این محصولات «سرطان» را به شما هدیه می‌دهد!/ مراقب باشید

محمدهادی اینانلو کارگردان مستند «تراریخته؛ بذرهای نابودی» همزمان با عرضه اینترنتی این مستند در گفتگو با خبرنگار مهر درباره آن توضیح داد: در دوره‌ای مرحوم دکتر بهزاد قره‌یاضی که به‌عنوان پدر موضوع محصولات تراریخته در حوزه کشاورزی شناخته می‌شد، تلاش می‌کرد از طریق قوانین و مقرراتی که در مجلس تصویب می‌شد، کشور را به سمت کشت محصولات تراریخته ببرد. در همان زمان ما داشتیم روی این موضوع کار می‌کردیم. مستند «بذرهای نابودی» را با موضوع محصولات تراریخته ساختیم. مستندهای دیگری را هم با موضوع امنیت غذایی کار کردیم به نام‌های «جوجه‌های انگلیسی» و «سوغات فرانسوی». این‌ها مجموعه مستندی بود که ما با موضوع امنیت غذایی می‌ساختیم. اولین موضوعمان اما همان محصولات تراریخته یا همان محصولات دستکاری شده از نظر ژنتیکی بود.

وی ادامه داد: در حوزه امنیت غذایی ما دو موضوع داریم، اول اینکه ما باید منابعی قابل دسترس برای تأمین غذا داشته باشیم و دوم اینکه غذایی که به دست مردم می‌رسد باید غذای سالمی باشد. در آن دوره بحث محصولات تراریخته، بحثی بود که از نظر ما سلامت مواد غذایی را تهدید می‌کرد. از همین جهت مستند «بذرهای نابودی» را در گام نخست ساختیم. اولین مستند را با تهیه‌کنندگی آقای سلیمی‌زاده ساختیم اما برای قسمت دوم و سوم برنامه تلویزیونی «ثریا» تهیه‌کنندگی کار را برعهده گرفت.

این مستندساز ادامه داد: پرداخت ما در مستند «بذرهای نابودی» به موضوع محصولات تراریخته، از چند وجه بود. اول سلامت این محصولات بود. وقتی محصول جدیدی در عرصه تکنولوژی معرفی می‌شود که با سلامت مردم در ارتباط است، باید مراحل تست ایمنی را طی کند. براساس همین آزمایش‌ها باید تأثیر یک محصول روی سلامت مصرف‌کننده بررسی شود. این موضوع درباره محصولات تراریخته مغفول مانده بود و خیلی سریع و بدون طی کردن مراحل آزمایشگاهی، این محصولات خیلی سریع داشتند به تولید انبوه می‌رسیدند. در مواردی مانند برنج و ذرت کار داشت به کشت وسیع هم می‌رسید که طبیعتاً مخاطراتی برای سلامت انسان و محیط زیست داشت.

وی با اشاره به برخی واردات محصولات تراریخته ادامه داد: در زمینه واردات محصولات معمولاً به دست مصرف‌کنندگان دست یک نمی‌رسد. مثلاً این محصولات را به دام می‌دهند و بعد ما گوشت دام را مصرف می‌کنیم. ولی محصولاتی مانند برنج را انسان مستقیماً مصرف می‌کند. ما آزمایش‌ها و گزارش‌هایی داشتیم که در انگلیس و فرانسه روی این محصولات صورت گرفته بود و شاهد نتایج منفی آن‌ها بودیم.

اینانلو درباره تأثیر محصولات تراریخته بر افزایش ابتلا به سرطان هم گفت: در مستند هم این نکته اشاره شده است که نمی‌توان به‌صورت صددرصد اعلام کرد که محصولات تراریخته منجر به سرطان می‌شود و یا عامل اصلی به‌وجود آمدن موج ابتلا به سرطان در کشور ما مصرف این محصولات است، اما همزمانی این موج‌های ابتلا به سرطان در کشورهای مختلف با استفاده گسترده از محصولات تراریخته، بحثی است که باید به‌صورت جدی به آن فکر شود و در آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار بگیرد.

وی افزود: مطالعات آزمایشگاهی نشان داده است که میزان ابتلای موش‌های آزمایشگاهی که محصولات تراریخته مصرف کرده‌اند به سرطان، خیلی بیشتر از موش‌هایی بوده که این محصولات را مصرف نکرده‌اند. نمی‌خواهیم ترس در میان مردم بیندازیم اما وقتی چنین فکت منفی‌ای درباره یک محصول وجود دارد باید بیشتر مورد آزمایش و بررسی قرار بگیرد و بعد به مرحله توزیع برسد.

این مستندساز در ادامه توضیح داد: ما امروز در سطح دنیا دو نوع محصول تراریخته تجاری داریم. یک سری محصولات در برابر آفات مقاوم هستند و از خود یک سم بیولوژیک تولید می‌کنند تا مانع از آسیب آفات می‌شود. محصولات دیگر تراریخته، محصولات مقاوم در برابر علف هرز هستند. در این نوع ژنی را به گیاه تزریق می‌کنند که گیاه دربرابر علف‌کش‌ها مقاوم می‌شود. وقتی در مزرعه از آن علف‌کش خاص استفاده می‌شود، همه گیاه‌ها از بین می‌روند، غیر از این گیاهان. این دو روش تولید محصولات تراریخته در دنیا بسیار گسترده است. انواع دیگری از محصولات هم معروف شده است، مانند برنج طلایی که می‌گویند ویتامین آ بیشتری دارد.

وی ادامه داد: دو محصولی که امروز به‌صورت گسترده در کشت آن‌ها از روش تراریخته استفاده می‌شود، ذرت و سویا است. از آن‌ها برای روغن‌کشی و غذای دام استفاده می‌شود اما گاهی به‌عنوان غذای مستقیم هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اینانلو در ادامه توضیح داد: ما در مستند خود به این موضوع پرداخته‌ایم که با استفاده از روش تراریخته، به دنبال افزایش بهره‌وری از محصولات کشاورزی هستند. این استدلال اما از چند جهت ایراد دارد. اولاً مطالعات دقیقی در این زمینه انجام نشده است که نشان دهد استفاده از روش تراریخته باعث افزایش محصولات و کاهش آفات می‌شود. از نظر علمی این گزاره هنوز ثابت نشده است. وقتی از این گروه خواسته شد که بگویند این روش چقدر موجب افزایش بهره‌وری می‌شود، ابتدا به ۱۰۰ درصد و ۸۰ درصد اشاره می‌کردند اما بعد از جلسات متعدد این آمار به ۵ درصد و ۱۰ درصد رسید! واقعاً می‌ارزد که برای افزایش ۵ درصدی بهره‌وری یک محصول، سلامت مردم را به‌خطر بیندازیم؟

وی افزود: بحث دیگر این است که یک کشاورز، بذر محصولات خود را از محصولات خوب سال قبل می‌آورد. اما وقتی بحث محصولات تراریخته مطرح می‌شود، کشاورز دیگر نمی‌تواند از بذر سال قبل خود استفاده کند. اول اینکه برخی از این بذرها عقیم می‌شوند، دوم اینکه کشاورز برای کشت مجدد باید از شرکت سازنده بذر مجوز بگیرد چراکه مالکیت فکری آن متعلق به شرکت سازنده است. این مورد هم عملاً هزینه‌های کشاورز را افزایش می‌دهد. ما در مستند خود، در این بخش به تجربه کشور هندوستان اشاره کرده‌ایم. بخش زیادی از هزینه کشت محصولاتی مانند پنبه در هندوستان، صرف تأمین بذرهای تراریخته می‌شود. به تعبیری اگر هم بهره‌وری به همراه داشته باشد، هزینه مازادی را هم به کشاورز تحمیل می‌کند که اقتصادی بودن این تکنولوژی را زیر سوال می‌برد.

این مستندساز درباره کیفیت اطلاع یافتن مصرف‌کنندگان عادی از محصولات تراریخته موجود در بازار گفت: خوشبختانه این قانون در سازمان غذا و دارو وجود دارد روی محصولات تراریخته، این عنوان درج شود و پیگیری تخلف در این زمینه هم برعهده سازمان غذاودارو است. البته این امکان وجود داشت که مخاطب شناختی از واژه «تراریخته» نداشته باشد و به تازگی این عنوان به «دستکاری ژنتیکی‌شده» تغییر کرده است. نمی‌گوییم روی این محصولات مثل سیگار، هشدار بدهند که برای سلامتی مضر است اما مثل خیلی از کشورهای پیشرفته باید روی محصول اطلاع‌رسانی شود که به‌صورت تراریخته تولید شده است.

اینانلو در پایان درباره جذاب‌ترین تجربه خود در فرآیند ساخت مستند «بذرهای نابودی» بیان کرد: جذاب‌ترین قسمت این مستند، همان بخشی بود که ساخته نشد! ما خیلی دنبال این موضوع بودیم که تجربه کشت محصولات تراریخته در ایران را هم در مستند داشته باشیم اما به دلایل مختلف ممکن نشد. البته کسی جلوی ما را نگرفت، بلکه مشغله خود ما باعث شد که نتوانستیم قسمت دوم این مستند را با تمرکز بر اتفاقاتی که برای محصولات تراریخته در ایران رقم خورده است بسازیم. مثلاً برند یک برنج خارجی را به ایران آوردند و با مهندسی معکوس می‌خواستند آن را به مرحله کشت برسانند اما آن بهره‌وری که مدنظرشان بود محقق نشد. ما کشاورزی که برای اولین بار و به‌صورت آزمایشگاهی این محصول را در ایران کشت کرده بود، پیدا کردیم، که می‌گفت آنگونه که وعده کرده بودند محصول به دست نیامد. این تجربه بسیار جذاب بود که متأسفانه نتوانستیم آن را به تصویر درآوریم. از مستندسازان و حتی خبرنگاران دعوت می‌کنم که این سوژه را پیگیری کنند تا بدانند محصولات تراریخته در ایران چه سرنوشتی پیدا کرده است.