به گزارش خبرگزاری مهر، سید سعید رضا عاملی دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی طی یادداشتی پیرامون نامگذاری سال ۱۴۰۰ توسط مقام معظم رهبری به نام «تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها» به تبیین راهکارهای تقویت و پشتیبانی تولید و خدمات با بهره‌گیری از علم و فناوری در راستای ارتقای کیفیت زندگی پرداخت که به شرح زیر است:
در ادامه نامگذاری سال‌های متوالی و متمادی به نام‌های مرتبط با تقویت توان اقتصادی و همچنین پیشرفت و تقویت کننده استقلال ملی و توانمند اقتصاد کشور با هدف امنیت و آسایش اجتماعی، امسال نیز حکیم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای، سال ۱۴۰۰ و سال آغاز قرن پانزدهم را به عنوان سال "تولید، پشتیبانی‌ها و مانع زدایی‌ها" نام گذاری کردند.
تولید شامل مجموعه فعالیت‌هایی است که منجر به کالا و خدمات می‌شود. از سوی دیگر تولید منشأ تأمین نیازهای مهم و اساسی و همچنین نیازهای مرتبط با آسایش زندگی است. از این منظر هر تولیدی لزوماً تأمین کننده نیازهای مهم و اساسی و نیازهای مرتبط با احساس امنیت و آسایش زندگی نیست. تولید همچنین ارتباط معناداری با امور مرتبط با گذران اوقات فراغت و سرگرمی‌های زندگی و به عبارتی "صنایع فرهنگی" است.
اگر بپذیریم که تولید مرتبط با عرصه بزرگ خدمات اعم از خدمات آموزشی و پژوهشی، خدمات بهداشت و سلامت و خدمات توریسم و گردشگری و خدمات ساخت و ساز و عمران شهری است، دایره تولید مرتبط با همه عرصه‌های مرتبط با زندگی و در واقع "فرهنگ زندگی" است.
از سوی دیگر برای کشور عزیز و پر توان جمهوری اسلامی ایران که به دلیل استقلال‌گرایی و تاکید بر نفی نظام سلطه جهانی، که همواره با تحریم‌های اقتصادی و سیاسی و فشارها و تحریف‌های فرهنگی مواجه بوده است، تمرکز بر حوزه‌های "شکننده و آسیب‌زای اقتصادی، سیاسی و فرهنگی" اهمیت کانونی دارد که حوزه "اولویت‌های تولید و خدمات" را به خود اختصاص می‌دهد.
بر این اساس از یک سو باید بدنبال تقویت بنیه زیرساخت‌های "تولید با همه تنوع‌ها و تکثرها" بود و از سوی دیگر بر مبنای شاخص‌های مشخص که تأمین کننده نیازهای اساسی مثل مسکن، سلامت و بهداشت، آموزش و درمان، غذا و دارو و همچنین نیازهای مرتبط با احساس خوشبختی و کیفیت زندگی است، مسیر پشتیبانی و مانع‌زدایی از تولید را تقویت نمود.
در این راستا توجه به علم، فناری و فرهنگ که تعیین بخش تولید، توزیع و مصرف بهینه است، اهمیت کلیدی و محوری دارد. لازم است به زنجیره دامنه‌ای و سلسله مراتبی تولید که شامل موارد زیر است، توجه نمود:
۱) پشتیبانی و مانع‌زدایی شناختی تولید: شناخت منتهی به انگیزه و ایمان، موجب پذیرش سختی‌ها و در عین حال تلاش برای "تغییر شرایط" و امید به آینده می‌شود. پشتیبانی شناختی از مسیر استقلال اقتصادی و تاب‌آوری همراه با توانمندی منتهی به قدرت بازدارنده اقتصادی، مسیر را برای حرکت هموار می‌کند. شناخت نسبت به توانایی تولیدی کشور، خصوصاً در ناحیه کارگزاران اقتصادی کشور اعم از دولت، بخش خصوص و شرکت‌های دانش بنیان می‌تواند مسیر حرکت را بدون لغزندگی و تردیدهای ناشی از "شایدها" هموار سازد. اشراف بر توانمندی علمی و خصوصاً توانایی‌های دانشی در حوزه "نوآوری‌ها" و خصوصاً توجه به همه ظرفیت‌های علم و فناوری بالفعل ایرانیان در داخل و خارج از ایران، عرصه شناختی را تقویت می‌کند.
۲) پشتیبانی و مانع زدایی نهادی از تولید: تعدد نهادهای تصمیم گیر و وجود نهادهای موازی و خلاء نهادی برای حمایت از تولید و رفع موانع تولید امر بسیار مهم است که نیازمند تجدید نظر در مدل‌های حکمرانی مرتبط با تولید می‌شود. بنیان نهادی جدید بر بی اعتمادی به تولید کننده و کنترل تولید کننده برای احراز موفقیت و تأمین استانداردهای تولید و همچنین اطمینان از اشتغال به تولید است. هر سه هدف یعنی احراز موفقیت، تأمین استانداردها و اشتغال به تولید اهمیت بسیار زیادی در موفقیت دارد ولی همه اهداف سه گانه می‌تواند در انتها یا حتی در مسیر، توسط فرایندها سیستمی و هوشمند تأمین شود و فرد را درگیر نظام دیوانسالاری پیچیده نکند.
در همین راستا، نقش آفرینی نظام بانکی را به‌عنوان یک عامل بازدارنده به عامل تقویت کننده و جبران کننده خسارت‌های ناشی از تأخیر یا شکست‌های تولید نمود. در بخش پشتیبانی و مانع زدایی نهادی، با توجه به روندهای جدید حکمرانی تولید که به سمت "صنعت و خدمات ۴ فیزیکی – مجازی" حرکت کرده است، تحولات جدی در حوزه حکمرانی تولید، امری گریز ناپذیر است. تغییرات نهادی در جایگاه علم و فناوری و ظرفیت تحقیق و توسعه و همچنین تنوع و گستره نوآوری بسیار مؤثر است. به‌عنوان مثال کره جنوبی که در یک دوره زمانی نسبتاً کوتاه از رتبه یازدهم در حوزه ثبت نوآوری‌ها برخوردار شد، برای تبدیل شدن به رهبر فناوری جهان، دو تغییر مهم را صورت داد:
ارتقا مقام وزارت علوم و فناوری در کابینه و تعیین آن به عنوان دبیرخانه ملی، به طوری که بتواند به عنوان یک هماهنگ کننده مرکزی در زمینه علم و فناوری در دولت عمل کند.
سازماندهی مجدد نهادهای تحقیق و توسعه دولتی در پاسخ به انتقادات مبنی بر اینکه این نهادها به نفع کشور نیست بلکه به نفع وزارتخانه‌های منفرد است که به آنها تعلق دارند و عدم تحرک بین نهادی منابع تحقیق و توسعه (جریان منابع انسانی و اطلاعات و اشتراک تجهیزات و غیره) در میان این نهادها باعث عدم استفاده از منابع کمیاب می‌شود.
بنابراین، این نهادها به سه شورای تحقیقاتی تجدید ساختار شد که تحت صلاحیت دفتر نخست وزیر قرار گرفت. سه شورای تحقیقاتی عبارتند از: ۱) شورای تحقیقات علوم بنیادی کره جنوبی، شورای تحقیقات کره جنوبی برای فناوری رفاه عمومی، و ۳) شورای تحقیقات صنعتی کره جنوبی. رئیس شورای تحقیقات مستقیماً به دفتر نخست وزیر گزارش می‌دهد.
۳) پشتیبانی و مانع‌زدایی فرایندی از تولید: فرآیندهای اداری و نظام دیوانسالاری بزرگ، اولاً موجب افزایش هزینه‌ها و ثانیاً موجب ظرفیت پیدا کردن فساد و ثالثاً طولانی کردن فرایند تولید می‌شود و کارگزاران تولید را خصوصاً در شرکت‌های دانش بنیان و بخش خصوصی و مردمی دچار خستگی بازدارنده می‌کند. لذا هم پشتیبانی از تولید کننده و هم مانع زدایی از تولید اقتضا می‌کند با رویکرد، کاهش دیوانسالاری و سرعت بخشی به تولید، مسیر کار هموار شود. اصلاح فرایندی در ذیل اصلاح حکمرانی نهادی و مدیریتی محقق می‌شود.
۴) پشتیبانی و مانع‌زدایی مردمی تولید: منطق فناوری‌های جدید، "منطق آهن ربایی" است که همه براده‌های پراکنده و نادیده را تبدیل به قدرت و انرژی تجمیع شده می‌کند. بنیان توان فناوری‌های جدید مردمی است و در واقع همه کاربران تولید کننده اصلی، "توان مجازی" محسوب می‌شوند. نظام موژولار (خوشه) و شبکه‌ای فضای مجازی که ظرفیت تبدیل پراکندگی به تمرکز، عدم ارتباط به ارتباطات گسترده، کار فردی به کار جمعی و ظرفیت‌های محدود به ظرفیت‌های گسترده و متمایل به بی‌نهایت را دارد را بایستی مورد توجه قرار داد تا توان نیروی کار متخصص، مهارتی و آموزش پذیر جامعه در مسیر تولید مورد استفاده قرار دهد.
۵) پشتیبانی و مانع زدایی از تجارت داخلی و بین المللی: شاخص رشد اقتصادی و رشد تجارت بین المللی، دو شاخص تعین کننده در پویایی اقتصادی و میزان بنیه اقتصادی یک کشور است. رشد اقتصادی در یک تعامل هم افزا تجارت داخلی و خارجی تقویت می‌شود و نمی‌توان این دو مقوله را جدای از همدیگر و در انزوای از یکدیگر جستجو کرد. به‌عنوان مثال بر مبنای گزارش بانک جهانی، رشد تولید ناخالص داخلی چین در ۳۳ سال گذشته به طور متوسط ۹.۸ درصد بوده است، در عین حال رشد سالانه تجارت بین‌المللی این کشور به طور متوسط ۱۶.۶ درصد بوده است.
از سوی دیگر در عرصه اقدامات با تکیه بر پشتوانه‌های مذکور، باید به‌دنبال اقدامات اساسی شامل:
اقدامات سیستمی و نظام‌مند که منجر به نظم هوشمندی و هوشمند شدن روندها و فرآیندها شود.
اصلاح نظام دیوانسالاری و کاهش فرآیندهای مرتبط با تولید، به‌طور حتم غول دیوانسالاری مهمترین مانع تولید و اصلاح آن مهمترین پشتیبانی تولید به حساب می‌آید.
پشتیبانی و مانع زدایی از تجارت داخلی و بین المللی که در درجه اول نیازمند اصلاح و رفع اختلال از چهره ایران در منطقه و جهان است و در درجه بعدی، تعریف مشوق‌های لازم برای تجارت داخلی و خارجی مثل کاهش میزان مالیات و تعرفه‌های گمرکی و تقویت جایگاه اجتماعی کارگزاران مهم تجارت داخلی و بین المللی و اختصاص روز ملی حمایت از کسب و کارهای ملی و بین المللی با هدف ترفیع جایگاه اجتماعی برجستگان و نخبگان حوزه تجارت است.
اقدامات مرتبط با تقویت صنایع فرهنگی که قلمرو کسب و کار و اشتغال بزرگی را به خود اختصاص می‌دهد. بر مبنای آمار صندوق بین المللی پول تولید ناخالص داخلی در سال ۲۰۱۹ تولید ناخالص داخلی حدود ۸۷ تریلیون دلار بوده است. در این میان کسب و کار صنایع فرهنگی نزدیکی به ۳ تریلیون دلار بوده است که بیش از سه و نیم درصد تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است. در این کسب کار بالاترین جایگاه را چین و سپس آمریکای شمالی و اروپا به خود اختصاص داده‌اند. صنایع فرهنگی نقش مهمی در ایجاد اشتغال و همزمان شکل دهی به فرهنگ دوره کودکی و نوجوانی دارد. لذا سیاست‌های تشویق کننده حضور در کسب و کارهای صنایع فرهنگی بومی را باید دنبال نمود. لازم است به صنایع فرهنگی مرتبط با تقویت هوش و نوآوری و حل مسائل چند متغیره را نیز باید مورد توجه خاص قرار داد.
تخصص‌گرایی همراه با توجه به مهارت گرایی مبنای فعالیت‌ها و مشاغل در همه رسته‌های شغلی اعم از بخش خصوصی و بخش دولتی باید باشد. و حمایت از تنوع فراگیر تخصص‌ها و مهارت‌های مرتبط با پهنه گسترده تولید از جایگاه اثر گذار و احیا کننده تلاش‌های گسترده در خلق ارزش‌های علمی و فناورانه دارد و موجب شایسته سالاری و تحقق کارها بر مبنا دانش‌های تخصصی و مهارتی خواهد بود. تخصص گرایی را خصوصاً در مدیریت‌های کلان و میانی باید کنترل کرد و نهادی مسئولیت احراز تطبیق تخصص با مدیریت‌های کلان را احراز کند.
توجه خاص به حوزه فرهنگ و علم و فناوری
با توجه به دانش مبنا بودن و فرهنگ بنیان بودن مسیر پشتیبانی و مانع‌زدایی از تولید، توجه به "منابع اصلی دانش" و تقویت کننده‌های "فرهنگ کار و تولید" یک امر اصولی و مهم است. نکات ذیل اهمیت کانونی دارد:
موتور محرک تسریع در چرخه تولید، گره گشایی از تولید و رفتن به سمت ظرفیت‌های بزرگ و هدفمند تولید و خدمات، بهره گیری فراگیر و نظامند از علم و دانش و نوآوری و در عرصه عمومی فرهنگ کار و تولید است.
منبع یا منابع خلق دانش و فرهنگ، را در ۱) همه مقاطع تحصیلی از تعلیم و تربیت دوره کودکی گرفته که زیر بنای علم و دانش را سازه‌گذاری می‌کند تا دوره دبستان و دبیرستان و دوره‌های تخصصی دانشگاهی و البته ۳) دانش و فرهنگ دینی تخصصی برخاسته از حوزه‌های علمیه جستجو کرد. در این مسیر ۴) همه "رسانه‌های فرهنگی" مثل ادبیات، شعر، موسیقی، رادیو، تلویزیون، سینما و تئاتر و همچنین صنعت بازی‌ها و سرگرمی‌ها و تفریحات سالم و از همه ۵) فراگیرتر فضای مجازی و رسانه‌های اجتماعی نقش کانونی در خلق نوآورانه فرهنگ کار و تلاش و تولید و خدمات منتهی به پیشرفت کشور را دارند.
برآیند نهایی قدرت اقتصادی، سیاسی و فرهنگی در کیفیت زندگی، شادی و شادابی مردم و البته احساس خوشبختی ظهور پیدا می‌کند. در واقع چگونگی کیفیت زندگی رابطه معناداری با رضایت از زندگی دارد. لذا لازم است همه شاخص‌های مرتبط با کیفیت زندگی، احساس خوشبختی و رضایت از زندگی را تقویت کنیم.
اگرچه برخورداری از شاخص‌های برتر اقتصادی و توزیع عادلانه منابع نقش کلیدی در احساس خوشبختی دارد ولی احساس خوشبختی صرفاً یک پدیده اقتصادی نیست و دارای ابعاد شناختی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. نگاه واقعی به زندگی و توجه به ابعاد و داشته‌های مثبت زندگی و پرهیز از نگاه مقایسه‌ای و رقابتی بدون توجه به واقعیت‌های زندگی، پرهیز از تشریفات و تجمل گرایی و نگاه به حال و همچنین نگاه واقعی به آینده و پرهیز از نگرانی نسبت به آینده همراه با تقویت اعتماد به لطف پروردگار نقش کلیدی در احساس خوشبختی دارد. نقش نهادهای اجتماعی در اضطراب زدایی از جامعه و مدیریت مبتنی بر سازگاری و آرامش نیز نقش محوری در احساس خوشبختی فردی، خانوادگی و اجتماعی دارد.
لازم است به ابعاد فرهنگی تولید و رشد اقتصادی با نگاه به ذهنیت‌های فردی و اجتماعی توجه کرد و نسبت به ۱) تقویت فرهنگ سهم آفرینی در رشد اقتصادی کشور، به جای نگاه سهم خواهی صرف از اقتصادی ملی و در عین حال ۲) تقویت نگاه مسئولانه به رشد اقتصادی و نقش آفرینی برای بهبود شرایط و البته ۳) شفافیت عملکردی خصوصاً عملکرد مالی دولت‌ها و ۴) کوچک سازی هزینه‌های تمام شده تولید بعنوان چهار محور کلیدی تقویت کننده زیر ساخت اجتماعی برای حمایت و پشتیبانی تولید و مانع زدایی از تولید، توجه نمود.
پایان قرن چهاردهم و آغاز قرن پانزدهم مستلزم بازنگری‌ها، بازآفرینی‌ها و نوآوری‌ها است. لازم است این آفرینش جدید با درک دقیق از ظرفیت پیشران‌های اصلی علم و فناوری با تاکید بر فناوری‌های جدید و همچنین شناخت جامعه و فرهنگ، خواسته‌های فرهنگی جدید، قابلیت‌ها و حساسیت‌های فرهنگی و البته هدف‌گذاری تمدن نوین اسلامی در چارچوب گام دوم انقلاب اسلامی با مداقه جامعه پردازانه برای دست یافتن به شاخص‌های تمدن نوین اسلامی است.
سخن پایانی این است که چه سیاستگذری‌های مؤثری در این راستا می‌توان انجام داد؟ چه اموری نیازمند سیاستگذاری‌های جدید است و چه مقررات و برنامه‌های اقدام جدیدی نیاز داریم؟ قرارگاه عملیاتی پشتیبانی و مانع‌زدایی از تولید کجاست؟ وظیفه نهادهای سیاست‌گذاری مثل شورای عالی انقلاب فرهنگی، شورای عالی فضای مجازی با همکاری مجلس شورای اسلامی چیست؟
نظر شما