لزوم ایمن‌سازی کانال آب‌رسانی برای جلوگیری ازمرگ آهوان شنی میشداغ

کرامت حافظی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: منطقه حفاظت شده «میشداغ» و «ام الدبس» از مناطق حفاظت شده مهم کشور بوده که بخشی از زیستگاه‌های ارزشمند شنزارهای خوزستان را در خود جای داده است.

وی با بیان اینکه تنوع ارزشمند زیستی گونه‌های جانوری - گیاهی این منطقه بسیار اهمیت دارد، افزود: شنزارهای خوزستان زیستگاه گونه‌های فراوان ارزشمندی همچون پرندگان فهرست سرخ جهانی مانند خروس کولی اجتماعی، گونه به شدت در معرض انقراض (CR)، هوبره، گونه آسیب‌پذیر (VU) و عقاب صحرایی، گونه در معرض انقراض (EN) و دیگر گونه‌های فهرست سرخ جهانی و حتی گونه‌های منحصر به فردی از خزندگان اندمیک بوم زاد این شنزارها که در هیچ کجای جهان به غیر از این مناطق زیست ندارند مانند اگامای سر وزغی اهواز و گکوی ماسه‌زار پارسی در خود جای داده است.

این فعال محیط زیست خوزستانی عنوان کرد: آهوی شنی (Sand Gazelle) با نام علمی یکی از گونه‌های مهم این منطقه است که در فهرست سرخ جهانی (IUCN Red list) به عنوان گونه (Vulnerable) آسیب‌پذیر معرفی شده و مراقبت از این گونه اهمیت ویژه‌ای دارد؛ نکته مهم دیگر اینکه آهوان میشداغ برای ایران گونه منحصر به فردی هستند.

حافظی ادامه داد: طبق مطالعات اخیر ژنتیکی حمیدرضا رضایی و همکارانش و تقسیمات جدید گونه‌ها که مورد پذیرش اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت است در ایران چهار گونه آهو زیست می‌کند که شامل آهوی ایرانی، جبیر، آهوی شنی و آهوی عربی است.

این فعال محیط زیست خوزستانی افزود: در مطالعات اخیر ژنتیکی آهوی شنی که در گذشته زیر گونه آهوی ایرانی بوده است، گونه مستقل شده و آهوان جزیره فارور هرمزگان نیز با مطالعات ژنتیکی زیر گونه دره شوری از گونه آهوی عربی شناسایی شده‌اند که پیش از آزمایش‌های ژنتیک تصور می‌شد آهوی کوهی هستند و اکنون مشخص شده آهوی کوهی در ایران پراکنش ندارد و در فلسطین دارای پراکنش است.

وی گفت: آهوی شنی میشداغ با مطالعه ژنتیک در مقاله عالیه چنگیزی و همکاران محیط زیست خوزستان به ثبت رسیده است که این آهوی شنی با نام علمی در ایران تنها در مناطق حفاظت شده میشداغ و فکه خوزستان و مند بوشهر ثبت شده است؛ البته در گذشته قطعاً در نقاط مختلف خوزستان تا جنوب کشور هم حضور داشتند اما در حال حاضر در نقاط مختلف جلگه خوزستان و تپه‌ماهورهای استان که زیستگاه آهوی شنی و آهوی ایرانی بوده به طور کامل منقرض شده‌اند مانند مناطقی چون آهودشت خوزستان که امروزه تنها نام زیبای آهو را به یادگار دارد و آهوان این مناطق مانند شیر ایرانی در خوزستان منقرض شده‌اند.

فعال محیط زیست خوزستان افزود: پراکنش جهانی آهوی شنی نیز در شبه جزیره عربستان، عراق و سوریه بوده که با شکار فراوان جمعیت جهانی آنها به شدت رو به کاهش است؛ همچنین در منطقه حفاظت شده میشداغ خوزستان نیز تخریب زیستگاه با مالچ پاشی، کاشت درختان مهاجم کهور آمریکایی، چرای غیرقانونی و بی‌رویه دام در مناطق حفاظت شده، دفن زباله در اطراف زیستگاه، سقوط در کانال آب، شکار غیرمجاز، سگ‌های بدون صاحب و رها از عوامل مهم تهدید گونه‌های حیات‌وحش در این شنزار ارزشمند هستند.

حافظی تصریح کرد: آنچه مسلم است که در مناطق حفاظت شده همه سازه‌های بشری مانند جاده یا کانال آب باید برای حیات‌وحش ایمن شوند چرا که در تابستان‌ها کاهش منابع آبی و همچنین حضور دامداران و سگ‌های گله در اطراف چشمه‌ها و آبشخورها باعث برهم زدن امنیت آهوان می‌شود؛ گرمای زیاد و تشنگی آهوان شنی میشداغ را به اطراف کانال آب‌رسانی وزارت نیرو جلب می‌کند و آنها به ناچار با این سازه غیر ایمن برای حیات وحش مواجه می‌شوند.

وی اضافه کرد: کانال‌های آبی که شیب فراوان و مرگبار دارند و پستانداران سم دار مانند آهوان و یا گرازها و حتی دام‌های اهلی در صورت سقوط در این کانال‌ها امکان خروج از کانال را ندارند و پس از مدتی تقلا دچار مرگی زجرآور می‌شوند.

فعال محیط زیستی خوزستان توضیح داد: با وجود اینکه پستانداران سُم دار به طور غریزی می‌توانند شنا کنند اما شیب تند کانال‌ها باعث لغزش آنها می‌شود و امکان خروج برای آنها میسر نیست و پس مدتی تلاش تلف می‌شوند؛ حال آنکه روش‌های متعددی برای ایمن‌سازی کانال‌های آب برای حیات‌وحش وجود دارد و از جمله می‌توان در بخش‌هایی آب را با لوله انتقال داد یا بخش‌هایی از کانال سرپوشیده شود یا بخش‌هایی به صورت پلکان نجات برای حیات وحش و آهوان ایمن‌سازی شود تا شاهد مرگ هر ساله آهوان میشداغ در این کانال مرگبار نباشیم.

حافظی اظهار کرد: همه طرح‌های عمرانی نیازمند پیوست محیط زیستی هستند و قطعاً ایمن‌سازی جاده‌ها و کانال‌های آب جزو ضروری‌ترین اقدامات بوده است؛ بنابراین وزارت نیرو موظف است که به این وظیفه خود عمل کند و سمن‌ها، فعالان محیط زیست و سازمان محیط زیست باید این امر را پیگیری کنند تا ایمن‌سازی بخش‌های حادثه‌ساز کانال‌های بتنی آب‌رسانی غدیر توسط وزارت نیرو در منطقه حفاظت شده میشداغ به طور کامل انجام شود و در صورت عدم اجرای این تعهدات وزارت نیرو از این وزارت شکایت قضائی شود تا به تعهدات زیست محیطی خود عمل کند.

وی بیان کرد: با شروع فصل گرما در روزهای اخیر یک آهوی شنی نر بالغ جان خود را در این کانال‌ها از دست داد که تلفات این‌گونه ارزشمند فهرست سرخ جهانی در تابستان‌های گذشته هم به طور مکرر اتفاق افتاده بود که لازم است هرچه سریع‌تر اقدامات اصلاحی برای ایمن‌سازی کانال‌های آب میشداغ صورت گیرد؛ همچنین با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش گرمای بی‌سابقه باید از وجود منابع آبی مطمئن و امن برای این آهوان که در نقاط بسیار گرم شنزار زندگی می‌کنند، اطمینان حاصل کرد چون گرمای شدید و خشک شدن منابع آبی شن زار باعث می‌شود که آهوان به مناطق مسکونی و مزارع ناامن برای رفع تشنگی نزدیک شوند.

فعال محیط زیستی خوزستان ادامه داد: برای جلوگیری از آسیب به آهوان شنی می‌توان آبشخورهای متعدد استاندارد و ایمنی را برای آنها ایجاد کرده و این امر مهم در بخش‌های ماسه‌زار اهمیت بیشتری دارد؛ زیرا با توجه به سطح بالای آب‌های زیرزمینی منطقه ماسه‌زارها می‌توان با حفر چاه‌های استاندارد و ایمن آبشخورهای متعدد استاندارد ایجاد کرد.

وی گفت: نکته مهم دیگر اینکه با آموزش می‌توان جوامع محلی را از ارزش حفاظتی آهوی شنی آگاه کرد و جوامع محلی و به خصوص نسل جدید ساکن در منطقه را آموزش داد تا مردم قدر این گونه‌های ارزشمند را بدانند و از آنها مراقبت کنند تا هیچ وقت شاهد انقراض اندک آهوان شنی بومی خوزستان نباشیم.