نقش چشمگیر دانشگاه الزیتونه تونس در ترویج علوم اسلامی در شمال افریقا

به گزارش خبرنگار مهر، مسجد الزیتونه از بزرگترین و قدیمی ترین مساجد تونس می رود که به دنبال ویرانی معبدی قدیمی ساخته شد. این مسجد در 3 و نیم کیلومتری شهر قدیمی قرطاجنه شمال آفریقا واقع شده است.

هنگامی که اعراب به رهبری شیخ امین حسان بن نعمان غسانی تونس را در سال 79 هجری فتح کردند، نیاز شدیدی به ساخت مسجد به منظور اقامه نماز، اشاعه دین اسلام و باورهای اساسی این دین میان مردم مسلمان تونس احساس شد. اما بر اساس تحقیقات پژوهشگران تا سال 116 هجری همچنان تونس بدون مسجد باقی ماند تا اینکه در سال 114 یا 116 هجری عبیدالله بن حبحاب که از سوی هشام بن عبدالملک اموی والی آفریقا بود، به ساخت اولین مسجد در تونس اقدام کرد و نام " الزیتونه " را بر آن نهاد. وجه تسمیه این نام می تواند به وجود درخت زیتونی نزدیک صومعه راهبان نصرانی برگردد و یا اینکه کثرت درختان زیتونی که نزدیک این مسجد قرار داشت .

در سال 250 هجری ابو ابراهیم احمد اغلبی در دوران خلفای راشدین قبه ای برای آن قرار داد. تا اینکه در سال 747 هجری در روزگار محمد مستنصر بن ابی زکریا با حفر قنات و چاههای آب، به آبادانی و عمران آن همت گماشتند و امرای شیعه آنرا ادامه دادند.

 در سال 1312 هجری گلدسته ای به جای گلدسته قدیمی آن از سوی مهندس سلیمان نیقرو بنا شد. آخرین ترمیمات و بازسازیها نیز در سال 1357 هجری انجام گرفت.

زمانی  الزیتونه به عنوان مسجد بود چندان مشهور نبود؛ اما زمانی که فعالیتهای علمی، فرهنگی و تدریس علوم اسلامی در آن راه یافت، به شهرت فراوانی رسید. به گونه ای که اینک پس از گذشت 13 قرن متوالی و به عنوان قدیمی ترین دانشگاههای اسلامی  فعالیت می کند .

دو قرن 14 و 15 میلادی سر آغاز فعالیتها و آموزشهای اسلامی، ادبی، دینی، فلسفه، ریاضیات، طب، نجوم در آن بود؛ به نوعی  که نظام آموزشی دانشگاه الزیتونه از اواخر دوران حفصیها 634 – 981 هجری ( 1237 – 1573 میلادی)، وارد مرحله جدیدی شد که در این راستای اصلاحاتی نیز انجام گرفت و خیرالدین پاشا وزیر اعظم دولت حفصیها تدریس علوم معاصر زمان خود را وارد این دانشگاه کرد.  

اما در سالهای 1881 تا 1956 که استعمارگران بر تونس سیطره یافتند، در صدد بودند تا سیاستهای آموزشی الزیتونه را تغییردهند و بر آن تسلط یابند و این دانشگاه از تأثیرات فرانسویها بی بهره نماند.  از این رو تغییراتی در نظام آموزشی دانشگاه الزیتونه ایجاد شد، از جمله تقسیم آموزش به سه مرحله ابتدایی، متوسطه و عالی، توسعه برنامه های آموزشی، اعزام به کشورهای دیگر برای دریافت مدرک از آنها بود.

در پی استقلال ملی تونس در سال 1956، دستور العملی برای اصلاح شیوه آموزشی و وحدت برنامه ها در رشته های مختلف صادر شد.  در مارس سال 1960 به دانشگاه تونس آموزشگاههای عالی و دانشکده های متعدد از سوی الزیتونه ضمیمه شد .  بنابراین دانشگاه الزیتونه یکی از مؤلفه های دانشگاه تونس به شمار می رفت که برنامه هایی چون اجازه تحصیل در رشته شریعت و اصول دینی را ارائه می کرد. 

از سال 1987 دانشکده الزیتونه به تنظیم برنامه های دانشگاهها، مؤسسات و آموزشگاههای عالی اقدام کرد که از آنها می توان به آموزشگاههایی چون آموزشگاه عالی اصول دین، آموزشگاه عالی تمدن اسلامی و مرکز تحقیقات اسلامی اشاره کرد که زیر نظر دانشگاه الزیتونه فعالیت می کنند. 

از سال 1996 تا سال 2006 تحقیقات علمی بسیاری در این دانشگاه صورت گرفت که 209 تحقیق عمیق و گسترده، 75 پایان نامه کارشناسی ارشد، 185 پایان نامه دکترا بوده است. همچنین در این دانشگاه تحقیقات زیادی درباره علوم قرآنی، وحدت فقهای تونس و علمای جهان و وحدت و تطبیق ادیان صورت گرفته است.

از آنجایی که دین اسلام دارای قوام و ثبات بسیاری است، دانشگاه الزیتونه به عنوان دانشگاهی اسلامی، به توسعه علوم اسلامی طی قرنهای متمادی و تحقیقات علمی و اجتهادات دینی پرداخته است، به گونه ای که یکی از پایه های اصلی آن گفتگوی بین ادیان، تمدنها و فرهنگها به شمار می رود.

مسئولان دانشگاه آموزش عالی و تحقیقات علمی در راستای توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی و بیداری و اطلاع رسانی را از اهداف دانشگاه الزیتونه قلمداد کرده اند. از این رو این دانشگاه با مجامع بین المللی توافقنامه های همکاری به امضا رسانده است که از آنها می توان به اولین توافقنامه همکاری با آیسیسکو در سال 1996 به مدت 5 سال و همچنین توافقنامه همکاری با دانشگاه موریتانیا، دانشگاه عمان، دانشگاه عربستان، کویت، امارات، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا، تاتارستان و کانادا اشاره کرد.

این در حالی است که این دانشگاه پرورش دهنده اندیشمندان مشهور و برجسته ای بوده که از آنها می توان به ابوالقاسم شابی از نویسندگان برجسته ادبیات، عبدالعزیز ثعالبی از انقلابیان و همرزمان محمد عبده و رشید رضا، عبدالرحمان بن خلدون از اندیشمندان معروف، طاهر حداد از نویسندگان مشهور تونس در این دانشگاه به تحصیل علم پرداختند، اشاره کرد .