بازی با اگرها در «خشکسالی و دروغ»/ گذشته هیچگاه ما را رها نمی‌کند

خبرگزاری مهر - گروه هنر- آروین موذن‌زاده: تئاتر ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و… تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.

شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.

از این رو در گروه هنر خبرگزاری مهر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم.

«خشکسالی و دروغ» به کارگردانی محمد یعقوبی

نمایش «خشکسالی و دروغ» نوشته و کارگردانی محمد یعقوبی از جمله نمایش‌های پرمخاطب دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ است که به دلیل استقبال مخاطبان و علاقه کارگردان به این اثر در سه مقطع مختلف و با بازیگرانی متفاوت در برخی نقش‌ها به صحنه رفت.

این نمایش ابتدا در شهریور ۸۸ با بازی علی سرابی، آیدا کیخایی، مهدی پاکدل و رؤیا دعوتی در سالن چهارسوی مجموعه تئاتر شهر اجرا و با استقبال بسیار زیاد مخاطبان روبرو شد و پس از آن آذر و دی ۹۰ در سالن ناظرزاده کرمانی تماشاخانه ایرانشهر به صحنه رفت که در این اجرا پیمان معادی که برای اولین بار بازی در تئاتر را تجربه می‌کرد و باران کوثری، جایگزین مهدی پاکدل و رؤیا دعوتی شدند. این نمایش برای سومین بار از فروردین تا خرداد ۹۳ نیز در فرهنگسرای نیاوران اجرا شد که احمد مهرانفر جایگزین پیمان معادی و در برخی اجراها سحر دولتشاهی جایگزین باران کوثری شدند.

محمد یعقوبی جایزه دوم بهترین کارگردان یازدهمین جشن سالیانه انجمن منتقدان، نویسندگان و پژوهشگران خانه تئاتر و نیز جایزه نمایش برگزیده سال ۱۳۹۱ کانون منتقدان تئاتر را برای این نمایش دریافت کرده است.

داستان این نمایش به تأثیر دروغ بر روابط بین افراد می‌پردازد و از این طریق تحلیلی بر رابطه بین زوجین دارد. شیوه روایت غیرخطی داستان، طراحی صحنه مینی‌مال و در عین حال جذاب و کاربردی، حال و هوای طنز حاکم بر فضای تراژیک اثر و بازی‌های جذاب بازیگران نمایش از جمله آیدا کیخایی و علی سرابی این نمایش را به اثری دیدنی تبدیل کرده است.

نام نمایش به سخنی از داریوش پادشاه هخامنشی اشاره دارد مبنی‌بر اینکه «اهورامزدا، این سرزمین را از دشمن، از خشکسالی، از دروغ، دور بدار» که این جمله در نمایش از زبان کاراکتر آرش شنیده می‌شود.

نسخه سینمایی این نمایشنامه نیز سال ۹۵ به کارگردانی پدرام علیزاده و بازی محمدرضا گلزار، پگاه آهنگرانی، علی سرابی، آیدا کیخایی، مهدی محرابی، مارال بنی‌آدم و خاطره اسدی ساخته شد اما نتوانست موفقیتی همچون اجرای نمایش کسب کند.

محمد یعقوبی و روایت یک بازی لذتبخش

محمد یعقوبی نویسنده و کارگردان این اثر نمایشی در یادداشتی که در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است درباره شکل‌گیری این اثر نمایشی توضیحاتی ارائه داده که در ادامه می‌خوانید:

«سال ۱۳۸۷ هم‌سرم آیدا کیخایی مشغول گذراندن دوره فوق‌لیسانس کارگردانی تئاتر در دانشکده هنرهای زیبای تهران بود و برای اجرای چند اپیزود از نمایشنامه «رقص کاغذپاره‌ها» در جشن‌واره دانشگاهی آن سال شرکت کرده بود. من برای اجرای آیدا اپیزود تازه‌ای نوشتم که اسم‌ش بود «تو با همه فرق داری خوش‌گل من». بعد از تمام‌شدن نگارش این اپیزود فهمیدم موقعیتی که بر اساس‌ش نوشته‌ام توان این را دارد که نمایشنامه‌ای بلند بشود. آن نمایشنامه‌ی بلند را همان سال نوشتم که اسم‌ش را از همان آغاز نوشتن گذاشتم «خشکسالی و دروغ».

اپیزود «تو با همه فرق داری خوش‌گل من» درباره وکیلی است که با هم‌سرش آمده سفر و یک تماس تلفنی رابطه زن و شوهر را دچار تنش می‌کند. زنی که مرد در گذشته دوست‌ش داشته به تلفن او زنگ می‌زند و از مرد می‌خواهد وکالت‌ش را به عهده بگیرد تا از هم‌سرش جدا شود. هم‌سر وکیل توقع دارد که وکالت او را نپذیرد. «خشکسالی و دروغ» درباره وکیلی است که هم‌سر جداشده‌اش به او زنگ می‌زند و هم‌سر کنونی توقع دارد امید وکالت‌ش را نپذیرد. شباهت این ۲ نمایشنامه یک تماس تلفنی از طرف کسی است که شخصیت اصلی با او در گذشته در ارتباط بوده است. گذشته هیچ‌گاه ما را رها نمی‌کند. گذشته می‌تواند تنش‌آفرین باشد. این گذشته تنش‌زا تمام داستان اپیزود «تو با همه فرق داری خوش‌گل من» است و فقط بخشی از داستان نمایشنامه بلند «خشکسالی و دروغ».

دیگرگونه نوشتن موقعیتی که پیش از این نوشته‌ای، بازی لذت‌بخشی است. فقط باید با اگرها بازی کرد. اگر کسی که به شخصیت اصلی زنگ می‌زند دوست دختر گذشته‌اش نه، زن سابق‌ش باشد چه؟ این اگر این پرسش آبستن گذشته بود، به همین دلیل نمایشنامه «خشکسالی و دروغ» که با موقعیتی مشابه و اگری متفاوت آغاز می‌شود در صحنه دوم تماشاگر (خواننده) را به گذشته می‌برد.

صحنه چهارم این نمایشنامه را بیش از هر صحنه دیگری دوست می‌دارم. این صحنه حاصل تلاش جانانه من است برای آفرینش زنی متفاوت با تصویر کلیشه‌ای زن موقر در سینما و تلویزیون ایران، آفرینش زنی زنده، زنی شوخ در خلوت، زنی دوست‌داشتنی و سعی عاشقانه من است به منظور خلق فرصتی برای آیدا که توان بازی‌اش را در ارائه چنین نقشی اثبات کند.

«خشکسالی و دروغ» یکی از نوازش‌شده‌ترین نمایشنامه‌های من از سوی مردم است، یکی از پربرکت‌ترین نمایشنامه‌هایم. هیچ‌یک از نمایشنامه‌هایم بیش از «خشکسالی و دروغ» فرصت اجراهای فراوان نداشته است. فیلمی هم بر اساس آن ساخته شد که با وجود بی‌سلیقگی سازنده‌اش و کوتاه‌کردن فیلمنامه و با وجود واکنش سرد منتقدان، همچنان تماشاگر را تا پایان با خود هم‌راه می‌کند.

این نمایشنامه به دلیلی برایم بسیار عزیز است. در این نمایشنامه بود که منِ خسته از آزار اداره سانسور، شیوه‌ای برای مسخره‌کردن سانسور پیدا کردم و کلمه‌ی بیست‌وپنج را جایگزین هر واژه‌ای کردم که می‌دانستم مأموران سخت‌کوش اداره سانسور اجازه نخواهند داد بازیگران به زبان بیاورند.

می‌توانم همین‌طور ساعت‌ها درباره اجرای نمایشنامه «خشکسالی و دروغ» بنویسم ولی نه فرصتی این‌جا هست تا گفته شود نه درخواستی برای بیش از این درباره‌اش نوشتن.»

محمد یعقوبی به تازگی با نخستین نمایشنامه خود به زبان انگلیسی که «خرمالو» (persimmon) نام دارد جایزه پن کمپانی کاهوتس کانادا را از آن خود کرده است. جایزه پن در راستای شناسایی و حمایت از هنرمندان خلاق در حوزه تئاتر و هنرهای اجرایی، به هنرمندانی اهدا می‌شود که بتوانند از طریق این کمپانی و جوایز آن کار خود را توسعه دهند و به فعالیت حرفه‌ای در این کشور بپردازند.

این جایزه یکی از بخش‌های حمایتی در مجموعه کمپانی تئاتر کاهوتس به شمار می‌رود. این کمپانی علاوه بر جوایز پن مرکزی، برای تولید، اجرای تئاتر، انتشار و ساخت برنامه مرتبط با هنر تئاتر است که فعالیت خود را از سال ۲۰۰۰ در استان انتاریوی کشور کانادا آغاز کرده است. محمد یعقوبی به عنوان یکی از ۱۰ هنرمندی است که در این دوره از جوایز پن، موفق به دریافت جایزه آن شده است.

وی به همراه همسرش آیدا کیخایی که به تازگی بر بیماری سرطان غلبه کرده و در حال انجام مراحل تکمیلی درمان خود است، چند سال است که در شهر تورنتوی کشور کانادا اقامت دارد و تعدادی از نمایش‌های پیشین خود را پس از ترجمه به زبان انگلیسی با گروه بازیگران جوان ایرانی و توسط کمپانی تئاتر «این روزها» در این شهر به صحنه برده است.

عکس‌ها از یاسین محمدی، نوشین جعفری و مصطفی قاهری است.