کاربرد فناوری زیستی و تراریخته در تولید واکسن و دارو

به گزارش خبرنگار مهر، بهزاد قره یاضی امروز یکشنبه در نشست خبری آنلاین در پاسخ به سوال مهر درباره رویکرد جدید پژوهش در حوزه مهندسی ژنتیک و گرایش روش های مهندسی ژنتیک کلاسیک به سمت روش های دقیق تری از جمله فناوری کریسپر و ویرایش ژن، گفت: موضوعات مورد پژوهش ما در حوزه مهندسی ژنتیک به تولید گیاهان متحمل خشکی و تنش های زیستی با توجه به موقعیت های آب و هوایی کشور مربوط می شود. برای مثال تولید ذرت متحمل به خشکی یکی از راههای استفاده از فناوری زیستی است که در دنیا ۱۰ برابر محصول غیرتراریخته، تولید می شود.

زراعت مولکولی به کمک پزشکی انسان می آید

وی گفت: یکی دیگر از موضوعاتی که در اولویت های پژوهشی ما قرار دارد، مربوط به تولید واکسن و داروهای مورد نیاز پزشکی انسان از گیاهان تراریخته است که می تواند راهگشایی برای واکسن کرونا باشد. از آنجایی که در علم، تراریخته هر پروتئین قابلیت تولید در هر گیاه را دارد، این فناوری می تواند به کمک تولید واکسن بیاید.

قره یاضی افزود: برای مثال تولید واکسن مبتنی بر مبنای MRN یک پروتئین در بدن انسان تولید می کند که همان شاخک ویروس «سارس کوو ۲» است. پروتئین از این طریق به بدن انسان رسیده و سیستم ایمنی بدن را تحریک کرده و علیه این پروتئین غریبه، آنتی بادی تولید می کند. در این صورت اگر ویروس کرونا با هر جهشی وارد بدن انسان شد، بدن به یاد می آورد که این ویروس مهاجم است و با توجه به آنتی بادی ساخته شده، با آن مقابله می کند.

وی گفت: این پروتئین را می توان با استفاده از بیوتکنولوژی در داخل گیاهان مختلف از دانه برنج گرفته تا هویج به وجود آورد و بسته به نوع واکسن و پروتئین مورد نیاز آن را تزریق کرد.

قره یاضی با اشاره به اینکه از این روش برای تولید واکسن و درمان برخی بیماری ها تاکنون استفاده شده است، گفت: برای مثال این روش برای درمان بیماری «گوشه» که یک بیماری ژنتیکی به دلیل کمبود آنزیم «گلوکوسربروزیداز» است، مورد توجه قرار گرفته؛ به این نحو که می توان در سلول یک گیاه، آنزیم «بتا گلوکوسربروزیداز» را تولید و استخراج کرد و نقص این آنزیم را رفع کرد.

وی افزود: حتی در زمینه بیماری دیابت نیز روش تراریخته کاربرد دارد. به این معنی که انسولین در بدن بیماران دیابتی به اندازه کافی تولید نمی شود و تا پیش از این انسولین را در بدن خوک تولید می کردند. اما هم اکنون می توان با این روش، انسولین را در سلول گیاهی تولید کرد.

قره یاضی با تاکید بر اینکه یکی از کمپانی های خارجی، پلتفرم تولید واکسن در درون توتون را امتحان کرده است، گفت: این روش که زراعت مولکولی نام دارد، می تواند بسیاری از پروتئین های مورد نیاز انسانی را از طریق سلول های گیاهی استخراج و تولید کند.

مصوبات جدید شورای ملی ایمنی زیستی

عضو شورای ملی ایمنی زیستی با اشاره به مصوبات اخیر این شورا در پی جلسه ای که با حضور نماینده انجمن های علمی در شورای ایمنی زیستی، نمایندگان مجلس در کمیسیون های بهداشت و کشاورزی و نیز وزیر کشاورزی برگزار شد، گفت: در این جلسه ۴ تصمیم اساسی گرفته شد؛ یکی از این تصمیمات مربوط به مصوب کردن راهنمای آزمایشات میدانی محصور گیاهان تراریخته بود که مقرر شد پیش نویسی در این باره تهیه و به تصویب شورای ایمنی زیستی برسد.

وی با بیان اینکه ۱۲ سال از تصویب قانون ایمنی زیستی می گذرد اما هنوز پژوهشگران برای انجام آزمایشات میدانی دچار مشکل هستند، گفت: متاسفانه در یک سال اخیر هم مطابق بخشنامه ای اعلام شد که افراد حق پژوهش میدانی در زمینه تراریخته ندارند. اما هم اکنون با مصوبه این شورا، افراد بدون نیاز به اخذ مجوز و با رعایت مصوبه، می توانند اقدام به انجام آزمایشات میدانی کنند.

قره یاضی با اشاره به مصوبه دوم این شورا مربوط به عدم نیاز به مجوز برای رخدادهای ترکیبی محصولات تراریخته گفت: براساس مصوبات ایمنی زیستی، برای هر رخدادی باید یک مجوز صادر شود و اگر این رخدادها با هم ترکیب شوند دیگر نیاز به مجوز جداگانه نخواهد بود.

رئیس انجمن ایمنی زیستی گفت: حدود ۱۵ سال است که برنج تراریخته در صف دریافت مجوز رهاسازی است. مسئولان وزارت جهاد کشاورزی از گذشته تا به حال برای واردات این محصولات مجوز صادر می کنند اما تاکنون حتی یک پاسخ به درخواست متقاضیان تولید ملی محصولات تراریخته داده نشده است. در سال ۹۴ نیز تقاضای رهاسازی پنبه تراریخته را دادیم که با وجود موافقت کامل وزارت بهداشت برای تولید پنبه و روغن پنبه دانه برای مصارف خوراکی و نیز موافقت سازمان حفاظت محیط زیست و تصویب کمیته تراریخته وزارت کشاورزی، هیچ جواب مثبت و منفی به این تقاضا داده نشده و هیچکس پاسخگو نیست.

قره یاضی ادامه داد: از این رو در جلسه شورای ملی ایمنی زیستی این موضوع مطرح شد که دستگاهها موظف هستند که ظرف مدت ۳ ماه در این باره به متقاضیان پاسخ دهند و پس از ۳ ماه، این عدم پاسخ به منزله موافقت تلقی شود. اما این طرح پیشنهادی مورد موافقت وزیر کشاورزی قرار نگرفت. بر این اساس مقرر شد اگر دستگاه تا ۳ ماه به متقاضی پاسخ نداد، متقاضی حق اعتراض به موضوع را دارد.

صدها نوع محصول تراریخته در انتظار دریافت مجوز تولید

وی در پاسخ به این سوال خبرنگار مهر که تاکنون چه تعداد مجوز برای رهاسازی محصولات تراریخته در کشور صادر شده است، گفت: اگرچه وزارت کشاورزی بارها اعلام کرده که تنها یک مورد تقاضای تولید تراریخته در کشور وجود دارد اما باید بگویم که ما صدها نوع محصول تراریخته در کشور تولید کرده ایم و پژوهشگران ما در پژوهشگاه های ژنتیک و بیوتکنولوژی کشاورزی، موسسه چغندر قند و دانشگاههای مختلفی مانند تهران، شیراز و کرمان در انتظار دریافت تاییدیه رها سازی هستند.

رئیس انجمن ایمنی زیستی گفت: با وجودی که راه واردات این محصولات باز است اما برای تولید داخل مبارزه صورت می گیرد. به عنوان نمونه تمامی اقدامات برای دریافت تولید پنبه تراریخته انجام شده است اما متاسفانه این مجوز تاکنون ارائه نشده است.

وی تاکید کرد: تنها ۱۵ درصد ذرتی که وارد کشور می شود غیرتراریخته است و همه آنچه که سالانه به عنوان سویا به کشور می آید تراریخته است. سالانه ۷ میلیون تن معادل سویا (کنجاله، سویا و روغن سویا) به صورت تراریخته وارد کشور می شود و ۱۰۰ درصد بازار کلزای دنیا تراریخته است. اما مجوزی برای تولید آن در کشور داده نمی شود.

قره یاضی با تاکید بر اینکه چشم اندازی برای رهاسازی یک محصول تراریخته در کشور نمی بینم، گفت: بعید می دانم که در این دولت مجوزی در این باره صادر شود. اگرچه ما همچنان از مسیر قانونی این موضوع را پیگیری می کنیم.

وی گفت: متاسفانه در سالی که جهش تولید نام گرفته است، در واردات کشور برای محصولات تراریخته باز و در تولید بسته است و وزیر کشاورزی مجوز واردات تراریخته را صادر می کند اما برای تولید، جوابی نمی دهد.

عضو شورای ملی ایمنی زیستی درخصوص دستور جلسه دیگر این شورا به در خواست مستثنی شدن برچسب گذاری برخی از محصولاتی که به نظر وزارت بهداشت قابلیت ردیابی ندارند اشاره کرد و گفت: آزمایشگاههای وزارت بهداشت نمی توانند برخی محصولات تراریخته را که خرد و یا تصفیه می شوند ردیابی کنند و به همین دلیل خواهان این بودند که از برچسب گذاری مستثنی شوند. اما در این جلسه به این نتیجه رسیدیم که این درخواست خلاف تبصره بند چ ماده ۳۱ قانون برنامه ششم توسعه است و باید مبنا و منشا این محصولات بر مبنای ردیابی، برچسب گذاری شوند.

وی موضوع الزام سازمان صدا وسیما برای جلوگیری از تبلیغات غیرکارشناسانه در خصوص محصولات تراریخته و هماهنگی با شورای ایمنی زیستی را از دیگر مصوبات این شورا عنوان کرد.