران بر سر توافق هسته‌ای، خودش پشت در ماند نوشت: متحدان و دشمنان آمریکا با هم، از پذیرش درخواست دولت ترامپ برای تحریم ایران، روی گرداندند و به طور بالقوه اقتدار جهانی آمریکا را تضعیف کردند.

این روند ذیل بند ۳۶ و ۳۷ برجام اینگونه تعریف شده که هر یک از طرف‌های برجام می‌توانند در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکرد، موضوع را در کمیته حل اختلاف مطرح کنند.

این کمیته ۱۵ روز فرصت حل اختلاف را دارد و اگر به نتیجه نرسد با ورود وزیران امور خارجه ۱۵ روز دیگر زمان وجود خواهد داشت. البته در اینجا امکان افزایش زمان رسیدگی نیز پیش‌بینی شده است.

به طور همزمان امکان طرح شکایت در شورای مشاوران وجود دارد و آنها باید تا ۱۵ روز بعد نظر غیر الزام‌آور خود را ارائه کنند.

چنانچه اختلافات در ۳۰ روز حل نشود؛ گام سوم، فرصت پنج روزه برای کمیته مشترک است که با کمک شورای مشاوران راه‌حلی بیابد.

اما اگر همچنان اختلافات پابرجا باشد، طرفین می‌توانند تعهدات خود را به طور کامل یا گام به گام متوقف کنند و موضوع را با ۱۵ عضو شورای امنیت در میان بگذارند.

در مرحله پنجم، پس از ارجاع موضوع به شورای امنیت، اعضای آن ۳۰ روز فرصت رأی‌گیری دارند. تا بدون رأی وتوی اعضای دائم این شورا- آمریکا، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین- قطعنامه به تصویب برسد.

پس از این پنج مرحله، اگر شورای امنیت در مدت یک ماه قطعنامه‌ای صادر نکند، مکانیسم ماشه به کار می‌افتد و تحریم‌ها به طور خودکار بازمی‌گردند.