خبرگزاری مهر -گروه دین و آئین- نگار احدپور اقبلاغ؛ رئیسعلی دلواری مبارز مشروطه‌خواه از رهبران مردم تنگستان و بوشهر در جنوب ایران علیه دولت بریتانیا پس از اشغال بوشهر در میانه جنگ جهانی اول بود و توانست با مجاهدت و رهبری خود و در راستای پاسبانی از ایران، استعمار انگلیس را به زانو درآورد و در این راه جان خود را از دست داد. ۱۲ شهریور در تقویم با نام روز ملی مبازره با استعمار انگلیس ثبت شده است، روزی که یادآور رشادت‌ها و دلیری‌های مردم ایران در حفظ کیان و آب و خاک مرز و بوم‌شان است. به همین مناسبت در خصوص مبارزات علما در ایران و عراق و هند با استعمار انگلستان با قاسم تبریزی نویسنده، محقق، پژوهشگر تاریخ معاصر به گفتگو نشسته‌ایم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:
قاسم تبریزی با بیان اینکه استعمار غرب در کشورهای مختلف آسیا، آفریقا و مناطق دیگر در طول تاریخ با روش‌های مختلفی صورت گرفته، عنوان کرد: دخالت نظامی، توطئه و اقدامات جاسوسی و نفوذ غیر مستقیم از جمله روش‌هایی است که غرب و سلطه گران جهت استعمار و تسلط برای سایر نقاط جهان از آن استفاده می‌کنند.
گسترش فقر و فساد در هندوستان
وی افزود: اگرچه استعمار در لغت به معنای آباد کردن یک محل است، اما در اینجا منظور سلطه گری، تسلط و سرنوشت مملکت دیگری را به دست گرفتن است. یکی از کشورهایی که مدت زمان زیادی تحت سلطه انگلستان قرار داشت، هندوستان بود، کشوری پهناور که زبان فارسی در آن رواج داشت و استعمار انگلیسی با عنوان شرکت کمپانی شرق با توطئه و ورود به آن، این شبه قاره را تحت استعمار قرار می‌دهد، تا جایی که «ماهاتما گاندی» در نامه به سازمان ملل می‌نویسد «من از مملکتی سخن می‌گویم که روزگاری نه چندان دور مردمانش زندگی راحتی داشتند» ۷۵۰ هزار روستا در هندوستان مرکزیتی بود برای زندگی مردم، اما از زمانی که پای استعمار در آنجا باز شد، مردم فقیر و ناتوان شدند و شراب خواری و مفاسد در اینجا گسترش یافت.» هندوستان نمونه‌ای بود از استعمار انگلستان تا سال ۱۹۴۷.
فتوای علمای عراق برای بیرون راندن غاصبان انگلیسی
تبریزی با اشاره به سلطه انگلستان بر کشور عراق تصریح کرد: بعد از جنگ جهانی اول، انگلیس‌ها وارد کشور عراق شده و حاکمی را بر آنها مسلط کردند، اما علما و مراجع فتوا دادند که سلطه اجنبی و کفار بر سرزمین اسلامی حرام است و باید کفار و سربازان اجنبی از آن خارج شوند. در ادامه جهاد بزرگی در عراق آغاز شد تا جایی که مراجع تقلید حکم جهاد دادند و برخی از علمای بزرگ از جمله آیت الله سید محسن حکیم، آیت الله سید محمد تقی خوانساری، آیت الله میرزا مهدی خالصی، آیت الله سید ابوالقاسم کاشانی و بسیاری از بزرگان در جبهه جنگ حاضر شدند، درگیری‌های شدیدی با انگلیس‌ها صورت و عده زیادی از آنها به درک واصل شدند، بنابراین انگلیس‌ها مدت کوتاه توانستند بر عراق مسلط شوند و مجبور به ترک خاک عراق شدند و اینگونه تسلط ملک فیصل بر عراق شروع شد.
بعد از جنگ جهانی اول، انگلیس‌ها وارد کشور عراق شده و حاکمی را بر آنها مسلط کردند، اما علما و مراجع فتوا دادند که سلطه اجنبی و کفار بر سرزمین اسلامی حرام است و باید کفار و سربازان اجنبی از آن خارج شوند
سلطه غیر مستقیم بر ایران
وی با بیان اینکه استعمار هیچگاه به صورت مستقیم نتوانست در ایران مسلط شود، عنوان کرد: در ایران به دلیل وجود فرهنگی اسلامی و حاکمیت علما، استعمار هیچگاه نتوانست به صورت مستقیم بر مملکت مسلط شود، بنابراین با توطئه، تشکیلات فراماسونری، جریان سازی و… وارد شدند، اگرچه ما حمله به ایران را در جنگ جهانی اول و دوم شاهد بودیم.
این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به جنایات انگلیسی‌ها در ایران همزمان با جنگ جهانی اول گفت: حمله انگلیسی‌ها به کشور و جنایات فراوانی که مرتکب شدند، قحطی بزرگی را در کشور پدید آورد و این قحطی خود موجب گسترش بیماری در کشور شد و از این طریق عده زیادی از مردم جان خود را از دست دادند. در جنگ جهانی دوم هم انگلیسی‌ها با توطئه و نفوذ تشکیلات فراماسونری و سپس با راه اندازی توطئه‌ای در سال ۱۲۹۹، با اجرای کودتایی از پیش طراحی شده رضاخان را به عنوان یک وابسته نظامی بر ایران حاکم کردند. سال‌ها بعد نیز در سال ۱۳۳۲ با راه اندازی کودتای ۲۸ مرداد، محمدرضا شاه را بر تخت سلطنت نشاندند و ما شاهد استعمار نامرئی و توطئه‌های استعماری بودیم.
گونه‌های مختلف استعمار
وی در ادامه عنوان کرد: استعمار در کشورهای مختلف می‌تواند انواع مختلفی باشد، استعمار سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی و.. اما در نگاه کلی به استعمار ۳ مدل استعمار وجود دارد، استعمار کهنه، نو و فرانو.
تبریزی افزود: استعمار کهنه همان، تصاحب و اشغال یک مملکت است همانند تصاحب هندوستان و نایب‌السلطنه تعیین کردن. در استعمار نو، عموماً سلطه گران عوامل خودشان را در کشورهای مختلف تحمیل می‌کنند. از جمله بر تخت نشاندن رضا خان در ایران، حسنی مبارک در مصر و فیصل بن ترکی در عربستان سعودی.
وی با اشاره به گونه دیگری از استعمار گفت: استعمار فرانو در حقیقت استعمار امیریکای امروزی است که از طریق نهادهای بین‌المللی و رسانه‌ها به استعمار جهان مشغول است.
این پژوهشگر تاریخ با بیان اینکه جوامع بشری، عموماً در حال مبارزه با استعمار هستند گفت: این مبارزات هر روز شکل جدید تری به خود می‌گیرد؛ همانند عربستان سعودی و مصر امروز که در آن حاکمیت وابسته به سلطه گران است و مستشاران بر مملکت مسلطند و یا ایران و عراق و سوریه که دائماً در حال جنگ با این سلطه گران به اشکال مختلف هستند.
وی خاطرنشان کرد: آثار این استعمار بر ممالک مختلف بستگی به نحوه وجود استعمار در یک کشور دارد، به عنوان مثال در هندوستان که سلطه گران همه حاکمیت کشور را در دست داشتند، مردم را از حرکت اقتصادی و رشد باز داشتند و آنها را در فقر و بیچارگی نگه داشتند و حتی از همین مردم برای سلطه بر کشورهای دیگر استفاده می‌کردند، به عنوان مثال در جنگ جهانی اول که انگلستان پلیس جنوب را در ایران تشکیل داد از ۱۵ هزار نیروی پلیس جنوب، ده هزار نفر، هندی بودند.
تبریزی افزود: در دست گرفتن شریان اقتصاد یک مملکت نیز از جمله آثار استعمار یک کشور است. از جمله در سوریه و عراق که امریکایی‌ها تمامی منابع نفت و معادن را به تاراج بردند.
تغییر هویت ملی و ترویج مصرف گرایی در ایران
وی در ادامه به استعمار فرهنگی در کشورها اشاره و عنوان کرد: در برخی کشورها، سلطه گران به دنبال تغییر هویت کشورها هستند، ایران یکی از قربانیان این نوع استعمار در جهان است، اینکه آمریکایی‌ها با راه اندازی تشکیلات فراماسونری کودتای ۲۸ مرداد را اجرایی و پس از آن شروع به نهادسازی در کشور کردند و با تأسیس مدرسه و دانشگاه و اعزام ۳۵ هزار مستشار به کشور و ورود به حوزه کشاورزی و… تمامی منابع تولیدی مملکت ما را از بین بردند و ما را مصرف گرا بارآوردند. آنها از یک سو، مانع تولید در کشور شدند و از سوی دیگر ما را به مصرف گرایی سوق دادند.
استعمار هیچ حد و مرزی برای زیاده خواهی قائل نیست
این پژوهشگر تاریخ افزود: به هر حال استعمار برای خود حد و مرز و محدودیتی قائل نیست و از هر ابزاری برای دستیابی به اهداف خود استفاده می‌کند. امروزه نیز چون نمی‌تواند در متن جامعه ایران، مستقیم و غیر مستقیم دخالت کند، در سطح بین‌الملل، از سازمان ملل گرفته تا نهاد حقوق بشر و دیگر نهادهای بین‌المللی و از طریق تحریم اقتصادی ایران را تحت فشار قرار داده است.
تبریزی تصریح کرد: متأسفانه کشور ما در حوزه فرهنگی بیشترین آسیب را از استعمار دیده، در دوره حاکمیت انگلستان، آنها با تلاش گسترده، اولاً سعی در تغییر فرهنگ و تمدن ملت ایران داشتند، ثانیاً بعد از انقلاب مشروطه که مملکت به سمت قانون گرایی پیش می‌رفت، یک فرد نظامی فاقد علم و دانش مثل رضا خان را بر این ملکت حاکم کردند که ۲۰ سال زیر چکمه‌های استبداد آن خیانت‌ها و جنایت‌ها را مرتکب شد و انگلیس‌ها را به سمت منافع شان سوق داد، بدین ترتیب تغییر هویت اسلامی، هویت ملی، اقتدار ملی، وحدت ملی، وفاق ملی با ایجاد اختلاف و تشتت در جامعه از طریق ایجاد احزاب و جریان‌های روشنفکری، از طریق مکاتب از جمله ناسیونالیسم، لیبرالیسم و… در ایران اتفاق افتاد. تحریف تاریخ از طریق مراکز شرق شناسی، ایران شناسی، عرب شناسی و شیعه شناسی ابزاری است برای تحریف تاریخ که به همان هویت ملی ماست. امروز مراکز شرق شناسی و ایران شناسی ابزار دیگری است در درست استعمار که تاریخ نگاری کند.ادوارد سعید در کتاب شرق شناسی به این مطلب به خوبی اشاره می‌کند، اگر چه ۱۲۰ سال قبل علامه اقبال لاهوری نیز به این مهم اشاره کرد.
نفوذ در فرهنگ ایران با ایجاد جریانات روشنفکری
وی افزود: همچنین جریان سازی سیاسی، فرهنگی و اجتماعی و موج سواری بر جریان‌های اجتماعی و تفرقه افکنی از طریق ایجاد جریان‌هایی مثل بهائیت، فرقه اسماعیلیه، وهابیت و…، باعث تشتت در جریان‌های مذهبی شد، تأسیس احزاب و گروهک‌های مختلف از جمله حزب دموکرات، حزب وطن، حزب اراده، حزب مردم و دیگر جریانات روشنفکری روش‌هایی است برای فزون خواهی و نفوذ در فرهنگ یک ملت.
وی همچنین گفت: نفوذ جریان‌های جاسوسی، از جمله سازمان سیا، موساد، اینتلیجنت سرویس در ایران، عراق، اندونزی و… از بین بردن استقلال یک ملت، از بین بردن منافع ملی و وحدت ملی از طریق جریان‌های ملی گرایی و ایجاد تفرقه و تشتت در کشور و… هر کدام به نوعی انگلستان را در دستیابی به اهداف خود یاری کردند.
مبارزه علیه استعمار انگلستان
پژوهشگر تاریخ معاصر کشورمان خاطرنشان کرد: از آغاز سلطه استعمار در همه کشورها از قرون ۱۸، ۱۹ و ۲۰، همواره مقاومت‌هایی علیه استعمار صورت گرفته که عموماً سرکوب شدند، از جمله در هندوستان علاقه اقبال لاهوری، حزب مسلم لیک، فعالیت‌های محمدعلی جناح و… چهره‌هایی بودند که علیه استعمار هندوستان مبارزه کردند. در آفریقا پاتریس لومومبا، و.... اما در ایران، اولین حرکت‌های ضد استعماری را از سیدجمال‌الدین اسدآبادی شاهدیم که در برابر سلطه انگلستان به پا می‌خیزد.
رئیس علی دلواری و شکست مفتضحانه انگلیس‌ها در بوشهر
وی در پایان گفت: حرکت سیدجمال الدین اسدآبادی در دو بخش برای کشور مؤثر واقع شد؛ نخست اینکه عوامل پیروزی استعمار در این منطقه مشخص شد و ثانیاً راه مبارزه با استعمار را فراروی ملت گذاشت، بعد از سیدجمال‌الدین اسد آبادی، ما فعالیت‌های ملأ علی کنی را شاهد بودیم، سپس مبارزان مرجع تقلید میرزا محمدحسن شیرازی و بعد هم نهضت مشروطه که به دنبال کوتاه کردن دست اجنبی از مملکت بودند، اقدامات سیدحسن مدرس را شاهد بودیم همچنین یکی دیگر از جلوه‌های مبارزه علیه استعمار انگلستان در ایران، رشادت‌های رئیس علی دلواری است که در ایام سالگرد شهادت وی قرار داریم، در ۱۲ ژوئیه ۱۹۱۵ «رئیس علی دلواری» در یک حمله ضربتی در نزدیکی تنگه زنگنه، نایب کنسول انگلیس در بوشهر و تعدادی از سربازان هندی را کشت. انگلیسی‌ها به بهانه وقوع این حادثه و حوادث دیگر در ۸ اوت ۱۹۱۵ بوشهر را اشغال نمودند. رئیس علی با جنگ‌های نامنظم ضربات سهمگینی به دشمن وارد کرد. انگلیسی‌ها که دشمن اصلی خود را رئیس علی دلواری می‌دانستند از طریق نمایندگان «حیدر خان حیات داودی» سعی در تطمیع وی داشتند و پیشنهاد چهل هزار پوند در قبال خودداری از قیام علیه قوای بریتانیا را ارائه نمودند. اما رئیس علی این پیشنهاد را نپذیرفت و اعلام کرد: «چگونه بی‌طرفی اختیار کنم در حالی که استقلال ایران در معرض خطر جدی قرار گرفته است.» سرانجام نیز رئیس علی دلواری در شب ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ و ۳ سپتامبر ۱۹۱۵ در شبیخون به نیروهای انگلیسی در محل تنگه مورد اصابت گلوله قرار گرفت و به شهادت رسید.
نظر شما