مسجدالاقصی؛ زمینی مقدس و محل عروج خاتم الانبیاء

به گزارش خبرنگار مهر، مسجدالاقصی به عنوان یکی از مقدسترین مساجد مسلمانان، از دیرباز مورد توجه بوده است. یکی از علتهای عمده آن این است که پیش از خانه خدا به عنوان اولین قبله مسلمانان به شمار می رفت که پس از تغییر قبله نیز نزد مسلمانان همچنان مورد توجه بود. از سوی دیگر رخدادهای تاریخی چون معراج حضرت محمد (ص) و شب اسراء که در قرآن نیز به آن اشاره شده است، منجر به حفظ و حتی افزایش قداست و کرامت این مکان تاریخی و اسلامی نزد مسلمانان و حتی غیر مسلمانان شود.

تاریخ بنای مسجد الاقصی

گفته می شود زمین مسجدالاقصی دومین مکانی است که پس از مسجدالحرام بر زمین قرار گرفت. اولین کسی که به فرمان خدا پایه های بنایی را در آن ساخت، حضرت آدم  بود که حدود آن را مشخص کرد. حدود 2 هزار سال پیش از میلاد حضرت ابراهیم  و سپس فرزندانیش یعقوب و اسحاق بنا را ترمیم و بازسازی کردند. هزار سال پیش از میلاد نیز این بنا توسط حضرت سلیمان ترمیم شد .

در سال 15 هجری (636 میلادی)، عمر بن خطاب از خلفای راشدین وارد قدس شد و به منظور برقراری ارتباطی دینی و سیاسی با قدس و فلسطین دستور داد مسجدی در ضلع جنوبی قدس بر ویرانه های حرم شریف بسازند.  وی نمازخانه ای که بخشی از مسجدالاقصی بود را در این دوران ساخت.

در دوران امویها قبة الصخره نیز ساخته شد. خلفای راشدین در این ایام سعی در ارائه و احیای تمدن اسلامی داشتند تا جایگاه دینی و سیاسی مسجدالاقصی را نشان دهند و سلسله خلفای راشدین، امویها، عباسیها، فاطمیها و سلاجقه در آن حکومت کردند و ضمن ارائه خدمات به ساخت و ساز و بازسازی این مکان تاریخی اقدام کردند.

وجه تسمیه مسجدالاقصی

مسجدالاقصی نامی اسلامی است که خداوند بلند مرتبه بر این مکان قرار داد، در آیه اول سوره اسراء به وضوح از آن یاد کرده است. اسم الاقصی یعنی دورتر یعنی مسجدی که دورتر است که در مقایسه با مساجد مسجدالحرام و مسجدالنبی در مکه و مدینه دور تر بوده است.

مسجدالاقصی قبل از نزول آیات الهی به بیت المقدس معروف بود که در احادیث حضرت محمد (ص) نیز به آن اشاره شده است. پیش از این نام شهر قدس به ایلیا معروف بود که این نام به معنای عظمت، قداست و برکت مسجدالاقصی به وجود مسلمانان است. انبیاء و پیامبران الهی چون حضرت ابراهیم ، حضرت داوود، حضرت سلیمان و حضرت عیسی نیز در جوار مسجدالاقصی زندگی کرده اند، بنابراین شکی در قداست آن وجود ندارد.

قداست مسجدالاقصی

ارتباط و پیوند قداست مسجدالاقصی به عقاید و باورهای مسلمانان به دورانی باز می گردد که  17 ماه به عنوان اولین قبله مسلمانان به شمار می رفت تا زمانی که قبله به کعبه خانه خدا انتقال یافت. اسلامیت مسجد الاقصی به حادثه اسراء و معراج باز می گردد که خداوند در آیاتی از قرآن کریم شبانه پیامبر اکرم را به سوی مسجد الاقصی در بیت المقدس در 27 رجب یکسال قبل از هجرت فرا خواند تا از این مکان به آسمان عروج کند. مسلمانان با این دید در بالابردن و ارتقاء جایگاه دینی مسجد الاقصی و بیت المقدس و ارتباط آن با عقاید اسلامی نقش به سزایی را ایفا کردند.

در دوران خلفای راشدین که قدس به عنوان جایگاه دینی و سیاسی شناخته شد، چاره ای نبود تا از خلال آن به تحکیم تمدن اسلامی در بیت المقدس اقدام کنند و به آبادانی مسجد الاقصی پرداختند. در دوران عبدالملک بن مروان و فرزندش ولید قبه ای برای آن ساختند و درها و امکانات دیگری برای آن تعبیه کردند و میراث اسلامی و معماری اسلامی را در آن به کار بردند.

ویژگیهای ظاهری مسجدالاقصی

حرم شریف این مکان مقدس شامل مسجدالاقصی، قبة الصخره با گنبد طلایی، صحنها و ساختمانهای پیرامون آن است که در مجموع به مساحت 14 هکتار بر فراز کوه موریا قرار دارد و 14 دروازه از جمله درهای اسباط، حطه، شرف‌الانبیا، ناظر، نو، قطانین، مطهره، سلسله، مغربیان، مغاربه، داوود، حدید، غوائمه و دروازه طلایی و همچنین اتاق‌های متعدد، 8 چاه در صحن قبة الصخره و 17 چاه در حیاط مسجدالاقصی و در مجموع 4 گلدسته را شامل می شود .

یک گلدسته بر بالای دروازه مغاربه (جنوب غربی)، گلدسته ای بر دروازه سلسله (جنوب غربی)، گلدسته بر بالای دروازه غوائمه ( شمال غربی) و دیگری بر بالای اسباط (شمال) قرار دارد.

طول این بنا به 80 متر و عرض آن به 55 متر می‌رسد و اکنون بر 53 ستون مرمری و 49 ستون مربع ‌شکل استوار است. درهای مسجد در زمان امویها از طلا و نقره پوشیده شده بود، اما به فرمان ابوجعفر منصور صفحات طلا و نقره را کنده، به دینار تبدیل و به مصرف مسجد رساندند.

در سال 1927میلادی مجلس اعلای اسلامی به منظور تعمیر و بازسازی مسجد از کشورهای عربی و اسلامی استمداد جست. بزرگترین و مهمترین مرحله این عمران، برداشتن ستونهای قدیمی بود که گنبد بر آنها استوار بود و به جای آنها شصت ستون جدید که پی آنها از بتن مسلح بود، قرار داده شد.

پس از آن بر اثر زلزله، به برخی از رواقها و اجزای مسجد صدمه وارد شد که مجلس اسلامی با استفاده از اموال اوقاف به مرمت آن پرداخت. در همین راستا این هیئت اسلامی رواق شرقی را منهدم و از نو بنا کرد. رواق میانی را نیز بازسازی کرد و ستونهای مورد نیاز را از ایتالیا آورد. بخش زیرین مسجدالاقصی دهلیزی وسیع وجود دارد که به اقصی قدیم موسوم است و آن عبارت است از مجموعه ای از طاقها که بر ستونهای محکم و قطور استوار شده است.

مهمترین آثار تاریخی مسجدالاقصی

مسجدالاقصی از تعدادی بنا، قبه، منبر، گلدسته و چاههای آب تشکیل شده که تعداد آثار تاریخی آن به 200 اثر می رسد، از مهمترین آنها می توان به این موارد اشاره کرد:

قبة الصخره که دو قبه طلایی رنگ است که در وسط اندکی مایل به چپ مسجد قرار دارد که از قدیمی ترین و بزرگترین قبه ها به شمار می رود.

مسجد قبله ای (جامع القبلی) که در بخش جنوبی مسجدالاقصی، به سمت قبله است که ساختمان آن با قبه ای سربی معروف است . این بخش نمازخانه اصلی برای مردان به شمار می رود که در زمان عمر بن خطاب ساخته شده است.

نمازخانه مروانی که زیر مسجدالاقصی در سمت جنوب شرقی قرار دارد.

الاقصی قدیم که زیر مسجد قبله ای قرار دارد و امویان به منظور ورود ملکه ها و پادشاهان از قصرهای اموی به مسجدالاقصی ساختند که خارج از محدوده الاقصی در سمت جنوبی قرار دارد.

مسجد البراق کنار دیوار البراق، مجموعه راهها، چاههای فراوان اطراف الاقصی، مدرسه اشرفیه و مدارس دیگر اطراف الاقصی از آنها به شمار می رود که به ترتیب خلفایی که یکی پس از دیگری می آمدند به آبادانی مرمت و تزئینات مسجد الاقصی می افزودند تا اینکه طی دوره های مختلف به آن مدارس دینی، سالنهای علمی، انبار ذخایر و محل اسکان سواره نظام افزوده شد .

طی این دوران گنبد آن را معرق کاری کرده، با مرمت محراب و منبرهای زینت یافته از عاج و آبنوس و مفروش کردن آن با قالیهای ایرانی به زیبایی و اهمیت آن ارج نهادند.

آتش‌سوزی مسجدالاقصی

 21 آگوست 1969 رژیم صهیونیستی اعلام کرد یک فرد دیوانه بنام دنیس مایکل روهان " Michael Dennis Rohan" مسجدالاقصی را به آتش کشید. گرچه اسرائیلی ها اعلام داشتند که این فرد استرالیایی یک مسیحی دیوانه بود اما برخی منابع معتبر نیز بر این عقیده هستند که وی یک یهودی توریست بود و از لحاظ سلامت عقلی نیز هیچ مشکلی نداشت. همچنین آثار حریق دلالت بر آن دارد که اشخاص دیگری روهان را در آتش زدن این مسجد از خارج آن و از یکی از پنجره‌های مشرف به درب ‌المغاربه (که اسراییلیها آن را منهدم کردند) هدایت و کمک کرده اند .

بخش به آتش کشیده شده مسجدالاقصی 1500 متر مربع از 4400 متر مربع مساحت کلی مسجد را در بر می‌گرفت.

منبر صلاح ‌الدین ایوبی، مسجدعمر، محراب ذکریا، مقام الاربعین، سه رواق ممتد از جنوب به شمال با ستونها و ایوانها و تزئینات سقفی بر سطح مسجد طی این آتش سوزی فرو ریخت.

دو ستون اصلی که گنبد روی آن استوار بود و اجزایی از گنبد داخلی که مزین بود محراب و دیوارهای جنوبی، پوشش مرمری و 48 پنجره گچی، شیشه‌های رنگی و فرشها، سوره اسراء که با کاشیهای معرق و تذهیب شده، نوشته شده بود و از بالای محراب به سوی شرق امتداد داشت و بسیاری از تزئینات و آیات قرآنی نیز طی این آتش‌سوزی از بین رفتند.