نیمه‌خامفروشی؛ آفت صنعت پتروشیمی/راهکارهای پیش روی دولت سیزدهم

مصطفی سعیدی، کارشناس حوزه نفت و گاز در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره ارزیابی وضعیت فعلی صنعت پتروشیمی گفت: در این سال‌ها شرایط قیمت گذاری پتروشیمی‌های خوراک گازی به شکلی بوده است که سرمایه گذاران ترجیح می‌دادند که در این پتروشیمی‌ها سرمایه گذاری کنند زیرا سوددهی بسیار بالایی داشت.

این کارشناس با اشاره به اینکه هم‌اکنون حاشیه سود پتروشیمی‌های خوراک مایع بیست درصد کمتر از پتروشیمی‌های خوراک گازی است، گفت: ثمره این سیاستگذاری نادرست این بود که واحدهای متانولی خیلی زیادی در کشور تأسیس شد و در حال حاضر مسأله نیمه‌خامفروشی در کنار خامفروشی تبدیل به یکی از آسیب‌های جدی صنعت پتروشیمی شده است.

وی افزود: یک نکته خیلی مهم که باید توجه کنیم این است که در آینده رقیب ما در متانول آمریکاست. یعنی دقیقاً همان اتفاقی که در بازار نفت خام اتفاق افتاد و آمریکا نفت ایران را به حاشیه برد، در بازار متانول هم اتفاق ممکن است اتفاق بیافتد. اگر همچنین اتفاقی بیافتد آن وقت ما با این ۲۴ میلیون تن را کاری نمی‌توانیم بکنیم. بنابراین ما این اخطار را می‌دهیم که ممکن است شما نتوانید ده سال دیگر متانول انبوه تولیدی خودتان را بفروشید.

سعیدی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه عملکرد شرکت ملی پتروشیمی را در سال گذشته، که سال طلایی صنعت پتروشیمی هم نامیده شد، چگونه می‌بینید، گفت: درست است که از لحاظ کمی روند صنعت پتروشیمی در این سال‌ها افزایشی بوده ولی هنگامی که بررسی می‌شود ارزش آن روند کاهشی هم داشته است. در واقع اگر سال ۹۰ به طور میانگین هر تن محصول صادراتی ما ۸۰۰ دلار ارزش داشته، الان هر تن ۴۰۰ دلار ارزش دارد. دلیل اصلی آن همین نیمه‌خامفروشی متانول است که ارزش دلاری پایینی دارد و میانگین را پایین آورده است.

این کارشناس پتروشیمی با اشاره به نقش مهم برنامه‌های دولت آینده در متوازن شدن توسعه صنعت پتروشیمی گفت: جزو اولین اقدامات دولت سیزدهم باید این باشد که تخفیف خوراک پتروشیمی‌های خوراک گازی را به طور مشروط بردارد. بدین معنا که اگر زنجیره ارزش خودشان را تکمیل کردند تخفیفشان برگردانده شود. مثلاً اگر همان واحدهای خوراک گازی واحدهای mtp یا mto زد تا متانولش را تبدیل به پروپیلن یا اولفین کند، تخفیف خوراک به آنها هم بدهیم، وگرنه خوراک با قیمت جهانی به آنها داده شود.

وی با تأکید بر اینکه چهار عامل در تکنولوژی، صرفه اقتصادی، قیمت خوراک و هزینه سرمایه‌گذاری در توسعه صنایع پتروشیمی نقش دارد، گفت: سیاستگذار باید کاری کند که سرمایه‌گذار به سمت خوراک مایع‌ها هم بیاید.

اولویت‌های دولت سیزدهم

سعیدی در ادامه بحث خود درباره اولویت‌های دولت آینده گفت: در کنار بحث نیمه‌خامفروشی که گفته شد، بحث مهم دیگر خامفروشی است. برخی پتروشیمی‌ها مثل تولید پروپیلن از ال.پی.جی که به واحدهای پی.دی. اچ هم مشهور است، اصلاً در کشور شکل نگرفته است.

وی درباره علت شکل نگرفتن این پتروشیمی‌ها گفت: در مورد ال.پی.جی یک دلیل اصلی آن این است که. بر خلاف نفت خام که ۱۴.۵ درصد آن به جیب وزارت نفت می‌رود، تمام درآمد صادراتی ال پی جی به جیب وزارت نفت میرفته است و انگیزه‌ای برای شکل‌دهی پتروشیمی‌های با خوراک ال. پی. جی وجود نداشته است.

وی افزود: یک راهکار آن این است که ال پی جی به عنوان خوراک واحدهای کراکر استفاده بشود و اتیلن تولید شود و یک راهکار هم این است که توسط واحدهای pdh به پروپیلن تبدیل شود که البته زمان زیادی برای احداث آن طول میشکد و در حال حاضر چندین طرح هم تعریف شده است.

همچنین سعیدی با اشاره به اینکه در کنار این پتروشیمی‌ها بحث استفاده از آن به عنوان سوخت خودرو (اتوگاز) هم مطرح است، گفت: با توجه به حجم بالایی که سالانه ال. پی. جی به هدر می‌رود، ایده استفاده از آن به عنوان سوخت پاک در ناوگان‌های عمومی در برخی مناطق خاص هم راهکار بسیار خوبی است که در قانون بودجه امسال آمده است ولی تاکنون اقدام برای آن نشده است.

در ادامه این کارشناس انرژی با اشاره به مشکلات جدی در پایین‌دست پتروشیمی گفت: در پایین‌دست هم توسعه ما به شدت نامتوازن است. به طور مثال تقریباً تمام پروپیلن کشور به پ. پ تبدیل می‌شود. تمام تنظیم‌گری این پتروشیمی‌ها با وزارت نفت است در حالیکه این وزارت دغدغه‌ای برای تولید محصولات پایین‌دستی مثل سوپرجاذب‌ها یا چادر مشکی که از مشتقات پروپیلن بدست میاید، ندارد.

وی افزود: با توجه به اینکه هزینه سرمایه‌گذاری برخی از این زنجیره‌ها مثل اکلیریک اسید یا اکلیرونیتریک اسید بالاست، بایستی دولت از این واحدها حمایت ویژه و مستقیم بکند تا شکل بگیرند.

سعیدی با اشاره به دیگر مشکلات صنعت پتروشیمی گفت: یک بحث دیگر که در قانون هم آمده و اشکال جدی دارد این است که اگر یک واحد پتروشیمی زده شود ۱۵ الی ۲۰ سال معافیت مالیاتی برای صادرات خواهد داشت ولی اگر بخواهد به داخل بدهد باید مالیات‌های متعدد بدهد.

این کارشناس با تأکید بر اینکه با این شرایط قطعاً سرمایه‌گذاران به سمت تکمیل زنجیره ارزش حرکت نمی‌کنند، ادامه داد: ساختار باید به گونه‌ای شود که برای سرمایه‌گذار صرفه داشته باشد که خودش ادامه زنجیره ارزش را بدهد. مثلاً اگر واحدهای mtp جدای از واحدهای متانولی زده بشود ممکن است ورشکست شود زیرا از تخفیف خوراک متانولی برخودار نیست و باید متانولش را با قیمت فوب بخرد، ولی اگر همان واحد متانولی این واحد را هم بزند می‌تواند به سودددهی برساند.

سعیدی در پایان در پاسخ به سوالی مبنی بر تأثیر طرح تشکیل شرکت ملی پالایش و پتروشیمی در متوازن شدن صنعت پتروشیمی گفت: این طرح که هم‌اکنون در دستور کار کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی است، به طور کلی طرح خوبی است زیرا دو صنعت پالایش و پتروشیمی به طور کلی به هم پیوسته هستند و جدا بودن این دو از یکدیگر مشکلاتی را برای کشور بوجود آورده بود ولی باید توجه کرد که اولویت‌ها مشخص باشند.

وی در پایان گفت: منظور بنده از مشخص بودن اولویت‌ها این است که با تجمیع قدرت پالایش و پتروشیمی در یک شرکت، ممکن است در شرایط خاصی که کشور نیاز جدی به سوخت دارد کار پتروشیمی‌ها تعطیل شود و با توجه به اینکه روند مصرف سوخت کشور صعودی است ممکن است این اتفاق در سالهای آینده بیافتد. بنابراین باید اولویت‌ها و اهداف به طور دقیق مشخص شود تا پتروشیمی‌ها با قرارگیری در ذیل پالایشگاه‌ها به حاشیه نروند.