حجت‌الاسلام علی اعظم خدابنده‌لو در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به سالروز رحلت میرزای شیرازی در ۲۴ شعبان گفت: مرحوم آیت الله العظمی سید محمد حسن حسینی معروف به میرزای شیرازی از بزرگان مراجع شیعه و از تأثیر گذاران مرجعیت، در سنین کودکی به فراگیری علوم عربی پرداخت و در سن ۱۲ سالگی کتاب شرح لمعه را مطالعه می‌کرد؛ میرزا در حدود سن ۳۰ سالگی پس از ۱۰ سال تعلیم و تعلّم در اصفهان، وارد حوزه علمیه نجف شد و از محضر اساتیدی همچون شیخ حسن کاشف الغطاء صاحب انوار الفقاهه، شیخ محمدحسن نجفی صاحب جواهر الکلام و شیخ اعظم انصاری استفاده نموده و از صاحب جواهر و شیخ انصاری اجازه اجتهاد دریافت نمود. پس از ارتحال شیخ انصاری در سال ۱۲۸۱ قمری به اتفاق علمای زمان تمام امورات زعامت دینی به میرزای شیرازی سپرده شد.
استاد حوزه علمیه با بیان اینکه میرزا در سال ۱۲۹۱ قمری راهی سامرا گشت و دیگر به نجف برنگشت و در آنجا برای محدودی از شاگردانش دو درس را شروع کرد، افزود: میرزای شیرازی با تأسیس حوزه علمیه سامرا که آن دوران مرکز اهل سنت بود، هم امنیت را برای شیعیان و زائران حرم امامین عسکریین (ع) فراهم نمود و هم اندیشه‌های تقریبی را بین مسلمانان ایجاد نمود و با پرورش شاگردانی آگاه و با بصیرت موجب اتحاد ملت اسلام و کوتاه شدن دست اجانب گردید.
وی افزود: با تأسیس حوزه علمیه سامرا توسط میرزای شیرازی و بعد از پیوستن فضلایی همچون حاج میرزا حسین نوری و مرحوم شهید شیخ فضل الله نوری به حوزه علمیه سامرا، آنجا مرکز ترویج اسلام و مرجع مردم گردید. بحث مرجعیت تام شیعه در اواخر عمر، در حالی که ایشان از نفوذ کلام عجیبی برخوردار بود؛ منحصر به میرزای شیرازی گشت.
پژوهشگر تاریخ شیعه و مرجعیت به شاگردان میرزای شیرازی اشاره کرده و گفت: میرزا محمدتقی شیرازی، شیخ حسن کربلایی، آقا میرزا حسین نائینی، حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، شیخ فضل الله نوری، آخوند ملأ محمد کاظم خراسانی، آقا سید محمد کاظم یزدی، سید محمد حسینی فشارکی و میرزا حسین نوری بعضی از معروف ترین شاگردان وی بودند؛ شاگرد پروری در مکتب میرزای شیرازی از اهمیت فوق‌العاده ای برخوردار بود و همانطور که از عظمت شاگردان این مکتب به دست می‌آید مکتب تربیتی میرزای بزرگ، شاگردانی صاحب نظر در علوم حوزوی و صاحب نفوذ و بصیرت سیاسی تربیت نموده است که هر کدام در طول حیات خود در حیات سیاسی کشورهای اسلامی اثرگذار بودند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به اهمیت مسائل مستحدثه و مورد ابتلاء در مکتب فقهی میرزای شیرازی افزود: خردمندی و توجه به عقل از ویژگی‌های مکتب فقهی میرزا است. همراه با بحث‌های علمی و استدلال‌های عقلی و اجتهادی، توجه ویژه به روایات اهل بیت (ع) و همچنین توجه به نقش زمان و مکان و عرف در استنباط از دیگر ویژگی‌های این مکتب فقهی است.
وی افزود: میرزا دارای تألیفات و تقریرات درسی فراوانی است که توسط شاگردان ایشان گردآوری و ثبت شده بود. از خصوصیات میرزای شیرازی به اذعان شاگردان ایشان باید به سعه‌صدر فراوان، حافظه خارق‌العاده و رقیق‌القلب بودن ایشان اشاره کرد. ایشان دارای خرد بالا و بینش سیاسی عمیق و دارای چنان هیبتی بودند که در محضرشان، انسان دچار اضطراب می‌شد. ایشان هیچگاه فقرا را فراموش نمی‌کرد و با عزت و احترام به آنها رسیدگی می‌کرد.
حجت‌الاسلام خدابنده‌لو با اشاره به ماجرای سفر ناصرالدین شاه قاجار به انگلستان و قضیه اعطای امتیاز تجارت توتون و تنباکوی ایران به انگلیس گفت: امتیاز داده شده تجارت توتون و تنباکو و آن امتیازهای عجیبی که در سایه بحث تنباکو به طرف انگلیسی و در مقابل نفع کمی که به ایران می‌رسید؛ در واقع مقدمه‌ای شد برای به یغما رفتن بنیه مالی ایران و تهدید جامعه اسلامی و حضور فرهنگ استعماری و گسترش فسادی که به تبع حضور اجانب و دشمنان قسم خورده اسلام و مسلمانان در ایران رخ می‌داد.
وی افزود: برای علما و زعیم مسلمانان مثل میرزای شیرازی بسیار سخت و گران بود که کمپانی رژی با حضور در ایران در اولین مرحله، بیش از ۲۰۰ زن بازیگر و زن بد کار برای ترویج سوداگری کمپانی رژی وارد ایران کند و با ایجاد فاحشه خانه‌ها بین مسلمانان، مال و ثروت مسلمانان به تاراج برود و همزمان عقل و دین شأن هم ضایع شود.
استاد حوزه علمیه با بیان ضربه دوم همکاری کمپانی رژی در ایران و خطرات آن گفت: عده‌ای از مردم ایران که از نظر دین و شریعت دارای ضعف مسلمانی بودند با انگلیس و بیگانگان مراوده پیدا کردند و همین ارتباط، مقدمه آمیزش با فرهنگ غربی و ترویج فرهنگ فاسد غرب و تخریب فرهنگ ناب اسلامی ایرانی و حتی سایر خرده فرهنگ‌های ایران بود.
وی افزود: حضور ایادی غرب در تهران و سپس در سایر مناطق ایران مانند منطقه فارس، اصفهان و آذربایجان باعث نارضایتی مردم و مخالفت روحانیت و مردم متدین، حتی قیام ملت ستمدیده در بسیاری از دیگر شهرهای ایران شد. اما حکومت قاجار و دست نشانده‌های قاجار، رهبران قیام را دستگیر یا از کشور تبعید نمودند. مردم اصفهان به رهبری علمای خود از دربار درخواست لغو امتیاز تنباکو را داشتند اما حاکمان دست نشانده مناطق مختلف و در نهایت خود شاه قاجار با تندی و اهانت با مردم و علما برخورد کردند.
پژوهشگر تاریخ شیعه با اشاره به رفتار دولت انگلیس طبق قرارداد رژی که علت اصلیِ ضایع شدن حق مردم بود، افزود: همین نارضایتی و ستم بر مردم باعث شورش‌های زیادی در مناطق مختلف ایران گردید و در نهایت مردم و علمای بلاد مانند سید جمال‌الدین اسدآبادی با نوشتن نامه‌ها و بیان خیانت قاجار در اعطای امتیازات گوناگون به دولت استعمارگر انگلستان از میرزای شیرازی استمداد کردند.
وی افزود: پس از استمداد علما و مردم، میرزای شیرازی ابتدا، طی تلگرافی مفصل از دولت ایران خواست که اجازه مداخله اتباع خارجه در امور مملکت را ندهد و سپس طی نامه‌ای ناصرالدین شاه را از تن دادن به ننگ سلطه استعمار انگلیس برحذر داشت اما کارساز نبود و دولت ایران همچنان با استناد به مسائلی سست و بی اساس ادامه کار را با ارعاب و سخت‌گیری بر مردم پیگیری می‌کرد و توصیه‌های میرزای شیرازی نتوانست جلوی عمل اشتباه دولت قاجار را بگیرد.
حجت‌الاسلام خدابنده‌لو با توضیح اینکه رژیم وابسته قاجار، از توصیه‌ها و نصایح مکرر رهبر شیعیان، میرزای شیرازی عبرت و پند آموزی نداشت، گفت: میرزا شیرازی در یک تصمیم قاطع و تاریخی استعمال تنباکو و توتون را تحریم نمود و به سرعت متن فتوای میرزای شیرازی در تمام بلاد ایران و حتی روستاها و آبادی‌ها انتشار یافت و هیچ زن و مرد و بزرگ و کوچکی نمانده بودند که اطلاع و آگاهی از تفصیل این حکم نداشته باشد.
وی افزود: وسعت حکم به حدی بود که قلیان‌ها حتی در حرم‌سرای پادشاه و چپق ها در دست مردم عادی شکسته شد. حتی یهود و نصارا نیز به متابعت اسلام، دخانیات را در ظاهر به یکباره ترک کردند. عظمت کار میرزا به قدری در نظر سفرای خارجی که مقیم ایران بودند بزرگ بود که سریعاً خبر این واقعه را به کشورهای خود مخابره کردند.
استاد حوزه علمیه با اشاره به مقاومت حکومت قاجار در ابتدای کار که فقط قصد لغو تجارت تنباکو در داخل ایران را داشت افزود: حکومت قاجار با شورش مردم در حمایت از علما و یکپارچگی آنان برخورد کرد و با استمرار مطالبه‌ی بر حق علما، در نهایت حکومت وابسته قاجار مجبور شد امتیاز تجارت خارجه را نیز در مورد تنباکو و تمام امتیازات داده شده به دولت انگلیس را لغو کند تا زندگی مردم به حالت عادی برگردد.
وی افزود: وقتی علما به میرزای شیرازی خبر لغو امتیاز تنباکو را دادند ایشان که با تیزبینی و دوراندیشی حوادث ایران را پیگیری می‌کرد؛ پس از دریافت و درخواست علما، برای اطمینان از صحت تلگراف‌ها و جعلی نبودن یا از طرف انگلیس نبودن آن تلگراف‌ها، میرزای آشتیانی را وکیل نمود تا تحقیقات گسترده‌ای را انجام دهد و پس از اطمینان نسبت به قطع دست اجانب از این امور در نامه‌ای به میرزای شیرازی به سامرا ایشان را مطمئن سازد تا میرزای شیرازی حکم تجویز استفاده از تنباکو را صادر فرماید.
پژوهشگر تاریخ شیعه ادامه داد: دورانی که کشورهای مختلف استعمارگر به دنبال کسب امتیازهای حساس در کشورهای اسلامی بودند، میرزای شیرازی با آگاه سازی و تذکرات خود به ناصرالدین شاه و حکومت قاجار و حتی دولت عثمانی و در نهایت با اعلام تحریم تنباکو، مانع تسلط استعمارگران خبیث مانند انگلیس بر کشورهای اسلامی شد؛ متأسفانه به علت غلبه دشمنان در طول سال‌های متمادی بر اوضاع کشورهای اسلامی، مانع ثبت درست حقایق و رفتارهای نورانی علمای بزرگ مانند میرزای شیرازی شدند و یا اگر نقل تاریخی صورت گرفت به صورت تحریف شده و در راستای منافع استعمارگران بوده است.
نظر شما