خطر فرونشست در کمین بناهای تاریخی و اماکن مهم اصفهان

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها، عاطفه علیان: زمانی که در یک کشور بیش از ۸۰ درصد منابع آب تجدید پذیر استفاده شود، تنش آبی شدید به وجود می‌آید؛ بر این اساس در حال حاضر ۳۶ کشور دنیا دچار تنش آبی شدید هستند و ایران یکی از ۱۲ کشور منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست که دچار این بحران شده است.

وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی باعث تشدید افت سطح آب زیرزمینی و کسری حجم مخازن دشت‌ها شده به گونه‌ای که حدود ۴۰۸ محدوده از ۶۰۹ محدوده مطالعاتی کشور در وضعیت ممنوعیت توسعه بهره برداری قرار گرفته و سالیانه با حدود ۶ میلیارد متر مکعب کسری مخزن مواجه شده است.

کاهش منابع آب زیرزمینی کشور به ویژه در دهه اخیر به طور مستمر ادامه داشته است، به طوری که در طول دوره آماری ۲۰ ساله اخیر ۱۲۰ میلیارد مترمکعب اضافه برداشت از ذخایر استراتژیک آب زیرزمینی مواجه بوده‌ایم.

حفر چاه‌های غیرمجاز از علل تخلیه آبخوان‌هاست

اسماعیل کهرم در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به حفر چاه‌های غیرمجاز به عنوان یکی از علل تخلیه آبخوان‌ها اظهار داشت: بهره برداری غیراصولی از منابع آب و تغییر اقلیم با آلودگی و تغییرات کیفی آب و خاک همراه است به گونه‌ای که این برداشت‌ها علاوه بر نابودی آب خوان‌ها منجر به فرونشست زمین و خشکسالی می‌شود.

وی افزود: تهدیدات ناشی از افت سطح آب‌های زیرزمینی منجر به خطر افتادن امنیت غذایی می‌شود و کف شکنی افزایش پیدا کرده و چاه‌ها جا به جا می‌شود.

افت کیفی منابع آب زیرزمینی و حرکت آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین، نشست زمین و از بین رفتن مخازن طبیعی آب‌های زیرزمینی و خشک شدن چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها را می‌توان از عواقب افت سطح آب‌های زیرزمینی برشمرد عواقب ناگوار افت کیفی منابع آب زیرزمینی

این فعال محیط زیست اضافه کرد: با بیان اینکه افت کیفی منابع آب زیرزمینی و حرکت آب‌های شور به سمت آب‌های شیرین یکی از تهدیدات ناشی از افت سطح آب‌های زیرزمینی است، تصریح کرد: نشست زمین و از بین رفتن مخازن طبیعی آب‌های زیرزمینی و خشک شدن چشمه‌ها، قنوات، چاه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها را هم می‌توان از دیگر عواقب افت سطح آب‌های زیرزمینی برشمرد.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر ۴۰۸ دشت کشور ممنوعه وجود دارد که این امر بسیار هشدار دهنده است چراکه بیش از ۹۵ درصد پتانسیل آب زیرزمینی کشور در این دشت‌ها قرار دارد، تاکید کرد: برای برداشت از چاه‌های مجاز کشاورزی در ۶۰۹ محدوده مطالعاتی حدود ۴۱ میلیارد مترمکعب پروانه بهره برداری صادر شده است که طبق برنامه ششم توسعه این میزان باید به ۲۷ میلیارد مترمکعب کاهش پیدا کند.

وی بیان داشت: همچنین به منظور تعادل بخشی آب خوان‌ها باید ۱۴ میلیارد مترمکعب از برداشت چاه‌های مجاز کشاورزی کاسته شود و این میزان به رقم ۲۷ میلیارد مترمکعب برسد اما دشت‌های استان اصفهان با هشت محدوده آزاد، ۱۷ محدوده ممنوعه و ۱۰ محدوده ممنوعه بحرانی وضعیت خوبی ندارد.

کارشناسان معتقدند باز بسته کردن مداوم جریان زاینده رود، علاوه بر آسیب‌های زیست محیطی فراوانی که به همراه داشته است از سویی موجب خالی شدن آبخوان‌های زیرزمینی به عنوان مهم‌ترین عامل فرونشست زمین شده است به نوعی که سالانه افت ۴۱ سانتی متری را در سطح آب‌های زیرزمینی در استان اصفهان شاهد هستیم.

افت ۴۱ سانتی متری سالانه سطح آب‌های زیرزمینی در استان اصفهان

در این ارتباط منصور شیشه فروش در گفت و گو با خبرنگار مهر اظهار داشت: مجموع کسری آبخوان‌های زیرزمینی استان اصفهان بیش از ۱۲ میلیارد مترمکعب است.

وی افزود: در حوضه زاینده رود میزان سرانه آب تجدید پذیر کمتر از ۶۰۰ مترمکعب در سال است که بر اساس شاخص «فالکن مارک» یعنی «بررسی بحران آبی هر کشو بر اساس مقدار سرانه منابع آب تجدید پذیر سالانه» در رده کم آب قرار دارد به نوعی که در اکثر موارد بیش از ۱۰۰ درصد آب‌های تجدید پذیر برداشت شده است که بیانگر کم آبی شدید در این منطقه است.

در استان اصفهان پدیده فرونشست زمین و درز و شکاف‌های منتج از این پدیده در دشت‌های مهیار شمالی، مهیار جنوبی، کاشان، گلپایگان، برخوار اصفهان، اردستان و فلاورجان مشاهده و بررسی شده است که بدون شک در آینده‌ای نزدیک به یکی از معضلات پیش رو تبدیل خواهد شد پدیده فرونشست زمین از عواقب برگشت ناپذیر افت آبخوان‌ها

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان پدیده فرونشست زمین را یکی از عواقب افت آبخوان‌ها برشمرد و ادامه داد: در استان اصفهان پدیده فرونشست زمین و درز و شکاف‌های منتج از این پدیده در دشت‌های مهیار شمالی، مهیار جنوبی، کاشان، گلپایگان، برخوار اصفهان، اردستان و فلاورجان مشاهده و بررسی شده است که بدون شک در آینده‌ای نزدیک به یکی از معضلات پیش رو تبدیل خواهد شد.

وی اضافه کرد: عامل فرونشست در دشت‌های استان اصفهان، برداشت بی رویه از منابع آب‌های زیرزمینی خارج از توان آبخوان در سه تا چهار دهه گذشته است و عدم تداوم جریان زاینده رود و باز و بسته شدن مهمترین رود فلات مرکزی نقش مهمی در این امر داشته است.

شیشه فروش محدوده تحت تأثیر فرونشست در دشت اصفهان برخوار را حدود سه هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع دانست که دارای بیشترین مقدار فرونشست سالانه تا ۱۸ سانتیمتر در سال است.

راه آهن مسیر اصفهان - یزد و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان در مسیر فرونشست

وی افزود: مساحت محدوده تحت تأثیر فرونشست با نرخ سالانه بیش از ۱۰ سانتیمتر حدود ۲۵ کیلومتر مربع است که در این محدوده راه آهن مسیر اصفهان یزد به طول ۹۸ کیلومتر قرار دارد و فرودگاه شهید بهشتی اصفهان نیز در محدوده فرونشست ۴-۵ سانتی متر در سال قرار دارد و جمعی از مکان‌های اصفهان، متأثر از فرونشست با نرخ بیش از ۱۰ سانتی متر بالغ بر سه هزار و ۱۶۰ نفر است.

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به فرونشست و ایجاد ترک و شکاف در دشت مهیار جنوبی اعلام کرد و افزود: در راستای چاره‌اندیشی برای کنترل کسری آب حادث شده در آبخوان‌ها، وزارت نیرو با تعریف طرح تعادل بخشی، تغذیه مصنوعی و پخش سیلاب در سال ۱۳۸۴، برنامه‌های خود در زمینه بهبود وضعیت منابع آب زیرزمینی را آغاز کرد اما با توجه به عدم حمایت دستگاه‌های دیگر که همکاری آنها در این زمینه الزامی است و همچنین نبود عزم جدی میان مقامات عالی کشور در سال‌های قبل و عدم تأمین اعتبار کافی، نتایج مطلوبی از طرح حاصل نشد.

وی افزود: با فعال شدن شورای عالی آب در دولت یازدهم، وزارت نیرو برنامه‌های خود را در جلسه هشتم شورای عالی آب در سال ۹۲ ارائه و ابتدا مصوبه‌ای تحت عنوان برخورد قانونی با برداشت‌های غیر مجاز ارائه شد و در نهایت تبدیل به طرحی تحت عنوان طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی کشور شد؛ این طرح مشتمل بر ۱۵ پروژه است که در جلسه پانزدهم شورای عالی آب کشور در تاریخ ۲۵ شهریور ۹۳ تصویب شد و در کنار این طرح تکالیفی نیز برای وزارت خانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، صنعت، معدن، تجارت و کشور مشخص شد.

شیشه فروش به پر و مسلوب المنفعه کردن چاه‌های غیرمجاز در استان اصفهان هم اشاره‌ای کرد و گفت: از سال ۹۶ تاکنون بیش از ۹۵۶ کنتور حجمی هوشمند الکترومغناطیس بر روی چاه‌های بهره‌برداری در استان اصفهان نصب شده است و با دو هزار و ۵۴۹ متخلف در حوزه آب‌های زیرزمینی برخورد شده است.

حمایت مالی وزارت نیرو از پروژه‌های طرح احیا و تعادل بخشی در استان اصفهان

وی با تاکید بر حمایت مالی وزارت نیرو از پروژه‌های طرح احیا و تعادل بخشی در استان اصفهان گفت: با تقویت گروه‌های گشت و بازرسی، تعیین عمق کف‌شکنی و نصب و عملکرد GPS و عزمی راسخ در احیای زاینده رود و تالاب گاوخونی می‌توان در جهت حفاظت و بهره برداری از منابع آب‌های زیرزمینی گام برداشت.

قطع و وصل کردن مستمر جریان زاینده رود علاوه بر فرونشست در دشت‌های اصفهان، شهر اصفهان را تهدید می‌کند؛ پدیده‌ای که گاه سیستم فرسوده فاضلاب اصفهان را در برگرفته و در برخی از مناطق شهری علاوه بر ایجاد درز و شکاف در ساختمان‌ها، خیابان‌ها هم در بر گرفته است و آسفالت خیابان‌ها خالی می‌شود؛ از سویی نگرانی فرونشست زمین سیستم حمل و نقل مترو اصفهان را هم تهدید می‌کند.

مطالعه پدیده فرونشست زمین در کلان شهر اصفهان و آسیب‌ها و تهدیدات آن نیاز به مشارکت همه بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط با این موضوع دارد و نمی‌توان با هزینه‌ای بر شهر، مدیریت شهری را موظف به انجام مطالعه در این سطح کرد مدتی است که مدیریت شهری اصفهان مطالعات دانشگاهی درباره فرونشست زمین در کلان شهر اصفهان را آغاز کرده است اما این مطالعه در آغاز راه با سد اندازی مواجه شده است.

مطالعه فرونشست در کلان شهر اصفهان مطالعه میان بخشی است

کوروش محمدی در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه مطالعه فرونشست در کلان شهر اصفهان مطالعه میان بخشی است، اظهار داشت: یکی از عوامل مهم و مؤثر در پدیده فرونشست زمین افت آب خوان‌ها و عدم جریان مستمر زاینده رود است.

وی افزود: مطالعه پدیده فرونشست زمین در کلان شهر اصفهان و آسیب‌ها و تهدیدات آن نیاز به مشارکت همه بخش‌ها و سازمان‌های مرتبط با این موضوع دارد و نمی‌توان با هزینه‌ای بر شهر، مدیریت شهری را موظف به انجام مطالعه در این سطح کرد.

رئیس کمیسیون امور اجتماعی و محیط زیست شورای اسلامی شهر اصفهان گفت: مخالف مطالعات پیرامون پدیده مهم فرونشست زمین نیستیم بلکه با توجه به اینکه پدیده فرونشست زمین را خطری جدی در راه میراث تاریخی کهن شهر و اماکن مهم آن است باید جدیت دنبال شود و مطالعات آن به شکل همه جانبه نگرانه و با مشارکت‌جویی تمام سازمان‌ها پیش برود و مدیریت شهری نمی‌تواند این موضوع را به تنهایی انجام دهد.

بحران فرونشست زمین در اصفهان یکی از معضلات مهمی است که از آن به عنوان زلزله خاموش یاد می‌کنند؛ پدیده‌ای که تنها می‌توان با تغذیه آب خوان‌ها و جلوگیری از برداشت سفره‌های زیرزمینی مهار کرد؛ اگرچه تهدیدات تخلیه آب‌خوان‌ها و افت آب‌های زیرزمینی خطر فرونشست زمین را گوشزد می‌کند اما با عدم جریان مستمر زاینده رود نمی‌توان امیدی به مهار این پدیده در نصف جهان داشت.