به گزارش خبرگزاری مهر، یکی از مهم‌ترین اهداف بعثت پیامبران الهی، ایجاد قسط و عدل و کمک رسانی به محرومان و ضعیفان جامعه و برقراری عدالت در جامعه است.
در جامعه اسلامی باید مسلمانان از لحاظ توزیع ثروت‌های عمومی، امنیت، امتیازها و بهداشت و درمان، دسترسی اطلاعات مورد نیاز و سایر خدمات، در حد مساوی قرار گیرند و موقعیت سیاسی، اجتماعی و دینی عده‌ای، نباید موجب از بین رفتن عدالت اجتماعی و در نتیجه تضییع حقوق ضعیفان و طبقات محروم گردد.
رهبران الهی، تلاش می‌کنند که فقرا و محرومان جامعه، علاوه بر رشد فکری و فرهنگی، از محرومیت‌های مادی نیز رها شده و یک زندگی مناسب و در شأن خود داشته باشند. از این رو، سرپرستان دینی بر خود فرض می‌دانند که در حد توان با انواع فقر و محرومیت مبارزه کرده و این پدیده زشت و زیانبار را، که نتیجه بی عدالتی و ظلم و ستم برخی از اصحاب زر و زور می‌باشد، از جامعه ریشه کن نمایند و قسط و عدالت و مساوات را جایگزین آن سازند. همچنان که امیرمومنان علی علیه السلام در نامه خویش به مالک اشتر می‌فرماید: «الله الله فی الطبقة السفلی من الذین لا حیلة لهم، من المساکین و المحتاجین و اهل البؤسی و الزمنی، فان فی هذه الطبقة قانعا و معترا واحفظ لله ما استحفظک من حقه فیهم واجعل لهم قسما من بیت مالک، و قسما من غلات صوافی الاسلام فی کل بلد فان للاقصی منهم مثل الذی للادنی ».(۱)
«خدا را! خدا را! در خصوص طبقات پایین و محروم جامعه، بیچارگان و نیازمندان، گرفتاران، دردمندان، که هیچ چاره‌ای ندارند. در این طبقه محروم، گروهی خویشتن داری کرده و گروهی دیگر، به گدایی دست نیاز باز می‌کنند، پس برای خدا حق این طبقه را پاس دار. بخشی از بیت‌المال و بخشی از غله‌های غنیمتی اسلام را در هر شهری به طبقات محروم اختصاص بده؛ چرا که برای دورترین مسلمانان همانند نزدیک‌ترین آنان سهمی وجود دارد.»
با توجه به این موضوع مهم، در این فرصت فرازهایی از سخنان و سیره حضرت امام حسین علیه السلام را در امداد به محرومان و نیازمندان انتخاب کرده و در معرض مطالعه خوانندگان گرامی قرار می‌دهیم تا بدین وسیله یکی از زیباترین صفحات زرین تاریخ انسانیت و احترام واقعی به حقوق بشر را در طول زندگی ورق بزنیم. باشد که علاقمندان حضرت، بویژه دست‌اندرکاران مسئول، شیوه خداپسندانه آن امام همام را مد نظر قرار داده و جامعه را به سوی خیر و صلاح و سعادت ابدی پیش ببرند و این سخن گرانقدر نبوی صلی الله علیه وآله وسلم را آویزه گوش خود سازند که فرمود: «لن تقدس امة لایؤخذ للضعیف فیها حقه من القوی غیر متتعتع؛ (۲)، جامعه‌ای که حق محرومان و ضعیفان از زور داران بدون اضطراب و واهمه باز ستانده نشود، افراد آن جامعه هیچ گاه روی سعادت و رستگاری نخواهند دید.»
این نوشتار در دو بخش تنظیم شده که در بخش نخست، به رفتار امام حسین علیه السلام در مورد یاری به نیازمندان می‌پردازیم.
یاری به بدهکاران بی بضاعت
ملاقات بیماران، دلجویی از گرفتاران و دستگیری از درماندگان، از خصلت‌های بارز و همیشگی سالار شهیدان بود. آن حضرت به ملاقات بیماران بی بضاعت می‌رفت و علاوه بر تفقد احوال آنان، مشکلات مادی و گرفتاری‌های اقتصادی آنان را در حد توان برطرف می‌کرد.
روزی امام حسین علیه السلام به ملاقات بیماری بدهکار به نام اسامة بن زید رفت. او در بستر بیماری آه و زاری می‌کرد و هی می‌گفت: ای وای از دست غم و اندوه! حضرت از او پرسید: چه اندوهی داری؟ اسامة بن زید گفت: بدهکارم و غم و غصه شصت هزار درهم قرض، تمام وجودم را فرا گرفته است. امام فرمود: ناراحت نباش! من تمام بدهی‌های تو را پرداخت می‌کنم. اسامه گفت: می‌ترسم قبل از پرداخت بدهی‌هایم، بمیرم. حضرت سیدالشهدا علیه السلام فرمود: من تمام بدهی‌های تو را قبل از مرگ تو می‌پردازم.
حضرت اباعبدالله علیه السلام همچنان که وعده داده، بود قبل از مرگ اسامه تمام قرض‌های وی را پرداخت. (۳)
بخشش محبوب‌ترین مال
امام حسین علیه السلام در کمک رسانی به طبقات محروم جامعه، گاهی شکر تصدق می‌داد. از آن حضرت پرسیدند: ای فرزند رسول الله! چرا شکر در راه خدا می‌دهید؟ فرمود: من خودم شکر دوست دارم و خدای متعال در قرآن شریف فرموده است: «لن تنالوا البر حتی تنفقوا مما تحبون» (۴)؛ «هرگز به مقام حقیقی نیکوکاران نمی‌رسید، مگر این که از آنچه دوست می‌دارید در راه خدا انفاق کنید.» و انفاق دوست داشتنی ترین مال پیش من، از بهترین چیزهاست. (۵)
توجه به آبرو و شخصیت افراد
پیشوای سوم در یاری رسانی به درماندگان و بی پناهان، برای آبرو و حیثیت آنان اهمیت زیادی قائل بود؛ آن چنان که در بخشش‌ها و امدادهای خویش این نکته را همیشه مد نظر داشت که مبادا عزت نفس و شخصیت نیازمند، خدشه دار شود!
روزی مردی بینوا که در اثر فشار زندگی از همه جا دستش کوتاه شده و با امید رسیدن به نوایی به مدینه آمده بود، از کریم‌ترین و سخی‌ترین فرد آن شهر سوال کرد. به او گفتند: حسین بن علی علیهماالسلام سخی‌ترین انسان در اینجاست. او در جست و جوی آن حضرت به مسجد رفت و آن بزرگوار را در حال نماز یافت. آنگاه با ابیاتی چند خواسته‌اش را مطرح نمود:
لم یخب الآن من رجاک و من
حرک من دون بابک الحلقة
انت جواد و انت معتمد
ابوک قد کان قاتل الفسقة
لولا الذی کان من اوائلکم
کانت علینا الجهیم منطبقة
ناامید و مأیوس نمی‌شود کسی که به تو امید بسته و درب خانه‌ات را بکوبد.
تو بخشنده‌ای و تو مورد اعتماد هستی و پدرت نابود کننده افراد فاسق و تبهکار بود.
اگر هدایت‌ها و زحمات شما خاندان رسالت نبود، عذاب جهنم همه ما را فرامی گرفت.
امام حسین علیه السلام بعد از شنیدن سخنان وی رو به قنبر کرده، فرمود: آیا از مال حجاز، چیزی به جای مانده است؟ قنبر گفت: بلی، چهار هزار دینار داریم. امام فرمود: قنبر! آنها را حاضر کن که این شخص در مصرف آنها از ما سزاوارتر و نیازمندتر است.
سپس به منزل رفته و ردای خود را که بردی (یمانی) بود، از تن در آورده و دینارها را در آن پیچیده، به خاطر شرم و حیا از اعرابی، از لای در به آن مرد نیازمند داد و اشعار او را نیز با ابیاتی زیبا و در همان وزن پاسخ گفت:
خذها فانی الیک معتذر
واعلم بانی علیک ذو شفقة
لوکان فی سیرنا الغداة عصا
امست سمانا علیک مندفقة
لکن ریب الزمان ذو غیر
والکف منی قلیلة النفقة
اینها را بگیر؛ من از تو عذر می‌خواهم و بدان که من به تو علاقمند و مهربان هستم.
اگر امروز قدرت و حکومتی دست ما بود، آسمان جود و رحمت ما بر تو ریزش می‌کرد.
ولی حوادث روزگار در حال دگرگونی است (بدین جهت تنگدست شده) و بخشش ما اندک شده است.
مرد عرب آن هدیه‌ها را گرفته و گریست، امام حسین علیه السلام فرمود: آیا عطای ما را کم شمردی؟ گفت: نه، هرگز! بلکه به این می‌اندیشم که این دستان پرمهر و با سخاوت چگونه در زیر خاک پنهان خواهد شد! (۶)
یار یتیمان و بی پناهان
حضرت اباعبدالله علیه السلام همانند پدر گرامی‌اش امیرمومنان علی علیه السلام از رسیدگی به وضع یتیمان، غافل نبود؛ آن حضرت تلاش می‌کرد که نیاز آنان را در جامعه اسلامی، به قدر امکان بر طرف ساخته و مرهمی بر دل اندوهناک آنان بگذارد. بدین جهت به طور ناشناس و در دل شب به رفع حوائج یتیمان و مستمندان، همت می‌گماشت.
این عمل امام حسین علیه السلام آن چنان دور از انظار مردم بود که تا بعد از شهادت آن بزرگوار کسی متوجه این خصلت خداپسندانه آن حضرت نشد.
شعیب بن عبدالرحمن خزاعی می‌گوید: بعد از واقعه عاشورا، مردان قبیله بنی‌اسد، هنگامی که خواستند جسد مطهر امام حسین علیه السلام را دفن کنند، در دوش آن حضرت اثر پینه و کوبیدگی زخمی یافتند که کاملاً از جراحت‌های جنگی متفاوت بود؛ زخم کهنه ای بود که هیچ شباهتی به زخم‌های روز عاشورا نداشت. از امام زین‌العابدین علیه السلام در این مورد سوال کردند و آن حضرت در پاسخ فرمود: «هذا مما ینقل الجراب علی ظهره الی منازل الارامل و الیتامی (۷); این زخم در اثر حمل بار و کیسه‌های غذا و هیزم به خانه‌های بیوه زنان، یتیمان و مستمندان می‌باشد که پدرم بر دوش خویش آنها را حمل می‌کرد.»
شهریاری که به شب برقع پوش
می‌کشد بار گدایان بر دوش
ناشناسی که به تاریکی شب
می‌برد نان یتیمان عرب
شهریار بنده نواز
روزی امام حسین علیه السلام به همراه بعضی از یارانش به باغ خود رفت. در باغ آن حضرت غلامی به نام «صافی» باغبانی می‌کرد. همین که نزدیک باغ رسید، غلام را دید که نشسته و نان می‌خورد، امام حسین علیه السلام در کنار یکی از نخل‌ها و در جایی که غلام او را نمی‌دید، نشست و مشاهده کرد که غلام لقمه نانی را گرفته، نصف آن را جلوی سگ می‌افکند و نیمه دیگر را خود می‌خورد. چون از خوردن نان فارغ شد، دست به دعا برداشته و گفت: «الحمدلله رب العالمین اللهم اغفرلی و لسیدی و بارک له کما بارکت علی ابویه یا ارحم الراحمین; تمام حمد و سپاس مخصوص پروردگار عالمین است. خداوندا! مرا بیامرز و آقایم را بیامرز و بر او خیر و برکت خود را ارزانی دار، همان گونه که به پدر و مادر او خیر و برکت خود را ارزانی داشته‌ای، ای مهربان‌ترین مهربانان!»
این رفتار پسندیده غلام مورد رضایت و توجه امام علیه السلام قرار گرفت و آن حضرت با خوشحالی از جای خود بلند شده و صدا زد: ای صافی!
غلام با شنیدن صدای آن بزرگوار دستپاچه شده و عرض کرد: سرورم! ای مولای همه اهل ایمان تا روز قیامت! مرا معذور دار چون از حضور شما در باغ مطلع نبودم و شما را ندیدم. امام علیه السلام فرمود: ای صافی! تو مرا حلال کن که من بدون اذن به باغ تو آمدم. صافی گفت: این سخن شما نشانه بزرگواری، کرامت و آقایی شماست وگرنه، این باغ که مال شماست. امام فرمود: دیدم که نصف لقمه خود را به طرف سگ می‌انداختی و نصف دیگرش را خود می‌خوردی; چرا چنین می‌کردی؟ او پاسخ داد: در حال خوردن نان، دیدم این حیوان به من نگاه می‌کند، از او خجالت کشیدم. او سگ شماست که باغ شما را پاسداری می‌کند، من هم بنده و غلام شما هستم و هردو ریزه‌خوار نعمت شماییم.
با شنیدن این گفتار متین و مؤدبانه، چشمان امام پر از اشک شد و فرمود: حال که چنین است، تو در راه خدا آزادی و هزار دینار به تو بخشیدم. غلام عرض کرد: اما من همچنان دوست دارم بازهم در باغ شما خدمت نمایم.
شاها اگر به عرش رسانم سدیر فضل
مملوک آن جنابم و محتاج این درم
گر برکنم دل از تو و بردارم از تو مهر
این مهر بر که افکنم، این دل کجا برم؟
امام حسین علیه السلام فرمود: «ان الکریم ینبغی له ان یصدق قوله بالفعل; البته شایسته است شخص کریم، کردار خویش را با گفتارش هماهنگ نماید.» آیا به تو نگفتم: مرا حلال کن که بی اجازه به باغت آمدم؟! اکنون کردار خود را با گفتارم هماهنگ می‌کنم و این باغ را به تو می‌بخشم. پس حالا یاران مرا که اینجا آمده‌اند، مهمان حساب کن و به خاطر من از آنان پذیرایی نما. خداوند متعال تو را در قیامت مهمان کند و بر اخلاق و ادب تو بیش از پیش بیفزاید.
صافی عرض کرد: حال که این باغ را به من بخشیدی، من نیز آن را برای اصحاب و شیعیان تو وقف نمودم. (۸)
رفع نیاز به اندازه معرفت
شخصی به حضور امام حسین علیه السلام آمده، عرضه داشت: من خون بهایی را عهده دار شده ام، اما در پرداخت آن ناتوانم. پیش خود گفتم: این مشکل را با کریم‌ترین مردم عصر در میان بگذارم و کریم‌تر از شما نیافتم.
امام علیه السلام به او فرمود: ای برادر! من سه سوال از تو می‌کنم، اگر یکی را پاسخ دادی، یک سوم بدهی‌ات را می‌پردازم و اگر دو تا را جواب گفتی، دوسوم. اگر همه را صحیح پاسخ دادی، تمام بدهی‌ات را خواهم پرداخت.
مرد بی بضاعت با لحنی خاص گفت:
«یابن رسول الله امثلک یسئل عن مثلی، و انت من اهل العلم و الشرف; ای پسر رسول الله! آیا شخصی مثل شما - که از خاندان علم و شرف هستی - از همچو منی سوال می‌کند؟!»
امام حسین علیه السلام فرمود: بلی، از جدم رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می‌فرمود: «المعروف بقدر المعرفة; نیکی و بخشش، به قدر معرفت گیرنده است.»
مرد گفت: هرچه می‌خواهی بپرس! و سوال و جواب بین امام و این مرد این گونه ادامه یافت:
- کدام عمل فضیلت بیشتری دارد؟
- ایمان به خدا.
- راه نجات از هلاکت چیست؟
- اعتماد به خدا.
- آرایش و زیبایی یک فرد به چیست؟
- علم و دانشی که با حلم و بردباری توأم باشد.
- اگر آن نبود؟
- ثروتی که با انصاف و مروت همراه باشد.
- اگر آن نبود؟
- فقر و محرومیتی که با صبر و پایداری همراه باشد.
- اگر آن هم نباشد؟
- در این صورت بهتر است بلایی از آسمان آمده و چنین کسی را نابود کند، که او شایسته همین است.
در اینجا امام حسین علیه السلام خندید و کیسه‌ای حاوی هزار دینار به وی داد و سپس انگشتر خود را هم که نگینش ۲۰۰ درهم می‌ارزید، به عطای خویش اضافه کرد و فرمود:
«یا اعرابی! اعط الذهب الی غرمائک واصرف الخاتم فی نفقتک; ای مرد عرب! این سکه‌های طلا را به طلبکاران خود بده و انگشتری را هم در مصرف شخصی خود خرج کن.»
مرد بدهکار با خوشحالی تمام، هدیه امام را گرفته و در حالی که این آیه را قرائت می‌کرد: «الله اعلم حیث یجعل رسالته» (۹) محضر امام را ترک کرد. (۱۰)
در پرتو آفتاب رحمت
کمک‌های بشر دوستانه آن آفتاب رحمت بر همه بیچارگان - اعم از زن و مرد، آشنا و غیر آشنا، حتی مخالفان آن حضرت - شامل می‌شد. اخبار و گزارش‌هایی از زندگی آن پیشوای مهربان در لا به لای تاریخ، از این واقعیت حکایت دارد. حادثه زیر، یکی از این اقدامات آن حضرت می‌باشد:
هنگامی که امام در سفر کربلا به سرزمین ثعلبیه رسید، با یک خانواده سه نفره مسیحی برخورد نمود. خیمه ساده و بی آلایش آنان در گوشه‌ای از بیابان - که حکایت از نهایت فقر و محرومیت شأن داشت - توجه امام را به خود جلب کرد. آن روز «قمر» (مادر خانواده) تنها بود و پسرش «وهب» به همراه عروسش (هانیه) به صحرا رفته بودند. امام حسین علیه السلام وارد خیمه شد و با مهربانی و بزرگواری تمام از «ام وهب» جویای حال آنان شد. قمر گفت: ما از وضع زندگی خود راضی هستیم، فقط در این منطقه از کمبود آب رنج می‌کشیم. حضرت اباعبدالله علیه السلام او را به کنار خیمه در نزدیک سنگی برد و با نیزه خود آن سنگ را از جا کند و به برکت آن حضرت، از زیر سنگ آب گوارایی جاری شد. پیر زن از دیدن این منظره بسیار خوشحال شد و از امام حسین علیه السلام تشکر نمود. هنگام خدا حافظی، حضرت اباعبدالله علیه السلام ماجرای سفر خود را به کربلا به او توضیح داد و اضافه نمود: ما نیاز به یار و یاور داریم; وقتی که پسرت وهب به خیمه بازگشت، بگو به ما بپیوندد و ما را در راه دفاع از حق و مبارزه با ظلم و بیداد یاری نماید.
بعد از رفتن امام، زن مسیحی در حیرت و تفکر فرو رفت. عظمت، کرامت، فقیرنوازی و مهربانی آن بزرگوار، فکر و دل و جان او را تسخیر نموده و تا شب که «هانیه» و «وهب» به پیش او باز گشتند، او همچنان به شکوه و مجد و روحانیت امام حسین علیه السلام می‌اندیشید. هنگامی که پسر و عروسش به خیمه آمدند و با کمال حیرت و ناباوری، چشمه‌ای گوارا و زلال را در کنار خیمه خود مشاهده کردند، از قمر ماجرا را پرسیدند. او بعد از گزارش کامل آمدن امام علیه السلام و کرامت آن حضرت، پیام امام حسین علیه السلام را نیز به پسرش ابلاغ نمود. این خانواده مسیحی بعد از این حادثه شیفته اخلاق، رفتار و منش کریمانه آن حضرت شدند و با قلبی سرشار از عشق و محبت، بار سفر بسته و به دنبال کاروان حسینی علیه السلام به راه افتادند. آنان به حضور امام حسین علیه السلام رسیده، به دست آن حضرت مسلمان شدند و با کمال اشتیاق به همراه قافله آن بزرگوار به کربلا آمدند. سرانجام در روز عاشورا «وهب» و «هانیه» در رکاب امام حسین علیه السلام به شهادت رسیدند و «قمر» نیز با دلاوری‌های خود از حریم امام دفاع نمود و حماسه‌ها آفرید.
هانیه، همسر وهب، تنها زنی است که در میان شهدای کربلا دیده می‌شود. (۱۱)
توزیع بیت‌المال به نفع نیازمندان
حضرت سیدالشهدا علیه السلام در مواقع مقتضی، برای حمایت از نیازمندان و محرومان جامعه اسلامی به اقدامات عملی و حرکت‌های انقلابی دست می‌زد. آن حضرت از آنجایی که بعد از شهادت برادرش امام مجتبی علیه السلام حجت الهی و امام امت بود، با استفاده از نفوذ معنوی و اقتدار خویش در اموال حکومت و بیت‌المال مسلمانان تصرف کرده و آن را به نفع محرومان و درماندگان جامعه توزیع می‌نمود.
در سال پنجاه و چهارم هجری، یکی از کاروان‌های حامل اموال حکومتی که از یمن برای معاویه ارسال شده بود، به مدینه رسید. امام حسین علیه السلام دستور داد تا آن را توقیف نموده و محموله‌های آن را در میان نیازمندان بنی هاشم و دیگران تقسیم نمایند. آنگاه به معاویه نامه‌ای به این مضمون نوشت:
از حسین بن علی به معاویه ابوسفیان! اما بعد، ما با کاروانی مواجه شدیم که اموال و پوشاک و عنبر و انواع عطرهای دیگر را برای تو می‌آورد، تا آنها را در خزائن دمشق ذخیره کرده و در رفاه و آسایش خود و بستگانت مصرف نمایی. اما من به آنها نیاز داشتم و قبل از تو آن را تصرف کردم. والسلام.
این عمل انقلابی حضرت اباعبدالله علیه السلام اسباب نارضایتی معاویه را فراهم آورد و طی نامه‌ای، آن حضرت را از عواقب این کار برحذر داشت. (۱۲)
پاسداری از منابع خیریه
آن حضرت به محافظت از منابع در آمد فقرا و نیازمندان اهتمام جدی داشت. و علاوه بر این که منابع درآمدی را بر محرومان و نیازمندان وقف کرده بود، از موقوفات دیگر نیز حمایت و پاسداری می‌کرد. روایت زیر، یکی از این نمونه را بیان می‌کند:
زمانی امام حسین علیه السلام بر اثر رسیدگی به فقرا و محرومان تنگ دست و بدهکار گردید; معاویه از فرصت استفاده کرده و نامه‌ای را به همراه دویست هزار دینار به آن حضرت ارسال نمود. او در نامه خود از امام خواسته بود که چشمه «نیزر» را - که امیرمومنان علی علیه السلام آن را با دستان خویش حفر کرده و درآمد آن را بر فقرای مدینه و در راه ماندگان وقف کرده و اختیار آن در دست امام حسین علیه السلام بود - با او معامله کند. حضرت اباعبدالله علیه السلام درخواست وی را به شدت رد کرده، فرمود: «انما تصدق بها ابی لیقی الله بها وجهه حر النار و لست بایعها بشی ء; پدرم علی علیه السلام این چشمه را در راه خدا وقف کرده است تا این که خداوند متعال او را از آتش جهنم نجات دهد. و من آن را به هیچ قیمتی نخواهم فروخت.» (۱۳)
در اوج جوانمردی
امام حسین علیه السلام در رسیدگی به نیازمندان، موافق و مخالف نمی‌شناخت. آن حضرت بر این باور بود که رسم جوانمردی اقتضا می‌کند که باید به درماندگان، بیچارگان و نیازمندان کمک نمود.
آری، مهربانی و مهرورزی به تمام افراد بشر، عادت مستمر مردان الهی است و دستگیری از افتادگان، شیوه همیشگی اهل بیت پیامبر علیهم السلام می‌باشد.
علی بن طعان محاربی می‌گوید: هنگامی که لشکر حر قافله امام حسین علیه السلام را محاصره کرد، آن روز من آخرین نفری بودم که از سپاه حر به منزل «ذوحسم» رسیدم. امام حسین علیه السلام چون تشنگی من و اسبم را مشاهده کرد، به من فرمود: «انخ الراویة; این راویه را بخوابان!» و چون ما راویه به مشک می‌گفتیم، منظور امام را نفهمیدم. حضرت دوباره فرمود: «یابن اخی، انخ الجمل; برادر زاده! آن شتری را که مشک آب روی اوست بخوابان.» چون شتر را خواباندم فرمود: از آب آن بخور. من خواستم آب بخورم، اما دستپاچه شدم و نتوانستم. امام حسین علیه السلام برخاسته از آن مشک، من و اسبم را سیراب نمود. (۱۴)
حضرت سیدالشهدا علیه السلام این همه مهر و محبت را برای کسی ابراز نمود که به جنگ او آمده بود. آن بزرگوار فردی را سیراب کرد که او جز سپاهی بود که در روز عاشورا وی را با لب عطشان به شهادت رساندند!
یاری به محرومان فرهنگی
یکی از مهم‌ترین محرومیت‌ها، فقر عاطفی و فرهنگی است. تعداد محرومان این طیف، به مراتب بیشتر از نیازمندان مادی و اقتصادی است; چرا که اولاً فقر مادی محسوس است، اما نیازهای عاطفی و فرهنگی غیر محسوس هستند. ثانیاً مربی آگاه و دلسوز لازم است که این نیاز را برطرف نماید و کار هرکس نیست. فقر مادی همچون فقر معنوی، انسان را نمی‌آزارد و محرومان مادی همانند محرومان معنوی در معرض سقوط و هلاکت نیستند.
در سیره عملی امام حسین علیه السلام نه تنها به محرومیت‌های ظاهری و مادی توجه می‌شد بلکه کسانی که از جنبه عاطفی، فرهنگی و معنوی کمبود داشتند نیز در زیر چتر پوشش آن حضرت قرار می‌گرفتند.
ابن عساکر می‌نویسد: فردی به نام عصام شامی وارد مدینه شد. مشاهده سیمای پاکیزه و نورانی امام حسین علیه السلام آتش حسد و کینه دیرینه را در دل او شعله ور ساخت و او ناتوان از کنترل احساسات زشت خویش، نزد آن حضرت رفته، پرسید: آیا تویی پسر ابوتراب؟ فرمود: بلی.
عصام، هر چقدر می‌توانست به امام و پدر بزرگوارش فحش و ناسزا و کلمات رکیک نثار کرد. امام بعد از شنیدن سخنان ناپسند وی، با عطوفت و مهربانی به وی نگریسته و آیاتی را در فضیلت عفو و گذشت قرائت کرد، آنگاه به عصام فرمود: ای برادر! بر خود سبک و آسان بگیر و برای من و خودت استغفار کن! مطمئن باش اگر از ما یاری بخواهی، یاور تو خواهیم بود و اگر عطا و بخشش بطلبی، به تو عطا می‌کنیم و اگر ارشاد و راهنمایی بجویی، تو را ارشاد خواهیم کرد (هر نیازی و گرفتاری داری به ما بگو).
او بعد از این رفتار شفقت‌آمیز امام علیه السلام از جسارت‌های خود پشیمان شد. حضرت اباعبدالله علیه السلام وقتی در چهره او نشانه ندامت را مشاهده کرد، این آیه را قرائت نمود: «لا تثریب علیکم الیوم یغفر الله لکم و هو ارحم الراحمین» (۱۵); امروز ملامت و توبیخی بر شما نیست، خداوند شما را می بخشد و او «ارحم الراحمین» است. در این حال از عصام پرسید: آیا از اهل شام هستی؟! گفت: بلی. حضرت در ادامه به او فرمود: هر نیازی داری بدون اضطراب و شرم و خجالت، از ما بخواه که ان شاء الله برآورده می‌شود. عصام با مشاهده این همه بزرگواری، انسانیت و اخلاق، آن چنان از خود و عمل ناپسندش شرمنده شد که در آن لحظه آرزو می‌کرد که ای کاش به زمین فرو می‌رفت! اما بعد از این حادثه در منظر او، شخصیت امام حسین علیه السلام و پدر گرامی‌اش محبوب‌ترین افراد روی زمین بودند. (۱۶)
مولوی در مورد تأثیر ابراز محبت به نیازمندان عاطفی و محرومان معنوی می‌گوید:
از محبت تلخ‌ها شیرین شود
از محبت مس‌ها زرین شود
از محبت دردها صافی شود
از محبت دردها شافی شود
از محبت مرده زنده می‌کنند
از محبت شاه بنده می‌کنند
پی نوشت‌ها:
۱. نهج‌البلاغه، نامه ۵۳.
۲. همان.
۳ . لواعج الاشجان، صفحه ۱۴; مناقب آل ابی طالب، جلد ۳، صفحه ۲۲۱.
۴. آل عمران/۹۲.
۵. تفسیرکنزالدقائق، جلد ۳، صفحه ۱۵۹.
۶. بحارالانوار، جلد ۴۴، صفحه ۱۹۰.
۷. المناقب، جلد ۴، صفحه ۶۶; بحارالانوار، جلد ۴۴، صفحه ۱۹۰.
۸. مستدرک الوسائل، جلد ۷، صفحه ۱۹۳; کلمات الامام الحسین (ع)، صفحه ۶۲۶.
۹. انعام/۱۲۴.
۱۰. بحارالانوار، جلد ۴۴، صفحه ۱۹۶.
۱۱. سوگنامه آل محمد، صفحه ۲۱۱ و ۲۱۲; ریاحین الشریعه، جلد ۳، صفحه ۳۰۱.
۱۲. ناسخ التواریخ، جلد ۱، صفحه ۱۹۵ و ۱۹۶; حیاة الامام الحسین (ع)، جلد ۲، صفحه ۲۳۲.
۱۳. مستدرک الوسائل، جلد ۱۴، صفحه ۶۲; مناقب امیرمؤمنان، جلد ۲، صفحه ۸۲.
۱۴. ارشاد، مفید، صفحه ۷۸; تاریخ طبری، جلد ۴، صفحه ۳۰۲.
۱۵. یوسف/۹۲.
۱۶. تاریخ مدینه دمشق، جلد ۴۳، صفحه ۲۲۴; منازل الآخره، صفحه ۸۱.
نظر شما