نقش گردشگری در تحقق رشد فراگیر

به گزارش خبرنگار مهر، هم‌زمان با روز جهانی گردشگری وبینار «گردشگری و رشد فراگیر» به همت انجمن علمی گردشگری دانشگاه هنر اصفهان برگزار شد و حمید ضرغام بروجنی، روشن بابایی همتی و محمد زاهدی به بیان دیدگاه‌ها و نظرات خود پیرامون وضعیت گردشگری و شعار سال گردشگری پرداختند.

حمید ضرغام بروجنی، استادیار گروه گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی و پایه‌گذار رشته دانشگاهی مدیریت جهانگردی در ایران در ابتدای این نشست اظهار کرد: ۲۷ سپتامبر، روز جهانی گردشگری با سال‌روز تصویب اساسنامه سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) در سازمان ملل متحد مصادف است. از طرفی از حوالی همین روز پیک سفر در حوالی نیم‌کره شمالی به پایان می‌رسد و سفرها در نیم‌کره جنوبی آغاز می‌شود.

وی درباره هدف روز جهانی گردشگری، توضیح داد: ارتقا دانش عمومی در مورد گردشگری و مجموعه اثرات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی که بر زندگی بشر دارد مهم‌ترین هدف تعیین این روز است. این روز فرصتی است متخصصان این حوزه در مورد نقش گردشگری در بهسازی اجتماعی، رشد و رفاه مردم به گفت‌وگو بپردازند. در این روز باید برای فراگیر کردن گردشگری تلاش کرد.

ضرغام با اشاره به شعار سال ۲۰۲۲ گردشگری، تاکید کرد: سازمان جهانی گردشگری «گردشگری برای رشد فراگیر» را به عنوان شعار سال اعلام کرده، در حالی که گردشگری به نوعی عامل رشد فراگیر است. شعار سال ۲۰۲۱ به عنوان سرفصلی برای مجموعه اقداماتی است که دولت‌های مختلف برای نمایش قدرت گردشگری باید اتخاذ کنند. رشد فراگیر یعنی تمرکز بر بهبود زندگی انسان‌ها. تفاوت رشد فراگیر با توسعه پایدار در این است که در رشد فراگیر به همه اقشار جامعه فرصت مشارکت داده و امکان توزیع مزایای حاصل از این رشد برای همه به صورت عادلانه تقسیم می‌شود.

یک شغل مرتبط با گردشگری، یک و نیم شغل دیگر ایجاد می‌کند

این استاد دانشگاه نقش گردشگری در اشتغال و به تبع آن رشد فراگیر را بسیار مهم ارزیابی کرد و گفت: نقشی که برای گردشگری در اشتغال وجود دارد در کشور ما به رسمیت شناخته نشده و هم اشتغالات گردشگری به عنوان دسته دوم تشخیص داده می‌شود و هم اثرات اشتغالی آن دسته کم گرفته می‌شود.

وی با بیان اینکه «سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۵ هفده هدف برای نجات بشر از وضعیت موجود را تعریف کرد که برنامه‌های توسعه گردشگری در این اهداف در پنج اولویت اعلام شد» به تبیین این اولویت‌ها پرداخت و گفت: اولویت اول این برنامه «هوشمندسازی گردشگری، نوآوری و تحول دیجیتال» است. در بند دوم این برنامه بر «رشد رقابتی، سرمایه‌گذاری و کارآفرینی» تاکید شده. اولویت بعدی به «ایجاد مشاغل بهتر و بیشتر در سایه آموزش» است. در الویت‌های بعدی نیز به ترتیب بر «تسهیل سفر» و «میراث ملی» تاکید شده است.

ضرغام افزود: اصطلاح رشد فراگیر در واقع نوید یک زندگی بدون تبعیض را می‌دهد، رشدی که بر سه محور رشد انسانی، رشد اجتماعی و رشد اقتصادی استوار است. برای اینکه این رشدها حاصل شود چندین رکن از جمله بهبود بهره‌وری از وضعیت کشاورزی، افزایش یک‌پارچگی منطقه‌ای، ایجاد اشتغال، دسترسی برابر به زیرساخت‌ها، دسترسی بهتر به فرصت‌های اجتماعی و حمایت اجتماعی وجود دارد. ضمن اینکه رشد فراگیر اجزایی نیز دارد که آن‌ها عبارتند از کاهش فقر، توسعه صنعتی، اشغال افزایی، توزیع متعادل درآمد، محافظت زیست محیطی.

گردشگری چگونه به رشد فراگیر تحقق می‌بخشد

این استاد دانشگاه درباره تفاوت توسعه پایدار با رشد فراگیر، اظهار کرد: توسعه پایدار عبارت است از توانایی نسل‌های حاضر در برآوردن نیازهای خود بدون به خطر انداختن توانایی نسل‌های آینده در انجام این کار. در حالی که رشد فراگیر توجه به توزیع عادلانه دارد، این یعنی درآمدهای ناشی از توسعه تنها برای دسته خاص یا صرفاً سرمایه‌گذاران نباشد و برای همه ارکان جامعه فرصت برابر ایجاد کند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به پنج اصل در تصمیم‌گیری اجرای برای آغاز هر فعالیتی، توضیح داد: باید هدف‌های درست را تعیین و با ایجاد ارتباطات تجاری و گسترش تعاملات به رشد از درون برسیم و چشم به خارج از مجموعه نداشته باشیم ضمن اینکه توجه و سرمایه‌گذاری بر روی مردم و مهارت‌ها و همچنین توجه به شرایط محلی از دیگر اصول مهم تصمیم‌گیری اجرایی است.

ضرغام درباره نقش گردشگری برای رشد فراگیر، خاطرنشان کرد: ایجاد اشتغال، توسعه مهارت‌های سخت و نرم، تحریک زمینه‌های نوین فرصت‌های شغلی و بهره‌گیری از توان دانش‌آموختگان گردشگری از جمله اطلاعات و توانایی‌های مورد نیاز نیروهای صنعت گردشگری برای تحقق رشد فراگیر است. هم‌اکنون در دورانی به سر می‌بریم که دانش آموختگان ارزشمندی در حوزه گردشگری داریم و باید از تفکر و اندیشه‌های اینها استفاده کنیم.

این استاد پیشکسوت گردشگری با اشاره به نقش اشتغال آفرینی صنعت گردشگری، تاکید کرد: هر یک شغلی که در گردشگری ایجاد می‌شود، یک و نیم شغل در بخش‌های دیگر ایجاد می‌کند. در جریان اشتغال آفرینی باید به آنچه که آموزش داده می‌شود و آنچه که کارفرمایان بخش گردشگری و مهمان‌نوازی انتظار دارند توجه شود و این شکاف بر طرف شود. برای رفع آن به آموزش مهارت‌ها باید توجه شود.

نقش مهم دانشگاهیان در عصر گردشگری پساکرونا

وی افزود: کسی که وارد حوزه گردشگری می‌شود باید روشن‌فکر باشد و بتواند فرهنگ‌های مختلف درک و هضم کند. یک فعال گردشگری باید روحیه کار تیمی و قدرت تحلیل داده‌های مختلف را داشته باشد. همچنین او باید خود را با وضعیت موجود تطبیق دهد و انعطاف داشته باشد.

ضرغام با بیان اینکه «زمانی رشد و توسعه منطقی حاصل می‌شود که همه ذی‌نفعان در صنعت گردشگری اشتراک مساعی با یکدیگر داشته باشند»، گفت: ذی‌نفعان را به سه حوزه دولت، بخش خصوصی و دانشگاهیان تقسیم می‌کنیم، تعامل این سه گروه رشد را حاصل و شکاف‌ها را کاهش می‌دهد. حلقه اتصال این سه گروه نیز وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

استادیار گروه گردشگری دانشگاه علامه طباطبایی در پایان سخنانش درباره مدیریت گردشگری در دوران پساکرونا، اظهار کرد: انتظار می‌رود پس از بحران کرونا، گردشگری داخلی ما رونق پیدا و دانشگاهیان فعال‌تر عمل و تجربیات خود را منطق کنند. همچنین باید دوره‌های آموزشی خاص طراحی و برگزار و مقالات مطالب علمی پیرامون سیاست‌های توسعه نیز باید نگارش شود.

رشد فراگیر از رشد اقتصادی مهم‌تر است

در ادامه محمد زاهدی، عضو هیأت علمی دانشگاه شیخ بهایی اصفهان نیز در این نشست اظهار کرد: رشد اقتصادی را معمولاً افزایش مستمر تولید ناخالص ملی سرانه واقعی تعریف می‌کننند. در حالی که رشد فراگیر را قسمتی از رشد اقتصادی می‌دانند که درآمد آن به شکل عادلانه و منصفانه توزیع شود و فرصت‌های برابری برای همه ایجاد کند. از این جهت رشد فراگیر اهمیت قابل ملاحظه‌ای دارد و از مفهوم رشد اقتصادی متعارف فراتر است.

وی ادامه داد: باید در نظر داشت وقتی رشد اقتصادی را مطرح می‌شود، دولت‌ها در سراسر جهان سیاست‌های کلانی را به عنوان محور کار خود انجام می‌دهند و به سمت آن حرکت می‌کنند. بعضاً به خصوص در کوتاه مدت میان این اهداف هم‌جهت نیستند و اصطلاحاً رابطه‌ای الاکلنگی دارند که بسیار آسیب‌زا است. زمانی که رابطه رشد اقتصادی را اهداف دولت‌ها دنبال می‌کنیم، دیده می‌شود که اگرچه این رشد، اشتغال را افزایش می‌دهد، اما معمولاً به توزیع نابرابرتر درآمدها منجر شود.

این پژوهشگر گردشگری افزود: در متون مربوط به توسعه تا دهه ۱۹۸۰ میلادی این دیدگاه کاملاً مصداق داشت و پذیرفته شده بود. در آن سال تجربه‌ای در آسیای شرقی به وجود آمد که از آن به عنوان معجزه اقتصادی یاد شد. برخی از کشورهای این منطقه از جهان از جمله تایوان توانستند به رشد ۱۰ درصدی اقتصادی دست پیدا کنند و در عین حال ضریب جینی توزیع عادلانه درآمد نیز بهبود یابد که در نوع خود استثنا بود.

باید فضای آرام برای سرمایه‌گذاری ایجاد شود

زاهدی با بیان اینکه «وقتی رشد اقتصادی نتواند همراه با توزیع درآمدها و فرصت‌ها بیانجامد، عواقبی نظیر تنزل اجتماعی و از بین رفتن امید به آینده رخ می‌دهد»، تاکید کرد: برای رسیدن به معجزه تایوان باید در حوزه‌هایی سرمایه‌گذاری متمرکز شود که گروه‌های بیشتری از جامعه را درگیر خود کند. بسیاری از روابط اقتصادی مختلف وجود دارد که به فعالیت‌های اقتصادی دیگر وابسته نیستند و این حلقه فرصت‌ها شکل نگرفته؛ به عنوان مثال صنعت نفت ایران در صد سال گشته توسعه پیدا کرده اما تأثیری در زندگی مردم نداشته است.

وی تاکید کرد: بنابراین باید بر فعالیت‌هایی سرمایه‌گذاری کرد که شمول بیشتر از انسان‌ها را در بر می‌گیرد. در واقع مفهوم «فراگیر» را باید به میزان شمولیت نسبت داد و به دنبال گونه‌هایی از سرمایه‌گذاری حرکت کرد که افراد بیشتری را درگیر کند. گروه‌های مختلف اجتماع می‌توانند به فراخور خود به حوزه‌های مختلف گردشگری وارد شوند، بنابراین این فعالیت همه‌شمول در راستای توسعه فراگیر می‌تواند گردشگری باشد.

این استاد دانشگاه درباره پیش‌زمینه‌های لازم برای رسیدن به توسعه فراگیر، توضیح داد: اول از همه هر سرمایه‌گذاری نیازمند احساس آرامش است، خواه این سرمایه‌گذار بخواهد یک دفتر کوچک ایجاد کند، خواه یک هتل ۵ ستاره بزرگ. اعتماد باید در جامعه بازسازی شود و مردم نسبت به اینکه می‌شود کاری را راه انداخت و نگران چوب‌های لای چرخ نباشند، احساس مثبتی داشته باشند. متأسفانه ایران در حوزه فضای کسب و کار در رتبه‌های پایین قرار دارد، چطور در این شرایط می‌توان انتظار سرمایه‌گذاری داشت.

توسعه، نیازمند باد موافق جهانی است

زاهدی در ادامه پیش زمینه‌های لازم برای توسعه فراگیر به اهمیت درون‌زا بودن توسعه اشاره کرد و گفت: توسعه باید از درون به بیرون حرکت کند، اما نباید چرخ را دوباره اختراع کرد. نظم سیاسی و اقتصادی جهان امروز به گونه‌ای تنظیم شده که اگر باد موافق همراه با شما نباشد، توسعه بسیار هزینه‌بر است. دولت باید تلاش کند تا فضای بیرونی ما را آرامش بخشد. به عنوان مثال زمانی که گروه‌های خودسر به سفارت عربستان جمله کردند، سفر بیش از ۷۰۰ هزار مسافر عربستانی به ایران لغو شد. اگر کشوری می‌خواهد مسیر توسعه برای آن رخ دهد، نیازمند باد موافق جهانی است.

این پژوهشگر با اشاره به نقش و وظایف دولت در پیش‌برد رشد فراگیر گردشگری، تصریح کرد: دولت باید در زمینه‌هایی نظیر ایجاد پایگاه‌های داده‌ای و آموزش فعال باشد، این درحالی است که گردشگری ایران حتی حساب اقماری ندارد و در مسئله آموزش هم چند سالی است که متدها و سرفصل‌ها تغییر نکرده‌اند. اعتقاد دارم که فاصله بین نیروی تربیت شده دانشگاهی با نیاز بازار کار گردشگری بسیار از هم فاصله دارند.

وی افزود: از طرفی دولت‌ها باید داور بی‌طرف باشند، نمی‌خواهیم دولت‌ها هتل ایجاد کنند یا تور بیاورند همچنین انتظار نداریم که دولت با شرکت‌های خصولتی و دولتی بر بخش گردشگری تصدی‌گری کند. دولت باید اجازه رقابت منصفانه را بدهد و به وظایف خود عمل کند. در حالی که برنامه ملی توسعه در حوزه توسعه گردشگری وجود ندارد، سخت است خوش‌بینانه درباره سیاست‌های دولت درباره گردشگری اظهار نظر کرد.

زاهدی در بخش دیگری از سخنانش به وضعیت صنعت گردشگری در مواجه با بیماری‌ها و بحران‌هایی نظیر بحران کرونا اشاره کرد و گفت: در قرن جدید بیماری‌های مختلفی از سارس تا آنفلوآنزا H1N1 و در نهایت کووید ۱۹ بر صنعت گردشگری تأثیر گذاشتند. همه این بیماری‌ها هم از مدل کروناویروس‌ها بوده‌اند و احتمالاً در آینده نیز از این دست بحران‌ها در پیش داشته باشیم. بنابراین گردشگری باید انعطاف پذیر باشد و سازمان‌های مدیریت مقصد نخبگان را به کار بگیرد و با اتخاذ سیاست‌های مناسبت آمادگی روبه‌رویی با نوسانات پیش رو را داشته باشد. نیازمند یک حوزه مدیریت گردشگری هستیم که بسیار چالاک و قدرتمند باشد.

دنیای امروز، دنیای گردشگری خلاق است

در ادامه روشن بابایی همتی، مدیر مرکز گردشگری خلاق ایران با ارائه موضوعی به نام «گردشگری خلاق در انتظار رشد فراگیر» گفت: در بخش‌های گردشگری جهان از دید یونسکو سه نسل گردشگری وجود دارد؛ این سه نسل شامل گردشگری انبوه، گردشگری فرهنگی و گردشگری خلاق است. هر کدام از این مراحل مشخصات دوره خود را دارند، در گردشگری انبوه پکیج‌های سفر و بازدید از اماکن تفریحی بزرگ مطرح بود و در گردشگری فرهنگی، گردشگران به سمت جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی آمدند. و هم‌اکنون و در عصر گردشگری خلاق، گردشگران به سمت فعالیت‌های تجربه محور حرکت کردند.

وی با بیان اینکه «درروز جهانی گردشگری به دنبال افزایش آگاهی بشر درباره اثرات اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی هستیم»، خاطرنشان کرد: محور کار گردشگری بر روی رشد اقتصادی است، اما در دیگر بخش‌های دیگر هم گردشگری تأثیر بسیار زیادی دارد. بلایای طبیعی نظیرهمه‌گیری ویروس کرونا شرایط اقتصادی و سیاسی را تغییر می‌دهد؛ این تأثیرات بر روی دولت، ملت و بخش خصوصی است و شرایط ایران در بحران کرونا بسیار وحشتناک بوده و جبران آن بسیار سخت است. در آمار ورود گردشگران خارجی در دنیا ۷۳ درصد از زمان آغاز بحران کرونا کاهش داشته است. به عنوان مثال کشور تایلند در سه ماهه دوم ۲۰۲۱ نشان می‌دهد که ۵۵۰ هزار شاغل گردشگری در این کشور شغل خود را از دست دادند. در کشور ترکیه هم ۴۵ میلیون توریست به ۱۲ میلیون رسیده است.

توجه به مشارکت برای رشد فراگیر

عضو هیأت علمی دانشگاه مازندران درباره اینکه باید چه‌کار کرد تا در این بحران‌ها کمتر آسیب دید، گفت: پیشنهاد مستقیم من این است که سازمانی مثل نظام پزشکی و نظام مهندسی، برای فعالان صنعت گردشگری تحت عنوان سازمان نظام گردشگری ایجاد شود. با این کار می‌توان یک نیروی بسیار خاص و معین برای وزارت گردشگری ایجاد کرد. همچنین ایجاد یک سیستم گردشگری پایدار نیز دیگر پیشنهادی است که می‌تواند رشد فراگیر گردشگری را تحقق بخشد.

بابایی افزود: برای رشد فراگیر به معقوله مشارکت، حمایت و نگاه به آینده باید توجه کرد. به عنوان مثال گردشگری در حوزه‌های مختلف در آمریکا وجود دارد و گردشگری ازدواج در این کشور ۱۶ میلیارد دلار گردش مالی ایجاد کرده (سه برابر گردشگری ایران فقط از یک نوع گردشگری). باید اهرم‌های گردشگری خلاق در ایران را فعال و پلی به توسعه ایجاد کرد.

مدیر مرکز گردشگری خلاق ایران اظهار کرد: در گردشگری خلاق، گردشگر در پروسه مشارکت دارد و احساس مختلف آن درگیر می‌شود. به عنوان مثال گردشگری که خود تجربه آپزی محلی و ساخت صنایع دستی محلی را تجربه می‌کند، در واقع نوعی از گردشگری خلاق است. برای رونق کسب و کار گردشگری خلاق باید توسعه پلتفرم‌های آنلاین، توسعه زیر ساخت‌ها، استفاده از ظرفیت‌های تورهای تجربه گرا و خلاق، طراحی مسیرهای ویژه و آموزش جامعه را باید در نظر گرفت.