آیا کابوس فارغ‌التحصیلی دانشجویان دکتری تمام می‌شود

به گزارش خبرنگار مهر، انتشار مقاله برای دفاع از رساله دکتری در نشریات علمی- پژوهشی از آن دسته موضوعاتی است که همواره چالش برانگیز و در سال‌های اخیر بارها محل اختلاف بوده است. حتی گاهی نیز اعتراض دانشجویان نسبت به این فرایند به راهروهای دیوان عدالت اداری راه یافته که در نهایت، یک تبصره و ماده جدید به قوانین قبلی اضافه می‌شود.

دانشجویان فرایند چاپ مقاله در نشریات را مسیری دشوار می‌دانند و می‌گویند چاپ ۲ مقاله برای دفاع سختگیرانه است. برخی دیگر نسبت به طولانی شدن فرایند چاپ مقاله در نشریات داخلی معترض‌اند و می‌گویند گاهاً برای چاپ سریع‌تر مقاله خود در نشریات، پول‌های خارج از عرفی را به نشریات می‌دهند تا بلکه فاصله اکسپت تا فارغ‌التحصیلی را کوتاه‌تر کنند.

دانشجویان دانشگاه آزاد هم از کمبود نشریات علمی پژوهشی این دانشگاه بالاخص در رشته‌های علوم انسانی گلایه دارند.

وزارت علوم در قانون مصوب سال ۹۴، دانشجویان دکتری را ملزم به چاپ دو مقاله مستخرج از رساله در نشریات کرده است که این الزام برای دانشجویان مشکل ساز بود تا جایی که از آن به گروگان‌گیری مدرک دکتری یاد می‌کردند، علت هم آن بود که گاهاً فرایند طولانی چاپ نشریات، باعث شده بود دانشجویان چندین سال در صف‌های طولانی انتشار منتظر بمانند.

در یکسال اخیر اما دیوان عدالت اداری چندین بار به موضوع چاپ مقالات دانشجویان دکتری ورود کرد؛ اول بار بحث درج نام استاد راهنما در مقاله مستخرج از پایان نامه بود. یکی از دانشجویان دانشگاه علامه از این موضوع شکایت کرد و دیوان عدالت اداری این شکایت را قابل قبول دانست. استناد دیوان بر رد این موضوع به قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان بر می‌گردد که بر اساس آن، مقاله علمی-پژوهشی مستخرج از پایان نامه، اثر حقوقی مستقلی است که پدید آورنده آن دانشجوست و مالک فکری آن محسوب می‌شود و استاد راهنما، صرفاً وظیفه نظارت بر آن را دارد.

یکی دیگر از موضوعات مطروحه در این باب، اجباری بودن چاپ کاغذی مقاله بود که با شکایت عده‌ای، دیوان عدالت اداری به آن ورود کرد و پس از گذشت ۵ سال از اجرایی شدن قانون وزارت علوم، شرط چاپ مقاله در نشریات علمی برای دفاع از رساله دکتری، حذف شد که البته در ابتدا کج فهمی و بزرگ نمایی‌هایی درباره این رأی صورت گرفت، اما پس از آن اعلام شد که بر اساس این رأی، صرفاً اکسپت مقاله توسط ژورنال‌ها کافی بوده و نیازی به چاپ کاغذی آن نیست. هر چند برخی مسئولان آموزش عالی از این رأی اعلام رضایت نکردند

اختیار اصلی دست دانشگاه است / ‏دفاع‬ را نباید بخاطر مقاله به تعویق انداخت

رأی دیوان عدالت اداری در خصوص حذف شرط چاپ مقاله سر و صدای زیاد به پا کرد و به گفته مشاور معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم بزرگ نمایی‌هایی درباره این رأی صورت گرفت؛ چرا که موضوع انتشار مقاله همچنان پابرجاست و فقط شرط چاپ کاغذی برداشته شده است. این مقام مسئول وزارت علوم می‌گوید آنها هم با این موضوع که دفاع دانشجویان تا زمان چاپ کاغذی مقاله به تعویق بیفتد، مخالف هستند

نقی زاده در گفتگویی که با مهر داشت، گفت: وزارت علوم حداقل‌هایی را در این خصوص اعلام کرده، با این وجود اما اختیار اصلی دست دانشگاه‌ها است؛ این دانشگاه است که با توجه به کیفیت دانشجویی که قرار است از آن مجموعه فارغ التحصیل شود، یک سری دستاوردهای علمی تعریف می‌کند. نه تنها در موضوع مقالات بلکه در کیفیت نگارش پایان نامه نیز به همین صورت است؛ مثلاً یک دانشگاه دقت بیشتری دارد و اساتید آن نمی‌گذارند دانشجو با کیفیت پایین، فارغ التحصیل شود و در مقابل، دانشگاه دیگری چندان به دانشجو سخت نمی‌گیرد.

مخالفان چه می‌گویند؟

برخی مسئولان آموزش عالی از صدور این رأی و دخالت دیوان عدالت اداری در امور آموزشی چندان روی خوش نشان نداند و شرط داشتن مقاله چاپ‌شده برای دکتری را جزو اختیارات دانشگاه عنوان کردند. محمود نیلی احمدآبادی رئیس دانشگاه تهران بر این باور است که دانشجوی دکترایی که نتواند مقاله‌ای را بنویسد و سپس آن را ارائه کند و در انتها به چاپ برساند نشان می‌دهد که صلاحیت لازم را برای اخذ مدرک به تشخیص دانشگاه نخواهد داشت. نیلی این را هم گفته است که در حال مکاتبه و رایزنی با دیوان عدالت برای این موضوع هستند.‌

دانشجویان دکتری منبع تهیه کننده ارتقای اساتید!

یکی دیگر از موضوعات حاشیه ساز در خصوص چاپ مقاله، درج نام استاد راهنما در مقاله بود. در آئین نامه ارتقا اساتید بندی وجود دارد که مربوط به تاکید بر چاپ مقالات است و به گفته برخی عملاً همین بند دانشجویان دکتری را رسماً تبدیل به منابع تهیه کننده ارتقای اعضای هیئت علمی کرده است. چرا که دانشجویان می‌گویند برخی اساتید راهنما در فرایند تهیه مقاله و پژوهش نقش مؤثری ندارند و صفر تا صد کار به عهده خود دانشجوست در حالی که اسم استاد و دانشجو باید در مقاله مستخرج از پایان نامه ذکر شود.

رأی دیوان در این خصوص و عدم درج نام استاد راهنما در مقاله با شکایت دانشجوی علامه صرفاً معطوف به این دانشگاه شد و عمومیت نیافت.

مسئولان وزارت علوم از درج نام استاد راهنما در مقاله مستخرج از پایان نامه دفاع می‌کنند و در واکنش به این رأی، این‌طور عنوان شد که پایان نامه‌ها و مقالات مستخرج از آن، در واقع حاصل پژوهش‌هایی است که در قالب برنامه مشترک استاد و دانشجو انجام می‌شود.

شریفی مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و سیاستگذاری امور پژوهشی وزارت علوم در گفتگویی که پیش از این با مهر داشت ضمن تاکید بر اینکه در مقالات مستخرج که استاد و دانشجو مشترکاً کار را انجام داده‌اند، نام هر دو باید ذکر شود، این را هم گفت که اگر دانشجویی معتقد است استاد راهنما در نگارش مقاله نقشی نداشته، در وهله اول باید این موضوع را اثبات کند.

اخاذی برخی مجلات از دانشجویان / ‏وزارت علوم: مجوز نشریه‬ را لغو می‌کنیم

از سوی دیگر یکی دیگر از چالش‌های مقاله نویسی دانشجویان، دریافت مبالغ گزاف از دانشجویان بابت چاپ مقاله از سوی نشریات است این موضوع تا جایی پیش رفته که وزارت علوم به آن واکنش نشان داده و مسئولان این وزارتخانه هشدار دادند که نشریات به لحاظ مالی، زیر ذره بین قرار دارند.

مدیر کل دفتر برنامه‌ریزی و سیاستگذاری امور پژوهشی وزارت علوم در همین رابطه به خبرنگار مهر می‌گوید: در صورتی که نشریات بابت انتشار مقاله پول گزافی بگیرند که خارج از عرف است، حتماً مجوز نشریه را لغو خواهیم کرد.

این مقام مسئول بر این موضوع نیز تاکید کرد که اخذ پول بابت انتشار مقاله در نشریات، به هیچ وجه مورد تأیید وزارت علوم نیست و در این موارد، کمیسیون نشریات حتماً برخورد خواهد کرد و نشریات در هر رتبه‌ای که باشند از فهرست نشریات وزارت علوم خارج و به حتی مراجع ذی‌صلاح معرفی خواهند شد.

برای چاپ مقالات باید تعرفه مشخصی در نظر گرفته شود

وزارت علوم گفته است تاکنون گزارش‌های متعددی مبنی بر دریافت هزینه‌های گزاف توسط این مؤسسات به وزارت علوم رسیده که غیرقانونی است؛ در این خصوص وزیر علوم در تازه‌ترین اظهار نظر خود نیز تاکید کرده است باید برای چاپ مقالات تعرفه مشخصی در نظر گرفته شود؛ او در این باره چنین توضیح داده است که وزارت علوم به دنبال کار کارشناسی برای در نظر گرفتن تعرفه چاپ مقاله در نشریاتی است که با هزینه دولتی در مؤسسات دولتی، مؤسسات بخش خصوصی یا انجمن‌های علمی چاپ می‌شوند

دفاع تمام قد طهرانچی از وضع قوانین سختگیرانه

به گفته دانشجویان آزاد موضوع چاپ مقاله برای آنها نیز سخت گیرانه بوده و با توجه به بخشنامه جدید دانشگاه، پیش نیاز دفاع برای آنها چاپ دو مقاله در نشریات است. در بند دیگری از بخشنامه پیش دفاع این دانشگاه تاکید شده، تمامی دانشجویان دکتری که قبلاً پیش دفاع خود را انجام داده ولی تا تاریخ ۱۵ آبان ماه سال جاری موفق به انجام دفاع نهایی نشده‌اند، پیش دفاع انجام شده آنها "کان لم یکن" می‌شود و لازم است طبق شرایط اشاره شده، مجدداً پیش دفاع انجام گیرد.

البته همه ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود چراکه تعداد نشریات این دانشگاه برای چاپ مقالات، پاسخگو نیست و دانشجویان باید بیش از یکسال منتظر چاپ مقاله خود باشند!

دانشجویان دکتری در اعتراض به این بخشنامه، ماه گذشته مقابل سازمان مرکزی تجمع کردند و پس از آنکه پاسخی از سوی مسئولان دانشگاه دریافت نکردند، خواستار تشکیل جلسه با رئیس دانشگاه شدند. اواخر دی ماه این جلسه برگزار شد اما نتیجه آن چیزی نبود که دانشجویان انتظارش را می‌کشیدند؛ طهرانچی با دفاع تمام قد از این بخشنامه، هدف از وضع قوانین سختگیرانه مقالات را افزایش اعتبار مدرک دکتری عنوان کرد.

در این جلسه وعده وعیدهایی هم به دانشجویان داده شد؛ از جمله اینکه کسانی که پیش دفاع نکردند ولی ۵ ترم پرداخت شهریه (پایان نامه+تمدید پایان نامه) انجام داده‌اند، کما فی السابق، به صورت دو ترم معاف از شهریه، مقاله را اکسپت و پیش دفاع کنند. همچنین به کسانی که پیش دفاع کرده‌اند و مجدداً طبق بخشنامه جدید پیش دفاعشان باید تکرار شود نیز به صورت دو ترم معاف از شهریه، فرصت اکسپت مقاله داده شد.

کسری نشریات علوم انسانی برای چاپ مقالات / ‏فرایند‬ طولانی انتشار مقاله

نشریات داخلی دانشگاه آزاد ظرفیت محدودی برای چاپ مقالات دارند و به گفته دانشجویان این دانشگاه باید مدت‌ها منتظر چاپ نشریه خود بمانند. یکی از دانشجویان معترض در همین رابطه به خبرنگار مهر می‌گوید: «دانشگاه تاکید کرده که حتماً یکی از مقالات باید در نشریات علمی پژوهشی داخلی منتشر شود؛ چون می‌خواهند با دانشجوی دکتری رتبه دانشگاه را بالا ببرند. گرفتن اکسپت مقاله آی اس آی بسیار راحت تر از نشریات علمی پژوهشی داخلی است؛ چرا که حدود یک سال و نیم طول می‌کشد و از طرفی داور هم ندارند.

در این میان دانشجویان رشته‌های علوم انسانی بیشترین مشکل را در چاپ مقالات دارند و رشته‌های فنی مهندسی با دردسر کمتری مواجه‌اند. چرا که تعداد نشریات علوم انسانی به قدری کم است که گاهی فرایند چاپ مقاله برای این دانشجویان بیش از یکسال به تأخیر می‌افتد و این یعنی افزایش سنوات دانشجو و پرداخت شهریه گزاف. از آن سو، نشریات علمی خارجی هم بروکراسی خاص خود را دارند و بعضاً مطالب حوزه علوم انسانی ما را متناقض و مغایر با استراتژی خود می‌دانند».

ورود دانشگاه آزاد به کیفیت مجلات و داوری‌ها / ‏مجلات‬ جدیدی راه اندازی می‌شود

دانشگاه آزاد حالا با وجود گلایه‌های دانشجویان به دنبال راهکارهایی برای سر و سامان دادن به نشریات داخلی است.

محمد علی اکبری مشاور رئیس دانشگاه در امور پژوهشی به خبرنگار مهر می‌گوید: قرار است ضمن راه اندازی مجلات جدید در حوزه علوم انسانی و علوم پایه به کیفیت کار مجلات علمی پژوهشی داخلی و نحوه داوری‌ها ورود جدی داشته باشیم.

این مقام مسئول دانشگاه آزاد ضمن تأیید زمان طولانی برای چاپ نشریات در برخی رشته‌ها گفت: در رشته‌هایی مانند علوم انسانی، تعداد دانشجویان زیاد و تعداد مجلات بسیار کم است و همین موضوع منجر به ایجاد صف‌های طولانی برای انتشار مقاله می‌شود. در مرحله اول بنا داریم یک سری مجلات را با مدیریت یکپارچه مالی، در رشته‌های علوم انسانی راه اندازی کنیم؛ از آنجایی که پرداخت‌ها به داوران و ادیتورها و… منظم نیست، این افراد از مشارکت در این فرایند استقبال نمی‌کنند و به همین علت فرایند داوری و چاپ طولانی می‌شود.

وی افزود: در حال حاضر در رشته‌های مدیریت و روانشناسی با کمبود مجله رو به رو هستیم؛ یعنی تعداد مجلات به نسبت دانشجویان کم است. در برنامه‌ریزی‌ها مشخص خواهیم کرد که آیا ماهنامه منتشر شود یا دو ماهنامه و یا فصلنامه.

به گزارش مهر، با توجه به گذاره‌های موجود و گلایه‌های دانشجویان، سیستم آموزش عالی در زمینه چاپ مقالات در نشریات داخلی با نقصان‌هایی رو به روست به طوری که بعضاً فاصله طولانی میان اکسپت مقاله تا فارغ‌التحصیلی به یک کابوس برای دانشجویانی که مجبورند بین کار و تحصیل تعادل برقرار کنند، بدل شده و به همین دلیل نیازمند ورود جدی مسئولان مربوطه برای اصلاح است.

هر چند رؤسای برخی دانشگاه‌ها سیاست‌های سختگیرانه‌ای را در این موضوع اتخاذ کرده‌اند اما حداقل این انتظار می‌رود که زیرساخت‌های مناسبی برای اعمال این سیاست‌ها ایجاد شود تا دانشجویان دکتری ضمن کسب صلاحیت لازم پیش از فارغ‌التحصیلی به دلیل انتظار برای چاپ مقاله مجبور به پرداخت هزینه‌های گزاف همچون شهریه و دور زدن مسیر اصلی و درست نباشند.