خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه – رایزنی فرهنگی ایران در اتیوپی: جامعه اتیوپی در مجموع به دو بخش شهرنشین و روستایی تقسیم می‌شود. بر اساس اطلاعات موجود در حال حاضر در حدود ۱۷ درصد از مردم این کشور شهرنشین بوده و بخش اعظم جمعیت اتیوپی را که در حدود ۸۳ درصد هستند، روستاییان و اقوام بادیه نشین تشکیل می‌دهند. در بررسی جامعه شناختی اتیوپی آنچه که مشهود است بخش اعظم مردم این کشور را کشاورزان سنتی از یک سوی و گله داران و دام پروران از سوی دیگر تشکیل می‌دهند که بصورت سنتی درآمدی اندک را عاید خود می‌سازند.
لذا می‌توان گفت ساختار اساسی نظام اجتماعی اتیوپی مبتنی بر این دو گروه است و شهرنشینی که پدیده‌ای نسبتاً جدید در این کشور محسوب می‌شود هنوز از جایگاه چندانی برخوردار نیست. جدای از آن نظام اجتماعی اتیوپی نیز نظیر سایر کشورهای آفریقای زیر خط صحرای بزرگ بر ارتباطات قومی استوار شده و اقوام و قبایل مختلف بخش اعظم نظام اجتماعی این کشور را بخود اختصاص داده‌اند.
گروه‌های قومی در اتیوپی
قبایل کوچک و بزرگ اتیوپی بر اساس محل استقرار خود در زیر مجموعه این گروه‌های نژادی قرار می‌گیرند.
سامی‌ها در منطقه شمالی کشور
کوشیت‌ها در مناطق شرقی اتیوپی
نیلو صحرایی‌ها در مناطق شرق و جنوب شرق کشور
اموتیک‌ها در مناطق جنوبی اتیوپی
کشور اتیوپی دربر گیرنده بیش از ۸۰ قبیله یا گروه نژادی است که در مناطق مختلف این سرزمین باستانی استقرار دارند. قبایل اتیوپی جدای از تمایزات نژادی، از نظر فرهنگی و زبانی نیز تفاوت‌های عمده‌ای دارند. مهم‌ترین قبایل فعلی این کشور را که نقش مهمی نیز در تحولات سیاسی چند دهه گذشته این کشور ایفا کرده‌اند، در ذیل معرفی می‌شوند.
قبیله اورومو
اورومو بزرگترین قبیله کشور اتیوپی است و جدای از این کشور، در قسمت‌هایی در شمال کنیا و بخش‌هایی از سومالی نیز استقرار دارند. جمعیت اوروموها در اتیوپی براساس جدیدترین آمار در حدود ۵۵ میلیون نفر است. پیشینه اروموها به هزاران سال قبل باز می‌گردد و بر اساس شواهد موجود آنان از چندهزار سال قبل در منطقه شاخ آفریقا و از جمله کشور اتیوپی استقرار یافته‌اند.
در حدود ۹۵ درصد از اروموهای اتیوپی به کشاورزی و گله داری به شیوه‌ای سنتی و قدیمی، اشتغال دارند و عدد بسیار کمی از آنها در مناطق شهری زندگی می‌کنند. اکثر اروموهای اتیوپی در حال حاضر در منطقه موسوم به ارومیا در مرکز اتیوپی که به لحاظ وسعت و جمعیت بزرگترین منطقه اتیوپی محسوب می‌شود زندگی می‌کنند. اروموها به دو گروه اصلی بوران و بارنتو تقسیم و هر یک از این دو گروه نیز به زیرشاخه‌های متعددی منشعب می‌شوند.
بر اساس جدیدترین آمارگیری دولت اتیوپی در حدود نیمی از مردمان ارومو از دین اسلام تبعیت می‌کنند. اکثر مسلمانان ارومو در مناطق روستایی استقرار دارند. جدای از حدود ۲ درصد از اروموها که در زمره پیروان آئین‌های بومی محسوب می‌شوند، سایر مردمان ارومو از مذاهب مختلف دین مسیحیت به ویژه ارتدوکس و پروتستان تبعیت می‌کنند.
قبیله امهارا
قبیله امهارا دومین گروه قومی کشور اتیوپی به شمار می‌رود. جمعیت اعضاء این قبیله بر اساس جدیدترین آمار در حدود ۳۰ میلیون نفر است که بر این اساس ۲۷ درصد از جمعیت کشور را دربرمی‌گیرند.
پیشینه مردمان امهارا به دوهزار سال قبل باز می‌گردد و آنها از آن زمان تاکنون در فلات ارتفاعات مرکزی اتیوپی و در منطقه کوهستانی دربرگیرنده ایالات نیمه خودمختار گوندار، گوجام، وولو و شوازندگی می‌کنند.
زبان بومی قبیله امهارا زبان امهریک است که یکی از زبان‌های سامی رایج در منطقه مرکزی شمال اتیوپی است که هر چند تا چندی قبل زبان رسمی آموزشی کشور به شمار می‌رفت ولی امروزه در برخی استان‌ها جای خود را به زبان‌های محلی «ارومیفا» و «تیگرینیا» داده است. در حدود ۸۰ درصد از مردمان قبیله امهارا از دین مسیحیت (کلیسای ارتدوکس) و حدود ۲۰ درصد نیز از دین اسلام پیروی می‌کنند. بیشتر مردمان امهارا کشاورز بوده و در ارتفاعات به کشت محصولات مختلف می‌پردازند. گله داری و نگهداری از گوسفند و بز نیز در بین روستائیان امهارا رواج دارد. قبیله امهارا دارای فرهنگ و هنر خاص خود بوده و بخش مهمی از فرهنگ و آداب و رسوم سرزمین اتیوپی متأثر از فرهنگ بومی این قبیله است.
تیگرینیا (تیگرای)
قبیله تیگرای از قبایل مهم کشور اتیوپی محسوب می‌شود و بیشتر مردمان تیگرای اتیوپی در ایالات تیگرای و مناطق مرتفع شمال کشور زندگی می‌کنند. بخشی از مردمان تیگرینیا نیز در ایالات پیشین بگمدر (گوندا) و «وولوو» که در حال حاضر عمدتاً بخش‌هایی از منطقه امهارا را دربر می‌گیرند، استقرار دارند. زبان بومی مردمان تیگرای «تیگرینیا» نامیده می‌شود. جمعیت کنونی مردمان تیگرای در حدود ۸ میلیون است و آنان تقریباً ۸ درصد از جمعیت کشور اتیوپی را به خود اختصاص داده‌اند.
قبیله تیگرای (تیگرینیا) از قبایل قدیمی و تاریخی کشور اتیوپی به شمار می‌رود و آنان از حدود دوهزار سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین کنونی اتیوپی حضور داشته‌اند. براساس برخی افسانه‌ها تیگرای‌ها پیشینه خود را به امپراطور منلیک فرزند حضرت سلیمان و ملکه سبا نسبت می‌دهند.
شغل اصلی مردمان تیگرای کشاورزی و گله داری است و بسیاری از آنان در مناطق روستایی زندگی می‌کنند با این حال برخی از تیگرای‌های اتیوپی به کار در کارخانجات و تجارت خرده پا نیز اشتغال دارند. اکثر تیگرای‌ها پیرو دین مسیحیت بوده و در حدود ۹۵ درصد از آنان از کلیسای ارتدوکس اتیوپی تبعیت می‌کنند. این در حالی است که علیرغم ریشه دار بودن دین اسلام در بین تیگرای‌ها و مسلمان شدن برخی از آنها توسط نخستین مسلمانان پناهنده به دربار نجاشی (در زمان حضرت محمد (ص) در حال حاضر تنها ۴ درصد از آنها از دین اسلام پیروی می‌کنند.
تیگرای‌ها نقش مهمی در تحولات سیاسی دو دهه اخیر کشور اتیوپی ایفا کرده و نخست وزیر سابق این کشور آقای ملس زناوی که موفق به سرنگونی دولت نظامی سرهنگ منگیستو هایله ماریام شد از اعضا این قبیله بود که طی یک جنگ داخلی خونین و خشونت بار حاکمیت را در این کشور در دست گرفت.
لازم به ذکر است بخش قابل توجهی از مردمان تیگرای (تیگرینیا) در کشور اریتره زندگی می‌کنند و علیرغم مناسبات تیره سیاسی دو کشور در گذشته؛ ارتباطات دیرینه قومی تمدنی و فرهنگی بین تیگرای‌های اتیوپی و اریتره وجود دارد.
قبیله گوراگه (گوراژه)
قبیله گوراگه در زمره قبایل کوچک و در عین حال مهم کشور اتیوپی است. بر طبق آخرین آمار موجود جمعیت این قبیله در حدود یک میلیون و هشتصد و شصت و هفت هزار نفر است. گوراگه‌ها عمدتاً در منطقه‌ای حاصل خیز و نیمه کوهستانی در جنوب غربی اتیوپی زندگی می‌کنند.
زبان بومی گوراگه‌ها «گوراگه» نام دارد که به لهجه‌های مختلفی تقسیم می‌شود. بیش از یک میلیون نفر از مردمان گوراگه ساکن روستاها و نزدیک به هشتصد هزار نفر از آنان نیز در شهرهای اتیوپی زندگی می‌کنند.
قبیله گوراگه نیز همچون دیگر قبایل اتیوپی دارای سابقه تاریخی قابل توجهی است و پیشینه آن به دوره پادشاهی منلیک باز می‌گردد. تقریباً نیمی از گوراگه‌ها مسلمان و نیمی دیگر نیز پیرو دین مسیحیت هستند. مردمان گوراگه دارای سنت‌ها و آداب و رسوم خاصی‌اند و از این نظر در کشور اتیوپی شهرت دارند. ضمناً مردم گوراگه بین مردم اتیوپی به خسیس بودن شهرت دارند.
قبیله سیداما
قبیله سیداما از گروه‌های قومی کوچک این کشور به شمار می‌رود که اکثر آنها در حومه سیداما در منطقه مردمی اتیوپی زندگی می‌کنند. جمعیت سیداما در حدود ۳ میلیون نفر است و آنها تقریباً ۴ درصد از مردمان کشور اتیوپی را تشکیل می‌دهند.
سیداماها بیشتر در مناطق روستایی زندگی کرده و عمدتاً به کشاورزی و گله داری اشتغال دارند. در حدود ۱۵۰ هزار نفر از سیداما نیز در شهرهای مختلف اتیوپی از جمله آدیس آبابا مستقرند. دین مردمان سیداماها تا چند دهه گذشته پیروی از آئین‌های بومی بود. با این حال از دهه ۱۹۶۰ به بعد و در نتیجه تلاش هیئت‌های میسیونری وابسته به کلیساهای غربی تعداد بسیاری از آنان به دین مسیحیت روی آورده‌اند به گونه‌ای که براساس آمار کنونی در حدود ۷۶ درصد از سیداماها از دین مسیحیت و تنها ۸ درصد از دین اسلام پیروی می‌کنند. ۱۰ درصد از اعضا قبیله سیداما نیز همچنان به آئین‌های بومی بر جای مانده از اجداد خویش وفادار مانده‌اند. سیداماها دارای آداب و رسوم جالبی بوده و برخی از سنت‌های آنان همچون روح گیری در سرتاسر اتیوپی شهرت دارد.
قبیله هامر
هامر در لغت به معنی چکش است ولی در اتیوپی نام یکی از شناخته شده‌ترین و بزرگترین قبیله‌ها در جنوب غربی اتیوپی است. آنان در قلمرو شرق رودخانه اومو سکونت دارند و دهکده‌هایی در «تورمی و دیمکا» دارند. آنها جامعه‌ای عشایری بوده و در حدود ۴۲۰۰۰ نفر جمعیت دارند.
شغل مردمان این قبیله عمدتاً به پرورش زنبور و همچنین جمع آوری عسل متمرکز است و در زندگی آنها گاو به معنی همه چیز زندگی است. آنها هرجایی که چمن کافی برای چرای دام‌ها وجود داشته باشد، کلبه‌های خود را قرار می‌دهند و تا چند ماه در آن سکنی می‌گزینند. پس از اتمام چمن و گیاهان در اطراف اقامتگاه‌شان، آنها به سمت مرتع‌های جدید حرکت می‌کنند. این شیوه‌ای است که آنها طی نسل‌های مختلف طبق آن زندگی کرده‌اند. از طرفی آنها شکارچیان ماهری نیز هستند و به همین دلیل نسل خوک‌های وحشی تقریباً از سرزمین‌هایی که در آن زندگی می‌کنند ناپدید شده است.
زمین‌های مورد استفاده این قبیله متعلق به فرد نیست و استفاده از آن برای کشت و چرای برای همه افراد آزاد است، همانطور که میوه‌ها و انواع توت‌ها برای کسانی که آنها را جمع می‌کنند رایگان هستند. وقتی که زمین از علف‌های هرز پر شده و عاری از علف می‌شود، قبیله هامر حرکت خود را به زمین دیگری آغاز می‌کند.
قبیله مورسی
قبیله مورسی از قبایل بسیار کوچک این کشور است که افراد آن در دره اومو در جنوب غربی اتیوپی سکوت دارند. محدوده استقرار مورسی‌ها توسط سه رودخانه و یک رشته کوه محاصره شده است از این روی مردمان مورسی در زمره دورافتاده‌ترین و منزوی‌ترین مردم اتیوپی بشمار می‌روند.
منطقه سکونت قبیله مورسی در بیشتر مواقع سال خشک و خاک آلود است با این حال در فصل بارندگی دچار باران‌های سیل آسایی می‌شود. ساختار زندگی ساده و محقرانه مورسی‌ها بر کشاورزی و گله داری استوار است و آنان از طریق فروش محصولات کشاورزی و دام و طیور به دیگر قبایل زندگی خود را سپری می‌کنند.
در مجموع می‌توان گفت مردمان مورسی، بازماندگانی هستند که در مکان دورافتاده زندگی‌شان، همراه با بحران‌هایی همچون خشکسالی، قحطی، جنگ، کوچ نشینی و بیماری‌های فراگیر؛ زندگی آنها را شکل داده است. جنگ بر سر احشام و بی ثباتی روابط داخلی بین آنها و قبایل همجوار همچنان در بین مورسی‌ها رواج دارد. *
دیگر قبایل اتیوپی که عمدتاً قبایل نسبتاً کوچکی را تشکیل می‌دهند عبارتند از:
• اومتو
• فالاشا
• بجا
• آگوا
• شانکلا
• سومالی
• عفار
• سوری
• قبیله ابوره
• قبیله هامر
• قبیله کارو
• قبیله کونسو
هرچند هر یک از قبایل یاد شده نقش قابل توجهی از نظر سیاسی، اجتماعی و فرهنگی در منطقه سکونت خود ایفا می‌کنند. با این حال قبایل امهرا و تیگره که در ارتفاعات شمالی اتیوپی زندگی می‌کنند از قدیم الأیام حاکمیت سیاسی در این کشور را بر عهده داشته‌اند.
همانطور که گفته شد دولت اتیوپی در راستای برقراری صلح و امنیت در مناطق مختلف کشور و پرهیز از نبردها و درگیری‌های قومی قبیلگی نوعی نظام فدرالیسم را در این کشور به وجود آورده است. براساس این نظام قبایل در مناطق استقرار خود از آزادی نسبی برخوردار بوده و می‌توانند برخی از قوانین محلی و سنتی خود را در حوزه قلمروشان اجرا کنند. به عنوان مثال دولت فدرال ارومو در سال ۱۹۹۹ زبان «ارومیفا» را به عنوان زبان رسمی آموزشی این منطقه لازم الاجرا دانست که البته به دنبال اعتراض دیگر ساکنان این دولت از تصمیم خود عقب نشینی کرد با این حال این امر نمایانگر حاکمیت نسبی دولت‌های منطقه‌ای در امور داخل خویش به شمار می‌رود.
هرچند روابط بین اقوام و گروه‌های قومی اتیوپی در حال حاضر صلح آمیز و به دور از خشونت است با این حال همواره برخی درگیری‌ها بین قبایل مختلف این کشور از جمله قبیله ارومو با قبیله سومالی و افراد قبیله ارومو با تیگرای روی می‌دهد. این درگیری‌ها که عمدتاً بر سر دستیابی به علفزارها و مراتع مورد نیاز دام‌های این قبایل پدید می‌آید در برخی مواد باعث کشته و زخمی شدن برخی از مردمان این کشور شده است با این حال این درگیری‌های قبیلگی در سطحی نبوده است که امنیت ملی کشور را دچار مخاطره کند.
پی‌نوشت
* این قبیله و چند قبیله کوچک دیگر که عمدتاً در دره اومو زندگی می‌کنند به دلیل شیوه زندگی ابتدایی خود، سبک موسیقی، نوع پوشش نیمه برهنه، آرایش عجیب بدن و صورت و تاکید در انجام برخی سنت‌های قدیمی؛ طی چند دهه اخیر بارها سوژه مستندسازان شبکه‌های تلویزیونی غربی قرار گرفته و ده‌ها فیلم مستند در مورد زندگی جمعی و فردی این قبایل از شبکه‌های مشهوری همچون دیسکاوری، نیچر، نشنال جغرافی، بی بی سی و… به نمایش درآمده که علیرغم جذابیت؛ چهره مخدوشی از مردم این کشور و آفریقای سیاه را در اذهان بین المللی به تصویر می‌کشد.
نظر شما