مسجد بزرگ اموی؛ نماد معماری اسلامی

به گزارش خبرنگار مهر، مسجد بزرگ اموی در دمشق یکی از مهمترین آثار تاریخی و باستانی سوریه به شمار می‌رود که قدمت آن به قبل از مسیحیت باز می گردد و تزئینات و آثار باستانی باقی مانده از آن بخوبی معماری اسلامی را به نمایش می‌گذارد. 

مسجد بزرگ اموی به علت آثار باستانی و تاریخی بسیار عمیق اهمیت بسزایی دارد و نشانگر تمدن دینی است. این مسجد در واقع از مهمترین دستاوردهای معماری و دینی در جهان اسلام به شمار می رود. 

در مکانی که اینک مسجد بزرگ اموی ساخته شده است، معابد متعددی وجود داشتند که مهمترین آنها معبد اله باران و سبزه آرامیها بودند. اگر چه در آن دوران معابد مشهور بسیاری در سوریه وجود داشتند اما آنها معمولی بودند، از این رو جز لوحهایی بر روی سنگهای سیاه یا سنگهای تراشیده شده که به این دوران باز می گردند، چیزی دیگر باقی نمانده‌اند. 

رومیها برای اله خود معبدی می سازند و آن را " ژوپیتر" می‌نامند. پس از تخریب معبد اله آرامها، معبد ژوپیتر که قدیمی‌ترین معابد باقی مانده از دوران رومیهاست در دمشق ساخته شد. محوطه این معبد دو بخش دارد که هر بخش دیوارهای خاصی دارد. یک بخش از این دیوارهای کنونی مرتبط با مسجد بزرگ اموی است که عناصر اصلی آن به زمان تأسیس آن در دوران رومیها باز می گردد که در بخشهای جنوبی و غربی دیوار کاملا مشهود است.

پس از پیروزی مسیحیت و گسترش آن، مسیحیان از این مکان مقدس استفاده کردند و امپراتور تئودوس در سال 379 کلیسایی به نام قدیس "ماری یوحنا" ساخت. اگر چه محققان و مورخان در شکل این کلیسا آراء متفاوتی دارند؛ اما به طور عموم می گویند که این کلیسا در حیاط معبد رومیها ساخته شده است.

پس از فتوحات اسلامی در سال 635 میلادی، مسلمانان از این مکان برای اقامه نماز استفاده کردند و بقعه خاصی از آن را برای عبادت از هزار سال پیش انتخاب کردند . اولین محراب در اسلام " محراب صحابه" بود که مسلمانان در دیوار جنوبی آن را بنا کردند. این یعنی اینکه مسلمانان قبل از ولید بن عبدالملک این بخش از معبد را به عنوان محراب برگزیدند و از در کوچک سمت جنوبی وارد مسجد می شدند.

معاویه به ترمیم و بازسازی مکان نمازگزاران اقدام کرد و آن را به صورت موقتی مسجد کرد . مسلمانان نیمه شرقی معبد را گرفتند و مسجد خود را در آن بنا کردند و کلیسا را در بخش غربی برای مسحیان باقی گذاشتند. تا 70 سال این وضعیت ادامه پیدا کرد و مسلمانان با مسیحیان در مجاورت هم فرایض دینی خود را به جا می آوردند.

در سال 705 هنگامی که خلافت اموی به ولید بن عبدالملک رسید، او کلیسا را به مسجد ضمیمه کرد و برای مسیحیان در جاهای مختلف 4 کلیسا ساخت که مهمترین آن کلیسای قدیس "ماری یوحنا" بود . ولید بن عبدالملک بخشی از دیوارهای معبد را که از دستاوردهای رومیها بود تخریب کرد و بقیه را برای ساخت داخل مسجد بر اساس تصمیم جدید حفظ کرد. اما هندسه این مسجد از دوره‌های قدیمی چندان باقی نمانده است و آنچه بیشتر به چشم می‌خورد معماری دوران اسلامی است که بر اساس شیوه معماری اسلامی قرون گذشته ساخته شده است.

ولید برای ساخت مسجد بسیار تلاش کرد و حتی آن را برای گردشگران قرار داد و به گفته مورخان در این راه هیچ کوتاهی نکرد. وی در ابتدا، طرح بنای آن را به روم فرستاد و 12 هزار نفر از معماران و مهندسان آن سرزمین را برای ساخت به دمشق دعوت کرد و برای تزئین آن از بهترین سنگهای مرمر و دیگر سنگهای زینتی بهره جست. وی ستونهایی در این مسجد قرار داد که با طلا و جواهر و پوششهایی از ابریشم مزین شدند و محراب نیز با جواهر، قندیلهای طلا و نقره و معرقهای زیبا و زنجیره های طلا آراسته شدند.

مسجد اموی یکی از مشهورترین اماکن باستانی معماری اسلامی در جهان به شمار می رود که مسلمانان در قرون وسطا آن را یکی از عجایب چهارگانه دنیا به شمار می آورند.

این مسجد در واقع آینه عصر اموی است که توانایی، شکوفایی و پیشرفت آنها را در هنر اسلامی و معماری اسلامی در ساختار اولیه آن نشان می دهد؛ به گونه ای که اندیشمندان جهان از تزئینات و معماری حدود 3 قرن و نیم پیش آن اظهار تعجب و شگفتی می کنند .

اگر چه این مسجد در طول تاریخ از تخریبها و آتش سوزیهای در امان نبوده است و طی دو بار آتش سوزی بخشهایی از آن از بین رفته و سپس توسط والیان امر مرمت شده است، اما همچنان در بخشهایی از آن معماری جدید و قدیم اسلامی کاملا مشهود است و مایه مباهات جهان اسلام به شمار می رود .