تنش آبی درراه تبریز/کاهش ۲۶درصدی آب ورودی به سدهای آذربایجان شرقی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – آناهیتا رحیمی: سالهاست زنگ خطر کم آبی در کشور نواخته شده و حالا عطش استان آذربایجان شرقی خطری است که تخریب اکوسیستم‌های طبیعی، بیابان زایی، کاهش منابع آب زیرزمینی، خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، جیره بندی و قطعی آب را به دنبال دارد.

بحرانی که با نام تنش آبی در رگ‌های استان آذربایجان شرقی رخنه کرده و مصرف بی رویه آب و از سویی عدم تأمین منابع آبی آن را قوت بخشیده است. بیشترین مصرف آب در استان آذربایجان شرقی مربوط به بخش کشاورزی است که علاوه بر آن حدود ۶۰ درصد آب مصرفی نیز در آبیاری سنتی به هدر می‌رود.

کمبود منابع آب شیرین

این موضوع زمانی که با مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی مطرح شد به خبرنگار مهر گفت: بر اساس شاخص فالکنمارک (Falkenmark)، کم‌آبی به عنوان وضعیتی تعریف می‌شود که در آن دسترسی به آب در یک کشور یا ناحیه (سرانه آب تجدید پذیر) به کمتر از m۳ ۱۰۰۰ به ازای هر نفر در سال می‌رسد.

یوسف غفارزاده ادامه داد: سرانه آب تجدید پذیر سالانه استان حدود ۱۰۶۴ مترمکعب تخمین زده می‌شود که این رقم بسیار کمتر از متوسط جهانی (۷۰۰۰ مترمکعب) و کمتر از متوسط کشوری (۱۹۵۰ مترمکعب) است و این رقم در برخی مناطق استان بسیار کمتر می‌باشد.

او افزود: تنش آبی هنگامی اتفاق می‌افتد که تقاضا برای آب در مدت زمان مشخصی از مقدار قابل دسترس بیشتر شود یا کیفیت نامناسب آب، مصرف آن را محدود کند؛ تنش آبی باعث کمبود منابع آب شیرین از نظر کمّی (بهره‌برداری بیش از حد از آبخوان، رودخانه‌های خشک و غیره) و کیفی (آلودگی، پیشروی آب شور و غیره) می‌شود.

به گفته مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی، شاخص تنش آبی به صورت نسبت مقدار برداشت از منابع تجدید پذیر بر مقدار منابع موجود تعریف می‌شود، یعنی درصد مصرف آب تجدید پذیر که اگر این شاخص بیش از ۴۰ درصد باشد به معنی وقوع تنش آبی در منطقه است و این رقم برای استان آذربایجان شرقی بیش از ۷۰ درصد برآورد شده است که به معنی تنش شدید آبی است.

تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و بیابان زایی

وی در رابطه با اصلی‌ترین پیامدهای تنش آبی گفت: خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، کاهش منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، آلودگی آب، جیره‌بندی و قطعی آب، مهاجرت اجباری، تلفات تولید زراعی، طوفان‌های نمکی و شنی، تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و بیابان‌زایی مهم‌ترین پیامدهای کم آبی و تنش آبی به شمار می‌رود.

خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها، کاهش منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، آلودگی آب، جیره‌بندی و قطعی آب، مهاجرت اجباری، تلفات تولید زراعی، طوفان‌های نمکی و شنی، تخریب اکوسیستم‌های طبیعی و بیابان‌زایی مهم‌ترین پیامدهای کم آبی و تنش آبی به شمار می‌رود

غفارزاده بیان کرد: دریاچه ارومیه بزرگ‌ترین دریاچه خاورمیانه و یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های شور جهان، در اثر عوامل مختلف اقلیمی و مدیریتی از جمله خشکسالی‌های متناوب و نیز انحراف، ذخیره و بهره‌برداری بسیار زیاد آب در بالادست دریاچه به شدت خشک شده است که طوفان‌های نمکی ناشی از بستر خشک شده دریاچه می‌تواند با انتشار نمک در اراضی کشاورزی موجب از بین رفتن مزارع و باغ‌های اطراف شود و سلامتی ساکنین اطراف دریاچه را در معرض خطر قرار دهد و موجب افزایش مهاجرت از منطقه گردد.

افزایش ظرفیت با اصلاح خط آبرسانی سد نهند

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر مبنی بر اقدامات انجام یافته در استان آذربایجان شرقی برای مقابله با تنش آبی محتمل پاسخ داد: اقدامات انجام یافته در راستای تنش آبی محتمل به ویژه برای کلانشهر تبریز عبارتند از: افزایش ظرفیت با اصلاح خط آبرسانی نهند به طول ۷ کیلیومتر که تا ۱۵ تیر ماه آماده بهره‌برداری است. لازم به توضیح است که در حال حاضر با اقدامات خاص، ۱۰ درصد به ظرفیت انتقال نهند اضافه نموده‌ایم.

غفارزاده در ادامه توضیح داد: افزایش ظرفیت ایستگاه شماره ۵ خط آبرسانی زرینه رود که پروژه افزایش ظرفیت این ایستگاه آماده بهره‌برداری است که تکمیل و جایگزینی خط فولادی با لوله‌های بتنی در خط آبرسانی زرینه رود و رینگ مخازن کلانشهر تبریز از جمله اقدامات انجام گرفته برای مقابله با تنش آبی محتمل در استان آذربایجان شرقی است.

وی افزود: تکمیل و جایگزینی خط فولادی با لوله‌های بتنی در خط آبرسانی زرینه رود به طول ۱۱۰ کیلومتر به اتمام رسیده است و همچنین خط انتقال حد فاصل مخزن ۱۱ تا مخزن باسمنج (بخشی از رینگ جنوب غربی تبریز بطول حدود ۲۶ کیلومتر در حال اجرا است که در حدود ۲۱ کیلومتر اجرا گردیده و در ۵ کیلومتر باقی مانده، مسئولیت آزادسازی مسیر مذکور توسط شرکت آب و فاضلاب استان در حال انجام است که اگر این مسیر به موقع رفع معارض و آزادسازی شود طبق برنامه زمانبندی پیش بینی شده در سال جاری به اتمام خواهد رسید.

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی بیان کرد: مجوز حفر ۵۰ حلقه چاه شرب برای حفاری توسط شرکت آب و فاضلاب از طریق این شرکت صادر شده است که ۴۰ حلقه در محدوده تبریز و ۱۰ حلقه در مسیر خط آبرسانی زرینه‌رود در حال انجام است که بیش از ۴۰ درصد این چاه‌ها حفاری و به مدار بهره‌برداری وارد شده‌اند.

جداسازی آب غیرشرب صنایع از شبکه شرب شهری

غفارزاده گفت: از ۱۵ واحد صنعتی پرمصرف انتخابی، ۴ واحد نسبت به حفر چاه اقدام و تعداد ۳ حلقه چاه از چاه‌های واحدهای مذکور تجهیز گردیده و تجهیز مابقی چاه‌های واحدهای مذکور در شرف اقدام است که در همین راستا با هماهنگی آبفا با نصب دستگاه کاهنده بر روی خطوط انشعابی واحدهای مذکور، آب تخصیصی به این واحدها ۵۰ درصد کاهش یافته است.

اطلاع رسانی و فرهنگ سازی عمومی در خصوص مدیریت مصرف آب، صدور مجوز برای حفر چاه جدید برای شرب شهرها و روستاهای دارای تنش که توسط شرکت آب و فاضلاب در حال حفاری می‌باشند

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر تعداد کاهنده‌های نصب شده ۸ دستگاه است افزود: امید می‌رود تا پایان هفته دوم تیرماه دستگاه کاهنده بر روی تمامی واحدهای مذکور نصب شود و در نهایت تا پایان تیرماه نسبت به تجهیز تمامی چاه‌های حفر شده صنعتی فوق الذکر اقدام شود.

صدور مجوز برای حفر چاه جدید برای شرب

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی اقدامات انجام پذیرفته در مابقی شهرستان‌های دارای تنش آبی را چنین برشمرد: اطلاع رسانی و فرهنگ سازی عمومی در خصوص مدیریت مصرف آب، صدور مجوز برای حفر چاه جدید برای شرب شهرها و روستاهای دارای تنش که توسط شرکت آب و فاضلاب در حال حفاری می‌باشند.

او ادامه داد: ذخیره‌سازی آب شرب تحت پوشش سدهای ستارخان، سهند و علویان تا آخر پاییز امسال برای کاهش ریسک تأمین آب شرب، قرق چاهای شرب از طریق فعالیت‌های زیر برای چاه‌های واقع در فاصله ۱۰۰۰ متر، انسداد چاهای غیرمجاز، نصب کنتور بر روی چاه‌های مجاز، عدم شارژ مازاد بر سهم پروانه چاه‌های کشاورزی و قطع برق آنها پس از اتمام سهم مجاز و درصورت نیاز تأمین آب شرب مازاد از طریق چاه‌های مجاز کشاورزی از دیگر اقدامات انجام گرفته در شهرستان‌های دارای تنش آبی است.

مصرف بیش از ۸۶ درصد آب در بخش کشاورزی

غفارزاده با اشاره به اینکه بیش از ۸۶ درصد مصرف آب در استان مربوط به بخش کشاورزی است بیان کرد: کشاورزی در ایران و از جمله استان ما به شدت وابسته به آبیاری است و بخش عظیمی از منابع محدود آب استان را مصرف می‌کند؛ بخش کشاورزی استان بیش از ۸۶ درصد از مصرف آب را به خود اختصاص داده است که راندمان متوسط آبیاری در منطقه کمتر از ۴۰ درصد است، یعنی در حدود ۶۰ درصد از آب مصرفی در آبیاری سنتی هدر می‌رود.

وی گفت: با توجه به اینکه اکثر آب قابل استحصال در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بهره‌وری از آن هم در این بخش بسیار کم است، لازم است توجه ویژه‌ای به افزایش بهره وری آب در بخش کشاورزی انجام پذیرد.

راهکارهای نوین آبیاری در بخش کشاورزی برای سازگاری با کم‌آبی شامل کاهش نیاز آبی گیاهان، اجرای شیوه‌های آبیاری مناسب در جهت افزایش عملکرد آبیاری و صرفه‌جویی آب، کنترل تلفات آب در سیستم و افزایش تولید و درآمد به ازای واحد آب مصرفی است

مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی توضیح داد: راهکارهای نوین آبیاری در بخش کشاورزی برای سازگاری با کم‌آبی شامل کاهش نیاز آبی گیاهان، اجرای شیوه‌های آبیاری مناسب در جهت افزایش عملکرد آبیاری و صرفه‌جویی آب، کنترل تلفات آب در سیستم و افزایش تولید و درآمد به ازای واحد آب مصرفی است. این سیاست شامل تصمیمات مدیریتی و شیوه‌هایی با ماهیت زراعی، اقتصادی و مهندسی است که خوشبختانه در استان آذربایجان شرقی اقدامات خوبی در این خصوص از طریق سازمان جهاد کشاورزی استان صورت گرفته است.

کاهش ۲۶ درصدی آب‌های ورودی به سدها

وی در رابطه با وضعیت ذخایر سدهای استان و تأمین آب در استان افزود: از اول سال آبی یعنی از اول مهرماه ۹۹ تاکنون ۳۴۱ میلیون مترمکعب آب وارد سدهای بزرگ استان شده است، این در حالی است که در مدت مشابه سال قبل، ۴۵۹ میلیون مترمکعب آب وارد سدهای استان شده بود، یعنی درسال جاری روان آب‌های ورودی به مخازن سدها نسبت به سال قبل ۲۶% کاهش داشته است. این در حالی است که در برخی از سدها ورودی نسبت به سال قبل بیش از ۵۰ درصد کاهش یافته است.

غفارزاده ادامه داد: با وجود کاهش ۲۶ درصدی آب‌های ورودی به سدها در سال‌جاری، به دلیل مصرف بهینه آب و با برنامه‌ریزی‌های انجام گرفته، درحال حاضر مجموع ذخایرآبی درمخازن سدهای بزرگ استان تنها ۲۱ درصد کمتر از سال قبل است.

وی در پایان گفت: روان‌آب‌های ورودی اکثرسدهای استان در سال‌جاری نسبت به سال قبل کاهش داشته است. دراین میان سدهای آیدوغموش، قلعه چای، سهند و علویان به ترتیب با ۵۳ درصد، ۳۸ درصد، ۲۸ درصد و ۲۳ درصد بیشترین کاهش را به خود اختصاص داده‌اند.

جذب اعتبار ۴۵ میلیارد تومانی برای رفع تنش آبی در استان

در این رابطه نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی نیز به خبرنگار مهر گفت: ۴۵ میلیارد تومان برای حوزه آب تبریز و رفع تنش آبی در خرداد ماه جاری از سازمان برنامه و بودجه تخصیص یافته است که حدود ۲۵ میلیارد تومان آن برای خط انتقال آب سد نهند به تبریز و ۲۰ میلیارد تومان دیگر نیز برای چاه‌های آب دامنه سهند است.

روح الله متفکر آزاد ادامه داد: طی بازدیدهای انجام گرفته از پروژه خط انتقال جدید آب از سد نهند به تبریز، طی هفته جاری آماده افتتاح است که حدود ۷ کیلومتر لوله آب تبریز که در بستر مخزن سد شهید مدنی بود، خارج شده و بدین ترتیب بخشی از موانع برای آبگیری این سد نیز رفع می‌گردد.

۴۵ میلیارد تومان برای حوزه آب تبریز و رفع تنش آبی در خرداد ماه جاری از سازمان برنامه و بودجه تخصیص یافته است که حدود ۲۵ میلیارد تومان آن برای خط انتقال آب سد نهند به تبریز و ۲۰ میلیارد تومان دیگر نیز برای چاه‌های آب دامنه سهند است

وی با اشاره به اینکه بخشی از مشکلات اساسی آب در تبریز مربوط به حوزه مصرف و تأمین آب می‌باشد افزود: با توجه به اینکه رینگ آبی در کلانشهر تبریز وجود ندارد و آب تبریز از سه منبع زرینه رود، دامنه سهند و سد نهند تأمین می‌شود.

عضو هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی گفت: وجود رینگ آبی در تبریز موجب قطعی آب کمتر و هم‌چنین توزیع کیفیت آب می‌شد و این در حالی است که خط دوم آب زرینه رود به تبریز نیز با ممانعت از انتقال از طرف میاندوآب مواجه شد.

افتتاح پروژه انتقال آب سد نهند به تبریز

متفکر آزاد افزود: متوقف شدن پروژه انتقال آب ارس به تبریز از سال گذشته پیگیری شده و با مشخص شدن قیمت و پیمانکار جدید برای این پروژه، امید است تا با اخذ مصوبه، اقدامات لازم برای آغاز این پروژه انجام گیرد اما تا به ثمر رسیدن این پروژه و رسیدن آب به تبریز، سال‌ها طول می‌کشد که در این راستا برای جلوگیری از این مشکل، بر روی منابع در دسترس برای تأمین آب تمرکز کرده‌ایم.

اگر میزان مصرف آب کنترل نشود رفته رفته نیاز آبی نیز افزایش خواهد یافت اما امید است تا بتوانیم تنش آبی را برای چند سال به تأخیر اندازیم تا آب ارس به تبریز انتقال گردد

او ادامه داد: پروژه انتقال آب سد نهند به تبریز، به دلیل فرسوده بودن لوله انتقال، امکان انتقال آب با فشار بالا وجود نداشت اما با تکنولوژی روز و با تخصیص اعتبار برای این پروژه، طی هفته جاری افتتاح خواهد شد که ۳۰۰ لیتر در ثانیه بر آب تبریز اضافه خواهد شد.

نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی بر کنترل مصرف آب تأکید کرده و افزود: اگر میزان مصرف آب کنترل نشود رفته رفته نیاز آبی نیز افزایش خواهد یافت اما امید است تا بتوانیم تنش آبی را برای چند سال به تأخیر اندازیم تا آب ارس به تبریز انتقال گردد.

در حال حاضر کمبود آب در استان آذربایجان شرقی شاید بیش از هر زمان ممکنی احساس می‌شود؛ یک خطر جدی که منابع آب‌های زیرزمینی را کاهش داده و منجر به جیره بندی و قطعی آب می‌شود. تخریب اکوسیستم‌های طبیعی، بیابان زایی، خشک شدن دریاچه‌ها و رودخانه‌ها از دیگر پیامدهای تنش آبی است که ممکن است با عدم کنترل مصرف آب و هم‌چنین سو مدیریت مسئولان برای مقابله با تنش آبی در استان با آن مواجه شویم.