جبران فاجعه‌ در منابع آب زیرزمینی ایران هزاران سال زمان می‌برد

محمد درویش در سفر به اصفهان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره گزارش اخیر مجله علمی نیچر از بحران آب ایران، اظهار داشت: سه دانشمند ایرانی با یک بررسی جامع آماری وضعیت ۳۰ حوضه در سطح کشور مطالعه و مشخص کردند و در نهایت به این جمع بندی رسیدند که از سال ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۵ میلادی در مدت ۱۴ سال بیش از ۷۴ میلیارد مترمکعب از سفره‌های آب زیرزمینی ایران برداشت شده است.

وی افزود: این آمار بی سابقه است به ویژه اگر در نظر بگیریم مجموع مخازن تمام سدهای کشور حدود ۵۰ میلیارد مترمکعب گنجایش دارد؛ به بیان دیگر در مدت ۱۴ سال گذشته ۲۲ میلیارد مترمکعب بیشتر از ظرفیت تمام مخازن سدها از منابع زیرزمینی کشور، آب برداشت شده است.

تاب‌آوری دوباره دشت‌های مرده شاید ۵۰ هزار سال دیگر

رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو خاطرنشان کرد: این آمار نشان می‌دهد هیچ توجهی به توان اکولوژیکی سرزمین نشده و تداوم روند آن سبب پدیده بسیار نگران کننده فرونشست زمین در کشور شده است.

درویش با بیان اینکه ایران رکورددار فرونشست در کره زمین است، ابراز داشت: فرونشست زمین پدیده‌ای است که وقتی در یک دشت اتفاق افتاد آن منطقه به دشت مرده تبدیل می‌شود و دستکم ۵۰ هزار سال زمان می‌برد تا دوباره تاب آوری خود را بدست آورد. جبران فاجعه‌ای که در مدت ۱۴ سال برای منابع آب زیرزمینی ایران رخ داده ممکن است چند هزار سال زمان لازم داشته باشد.

عضو هیأت علمی مؤسسه تحقیقات مراتع و جنگل‌ها ادامه داد: از این رو وضعیت منابع آب زیرزمینی بسیار خطرناک است و اگر برای این فاجعه به سرعت چاره اندیشی نشود شاید دولت‌ها و نسل‌های آینده این سرزمین هرگز نسل امروز را به دلیل اهمال کاری‌هایش نبخشد.

وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک کاهش یابد

درویش اظهار داشت: در این گزارش اشاره شده که مصرف آب ایران به دلیل افزایش محسوس حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق، گسترش سطح اراضی کشاورزی و افزایش وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک در بخش زراعت، دام و طیور بیشتر شده و چنین فاجعه‌ای رقم خورده که عمده علت آن عوامل انسانی است.

دولت تعهدات برنامه ششم توسعه را اجرا کند

رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو راهکار اقدام فوری برای کنترل بحران منابع آب کشور را اجرای تعهدات برنامه پنج ساله ششم توسعه دانست و گفت: در گام نخست میزان وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک باید کاهش یابد و دولت‌ها به سمت استحصال انرژی‌های پاک از جمله انرژی بادی و خورشیدی بروند؛ دولت در برنامه پنج ساله ششم موظف شده بود پنج هزار مگاوات برق از انرژی‌های نو فراهم کند. اگر این مهم اجرا شود فشار روی نیروگاه‌های حرارتی که یکی از عوامل عمده مصرف آب در کشورمان است کاهش می‌یابد.

این پژوهشگر محیط‌زیست افزود: با پولی که از محل فروش انرژی‌های پاک به همسایه شرقی تولید می‌شود آب مورد نیاز از هیرمند را می‌توان تأمین کرد تا بحرانی که اکنون شرق کشور را درگیر کرده، کاهش یابد؛ همچنین باید برای نیروهای متخصص کشور شرایطی فراهم کرد تا به سمت و سوی تولید محصولات ثانویه برویم و از خام فروشی که به شدت آب بر است ممانعت کرد.

درویش با بیان اینکه زیرساخت‌های توسعه گردشگری پایدار در کشور باید فراهم شود، خاطر نشان کرد: از محل ارائه زیبایی‌های طبیعت و فرهنگ ایران می‌توان پول تولید کرد؛ کشور ما اکنون در برخی شهرها مانند اصفهان و یزد درآمد خوبی از محل توریسم پزشکی دارد باید این‌ها را تقویت کرد که نه آب و هوا آلوده می‌شود و نه زمینی دچار فرونشست.

وی ادامه داد: ظرفیت‌های زیادی برای درآمدزایی و پیشرفت در کشور وجود دارد و به اصطلاح نباید همه تخم مرغ‌ها را در یک سبد گذاشت؛ کشوری که میانگین ریزش‌های جوی آن یک سوم میانگین جهانی است و از یک سال به سال دیگر ممکن است تا ۸۰ درصد ریزش‌های جوی آن تغییر کند نباید چشم امیدش فقط به آسمان باشد و ما باید از استراتژی و راهبردهایی استفاده کنیم که بتوان وابستگی معیشتی به منابع آب و خاک را کاهش داد.

مدیریت حوضه‌ای آب به اراده سیاسی برخوردار از فهم بوم شناختی نیاز دارد

رئیس گروه محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو همچنین درباره رویکرد جدید وزارت نیرو مبنی بر مدیریت حوضه‌ای آب، اظهار داشت: شرط نخست همین است که مدیریت آب براساس واقعیت‌های ژئو مورفولوژی و مورفومتریک حوضه‌های آبریز باشد اما متأسفانه این اصل رعایت نمی‌شد و سال‌ها آب را بر اساس مرزهای سیاسی مدیریت کردند و سازمان‌های آب منطقه‌ای شکل گرفت. این رویکرد بسیار اشتباه بود.

درویش افزود: مدیریت حوضه‌ای آب شرب اولیه بوده و امید است وزارت نیرو بتواند این امر را محقق کند ولی داشتن این رویکرد به تنها کافی نیست زیرا اجرای آن به یک اراده سیاسی نیاز دارد که از فهم بوم شناختی برخوردار باشند و به مقتضیات حوضه‌های آبریز تن دهند تا بتوان مشکلات موجود را رفع کرد.

وی خاطرنشان کرد: به عنوان نمونه رودخانه‌های کرسیوند در یک استان یعنی استان فارس است و مشکل حوضه آبریزی مثل زاینده رود را که بین دو استان چهارمحال و اصفهان است، ندارد اما آنجا هم همان فاجعه رخ داده که در زاینده رود، دریاچه ارومیه و خوزستان اتفاق افتاده است؛ از این رو برای تحقق مدیریت حوضه‌ای آب اراده سیاسی باید برخوردار از فهم بوم شناختی باشد.

به گزارش خبرنگار مهر، سه پژوهش‌گر ایرانی ساکن آمریکای شمالی در مقاله اخیر خود در مجله نیچر، پرده از شرایط نگران کننده منابع آب زیرزمینی ایران برداشته‌اند.

سمانه اشرف و علی ناظمی از دانشگاه کنکوردیای مونترآل کانادا و امیر آقاکوچک از دانشگاه کالیفرنیا در مقاله‌ای که دیروز در نشریه «گزارش‌های علمی» از نشریات گروه Nature منتشر شد، وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی ایران در یک مقطع ۱۴ ساله از ۱۳۸۱ تا ۱۳۹۴ را بررسی کرده‌اند. نتیجه این بررسی برای کسانی که دل نگرانانه مسائل آب و خاک و غذا و امنیت ایران را زیر نظر دارند، امیدوار کننده نخواهد بود.

بر اساس برآورد این سه پژوهشگر، میزان کاهش آب آبخوان‌ها در مقطعی ۱۴ ساله حدود ۷۴ میلیارد متر مکعب بوده است. همچنین، اضافه برداشت در ۷۷٪ مساحت ایران به نشست بیشتر زمین و شوری خاک انجامیده است. پژوهش و بررسی آمار و ارقام نشان می‌دهد که در این مقطع زمانی، متوسط اضافه برداشت از آبخوان‌های کشور در حدود ۵/۲۵ میلیارد متر مکعب در سال بوده است.