خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ پانزدهمین اجلاس مجازی کمیته بین‌الدول میراث‌فرهنگی ناملموس از روز دوشنبه ۲۴ آذرماه ۹۹ به میزبانی جامائیکا آغاز به کار کرد و تا ۲۹ آذرماه ۹۹ (۱۴ تا ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰) ادامه داشت.
این اجلاس برای اولین بار به صورت آنلاین به دلیل شیوع ویروس کرونا برگزار شد و در آن مسئولان مربوطه در کشورهای مختلف به صورت مجازی شرکت کرده و درباره پرونده‌ها نظر می‌دادند.
پرونده «مراسم زیارت کلیسای تادئوس» به‌صورت مشترک با ارمنستان، «جشن مهرگان» به‌صورت مشترک با تاجیکستان و «هنر ساختن و نواختن عود» به‌صورت مشترک با سوریه در روز پنجشنبه ۲۷ آذر و هنر مینیاتور با همکاری ترکیه، آذربایجان و ازبکستان عصر روز ۲۶ آذر ماه مورد بررسی اعضای کمیته قرار گرفتند. بعد از ثبت جهانی مینیاتور، افغانستان درخواست داد که به این پرونده بپیوندد این درخواست نیز با استقبال ایران مواجه می‌شود.
زیارتی برای یک میراث جهانی
قره کلیسا، شهادتگاه تادئوس مقدس یکی از حواریون حضرت عیسی مسیح (ع) که در دشت چالدران واقع است و قلب جامعه ارمنی _ مسیحی استان‌های آذربایجان شرقی و غربی به شمار می‌آید. بنای این کلیسا به عنوان کلیساهای مهم ایران در فهرست میراث تاریخی یونسکو ثبت شده است اما این بار، آئین زیارتی که در این کلیسا انجام می‌شود مورد توجه بود.
این آئین بدان صورت است که بنابه سنت هر ساله در طی روزهای اول تا سوم مرداد ماه جاری پیروان خود را به مراسم «تعمید روحانی» به صحن خود فرا می‌خواند. قره کلیسا از دیرباز زیارتگاه مقدسی برای ارمنیان مسیحی بوده ولی در شصت سال گذشته به صورت مداوم پذیرای خیل انبوه زائرین در مرداد ماه هر سال بوده است. این مراسم که هر سال با مشارکت ارمنیان و افرادی از کشور ارمنستان در استان آذربایجان غربی برگزار می‌شود، در قالب پرونده میراث ناملموس با همکاری ارمنستان به یونسکو ارسال و پس از تأیید اعضای اجلاس مورد تأیید قرار گرفت.
جشنی که جهانی نشد
پرونده دیگری که قرار بود در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گیرد مربوط به جشن مهرگان و آداب و رسوم مربوط به آن بود. این جشن یکی از سه جشن مهم ایرانیان باستان (نوروز، مهرگان و سده) است که بعد از نوروز مهم‌ترین آنها به شمار می‌رفت. این جشن هر ساله از ۱۶ تا ۲۱ مهر برگزار می‌شد. امروزه اگرچه در میان ایرانی‌ها جشنی به شکوه قبل برگزار نمی‌شود اما همواره یکی از جشن‌هایی است که در میان ایرانیان مهم جلوه کرده است. به خصوص در میان پیروان دین زرتشت.
در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می‌شد؛ که نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما و مهرگان، جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می‌رفته است. مهرگان به دو جشن مهرگان کوچک که در ۱۶ مهر برگزار می‌شد و متعلق به خواص بود و مهرگان بزرگ که در ۲۱ مهر که برای عوام بود تقسیم می‌شد.
پرونده این جشن نیز به صورت مشترک با کشور تاجیکستان به دلیل اشتراکات فرهنگی تهیه و به یونسکو ارسال شد. این اشتراکات فرهنگی با پرونده‌های میراث ناملموس موجب شد که سازمان جهانی یونسکو محدودیت هر دو سال یک پرونده را درباره پرونده‌های ملی نداشته باشد و پرونده‌هایی که مشترک با کشورهای دیگر به ثبت می رسند را با عنوان پرونده چند ملیتی در دستور کار قرار دهد. به همین دلیل ایران نیز از این فرصت استفاده کرد و پرونده‌هایی را ارسال کرد که پیوندی با کشوری دیگر داشته باشد. از همین روز بود که پرونده هنر ساختن و نواختن عود را نیز با کشور سوریه تهیه کرد. چرا که در این کشور نیز عود هم ساخته می‌شود و هم نواخته.
عود هم رد شد
بربت (بربط) یا عود، سازی ایرانی از رده‌سازهای زهی زخمه‌ای است که در خاورمیانه و کشورهای عربی شمال آفریقا نیز رواج دارد. یکی از مباحث تاریخ موسیقی ایران در دوره اسلامی، جایگاه و اهمیت ساز عود است. این ساز با عنوان» بربت «در دوره ساسانی شکوفا شد و پس از اسلام با عنوان» عود «در سرزمین‌های مختلف اسلامی اشاعه یافت و در موسیقی ایران نیز تا اواخر عصر صفوی دارای اعتبار بود. موسیقیدانان قدیم ایران، از نخستین متون موسیقی پس از اسلام در قرون سوم و چهارم هجری تا رسالت موسیقی دوره صفوی در قرن یازدهم هجری، به برتری ساز عود نسبت به سازهای دیگر اذعان داشته اند.
منتها دو پرونده جشن مهرگان و عود برخلاف هنر مینیاتور و آئین زیارت قره کلیسا نتوانست اعضای کمیته میراث جهانی را قانع کند و پیشنهاد ریفر داده شد به این معنا که این پرونده پس از تکمیل، برای بررسی بیشتر به سالهای بعد موکول شود چرا که اعضای کمیته ابهاماتی در آن داشتند. این ابهامات بیشتر در حوزه اشتراکات ایران با کشورهای دیگر بود و اینکه چطور با وجود فاصله بین ایران و سوریه، چنین اشتراکاتی به عنوان مثال در حوزه عود بین دو کشور بوجود می‌آید در این باره وزارت میراث فرهنگی دلایل خود را به یونسکو اعلام کرد اما آنها قانع نشدند و دو پرونده عود و جشن مهرگان را ریفر کردند.
یلدا در سالهای آینده جهانی می‌شود
همچنین ایران در اجلاس ۲۰۲۰ سهمیه ملی نداشت به این دلیل که سال گذشته سهمیه ملی را که همان دوتار ایرانی بود استفاده کرد اما می‌توانست پرونده مشترک داشته باشد به همین دلیل چهار پرونده، عود، مینیاتور، جشن مهرگان و آئین زیارت قره کلیسا را برای مطرح شدن در اجلاس ۲۰۲۰ یونسکو فرستاده بود.
پرونده ثبت جهانی یلدا نیز که قبلاً به آن ایراداتی گرفته شده بود، اصلاح و دوباره ارسال شد این پرونده ملی است و سهمیه لازم دارد یعنی مانند هر پرونده ملی دیگر هر دو سال یک بار مطرح می‌شود. پرونده‌هایی که نوروز امسال به یونسکو ارائه شد می‌بایست در سال ۲۰۲۱ بررسی شوند.
در نوروز ۹۹ دو پرونده مهارت سنتی ساختن و نواختن رباب مشترک با تاجیکستان و ازبکستان و جشن سده با همکاری تاجیکستان به یونسکو ارسال شد. طبق هر سال پرونده‌هایی که نوروز به یونسکو ارسال می‌شوند باید در اجلاس سال بعد مورد ارزیابی برای ثبت جهانی قرار گیرند اما پرونده‌های رباب و جشن سده برای سال ۲۰۲۱ بررسی نمی‌شوند در این باره مصطفی پورعلی مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی با اشاره به حساسیتی که دراثر پیشنهاد ثبت «حسن خط» ترکیه و «خط عربی» عربستان مطرح شد به خبرنگار مهر گفت: سال ۲۰۲۱ خوشنویسی را به عنوان پرونده ملی در اولویت ثبت جهانی می‌گذاریم.
وی گفت: در سال ۲۰۲۱ پرونده خوشنویسی به عنوان پرونده ملی از طرف ایران مورد بررسی اعضای کمیته قرار می‌گیرد از آنجا که حساسیت‌ها برای پرونده خوشنویسی به دلیل ارائه این پرونده از سوی ترکیه و عربستان به یونسکو بالا گرفت، خوشنویسی در اولویت ثبت و در طبقه «برنامه پاسداری خوب از میراث ناملموس» قرار گرفته است.
پورعلی بیان کرد: پرونده ساختن و نواختن ساز رباب هم قرار بود در سال ۲۰۲۱ مطرح شود؛ با همین محدودیت یونسکو مواجه شد بنابراین در سال آینده رباب مطرح نمی‌شود. اگر محدودیت‌های یونسکو نبود می‌توانستیم پرونده‌های بیشتری را در سال آینده مطرح کنیم. منتها از الان سهمیه کشورها برای سال دیگر بسته شده است.
دفاعیه نمایندگان ایران پذیرفته نشد
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی درباره ریفر شدن دو پرونده چند ملیتی ایران با نام جشن مهرگان و هنر ساختن و نواختن عود در اجلاس ۲۰۲۰ هم گفت: ما دفاعیه خود را یک ماه پیش درباره پرسش‌های مطروحه در حوزه پرونده چند ملیتی جشن مهرگان و عود ارائه کرده بودیم اما مورد توجه کمیته قرار نگرفت، کمیته به دلیل چند ملیتی بودن این دو پرونده به تفاوت‌ها و اشتراکات این دو عنصر در جوامع تهیه کننده اشاره و این موارد را مورد سوال قرار داد مشکل دیگر این بود که اجلاس به صورت آنلاین برگزار شد و ما نمی‌توانستیم رایزنی انجام دهیم. البته باید گفت که امسال هیچ کشوری بیش از دو پرونده را نتوانست در فهرست میراث ناملموس ثبت کند.
وی درباره پرونده‌هایی که فروردین سال ۱۴۰۰ به یونسکو ارسال می‌شود نیز گفت: دستورالعمل کمیته ۲۰۲۲ هنوز به ما ارسال نشده تا بدانیم فروردین سال بعد باید چه کار کنیم. ولی حتماً در فروردین سال بعد چند پرونده جدید ارسال می‌شود.
نظر شما