ادغام آموزش پزشکی در نظام آموزش عالی موضوعی غیرعملی و هزینه زا

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از فرهنگستان علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران، مجمع عمومی فرهنگستان علوم پزشکی در بیانیه ای بر موضوع تداوم و تعمیق ادغام آموزش و پژوهش علوم پزشکی در عرصه مراقبتها و خدمات بهداشت و درمان تاکید کرده است.

در این بیانیه آمده است: «ادغام آموزش و پژوهش علوم پزشکی در عرصه ارائه مراقبت ها و خدمات سلامت که منجر به تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و تاسیس دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی در همه استان های کشور شد، بدون تردید از مهمترین دستاوردهای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است.

متاسفانه به دلیل آشنایی ناکافی و آگاهی محدود نسبت به محاسن و منافع ناشی از این ادغام که از آن جمله خودکفا شدن کشور در امر نیروی انسانی سلامت، ارتقاء کیفیت و نیز جامعه نگر شدن آموزش پزشکی، پاسخگویی و عدالت در سلامت و ارتقای شاخص های سلامت در کشور است، گاهگاهی نغمه های مخالفت، آن هم به دلایل بی ارتباط و بعضاً واهی به گوش می رسد.

البته جای خوشوقتی است که مقام معظم رهبری، اهمیت حفظ این ادغام را طی این چند دهه به مسئولین گوشزد کرده و با گنجاندن این امر مهم در بند ۸ سیاست های کلی سلامت بر این موضوع مهم تاکید کرده و استحکام بخشیده اند.

تحلیل وضعیت و دلایلی که برای بحث انتزاع مطرح می شود:

در طی سالیان گذشته بحث های زیادی در ذکر مزایا و معایب ادغام آموزش پزشکی در حوزه مراقبت ها و خدمات سلامت صورت پذیرفته است و بیش از یک بار مورد بررسی دقیق و گسترده از طریق سازمان جهانی بهداشت و فدراسیون جهانی آموزش پزشکی قرار گرفته و مدارک تایید بسیار قوی آنان موجود است. آنچه در چند ماهه اخیر مورد تاکید مجدد طرفداران انتزاع آموزش علوم پزشکی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده است، در چند بند ذیل خلاصه می شود:

۱. با توجه به اینکه مسئولین وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، پزشک هستند به دلیل تعارض منافع اجازه افزایش ظرفیت نمی دهند.

۲. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی به تعداد دیپلمه های پشت کنکور مانده و آن تعداد که برای ادامه تحصیل به خارج از کشور می روند بی توجه است.

۳. درگیری بیمارستان های آموزشی با مسائل درمان سبب خدشه به آموزش کارورزان و دستیاران تخصصی می شود.

۴. به دلیل مسئولیت همزمان در امور بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش، بیشترین اعتبارات صرف درمان و کمترین صرف آموزش و پژوهش شده و ناکافی بودن پرداخت ها به اعضای هیئت علمی سبب خدشه به آموزش می شود.

۵. به دلیل جدایی آموزش و پژوهش پزشکی از غیر پزشکی، مباحث بین رشته ای مغفول مانده است.

۶. در رتبه بندی های بین المللی، به علت جدا بودن دانشگاه های علوم پزشکی از غیر پزشکی، جایگاه مناسبی نداریم.

پاسخ اشکالات مطرح شده:

۱- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فقط جایگاه پزشکان نیست و گروه علوم پزشکی گستره وسیعی دارد. متخصصین مدیریت بخش سلامت مطالعات متعددی را بعنوان مبانی برنامه تعیین نیازهای نیروی انسانی پزشکی در طی ۶ سال گذشته انجام داده اند.

مطابق آمار موجود، تعداد پزشکان فعال کشور اعم از عمومی و متخصص ۱۲۴ هزار نفر و نسبت آن به ۱۰ هزار نفر جمعیت ۱۶.۱۵ است. پزشکان متخصص ۴۳ هزار نفر و نسبت آن به ۱۰ هزار نفر ۵.۲ است.

با توجه به جوانی جمعیت و برخورداری از شبکه بهداشتی درمانی منحصر بفرد در جمهوری اسلامی ایران، نیاز به پزشک کمتر از سایر کشورهاست و لذا این اعداد در مقایسه با کشور های دیگر و از جمله منطقه چشم اندازی قابل قبول است.

۲- موضوع افزایش تعداد دانشجوی پزشکی که این روزها بعنوان یک موضوع مهم در تیتر اول اخبار کشور قرار گرفته است و یکی از دلایل آن را پشت کنکور ماندن تعداد زیادی داوطلب اعلام می کنند، موضوعی پیچیده است.

با وجود اینکه در سالیان گذشته ظرفیت رشته های گروه پزشکی افزایش قابل توجهی پیدا کرده است، لیکن به دلایل مختلف از مشتاقان تحصیل در این رشته کاسته نشده است و در کنار پشت کنکور ماندن عده ای، تعداد قابل توجهی از دیپلمه ها برای تحصیل در رشته های پزشکی، دندانپزشکی و داروسازی به کشورهای دیگر می روند.

اغلب آنها افرادی هستند که معدل های دیپلم پایین دارند و در رقابت کنکور حتی اگر ظرفیت ها دو برابر هم بشود امکان قبولی ندارند. به هر صورت این مسئله چند وجهی بوده و راهکارهای
آن هم متعدد است.

۳- در خصوص تمرکز دستیاران پزشکی در امور درمانی ذکر این نکته ضروری است که اصولا درگیر شدن دستیاران در بیماری های شایعی که در کشور وجود دارد و بار اصلی مراجعات درمانی و بیماران بعدی مراجعه کننده به آنها را شامل خواهد شد، خود از اهداف برنامه ادغام بوده و دلیل کارآیی نظام آموزشی فعلی گروه پزشکی است. این امر خود مشخصه یک نظام آموزشی پاسخگو به نیازهای جامعه است.

۴- در خصوص تبعیض قائل شدن در تقسیم بودجه ها در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، به نظر می رسد این مقایسه درست نیست. اگر تحلیل دقیقی بخواهیم از این بخش داشته باشیم باید بودجه های حوزه آموزش و پژوهش دانشگاه های علوم پزشکی را با دانشگاه های تحت پوشش وزارت علوم مقایسه کرد.

به نظر نمی رسد که منابع در این دو دسته دانشگاه متفاوت باشد. در عین حال اگر انتزاع صورت پذیرد، دانشگاه های وزارت علوم، اعتبارات هنگفتی را باید صرف امور بیمارستان های خود کنند و آن روز است که آن وزارت به ناچار باید پاسخگوی درمان مردم و مسائل سلامت جامعه هم باشد.

۵- در مورد موضوع جدا بودن آموزش پزشکی از سایر رشته ها بعنوان نقیصه همکاری های بین رشته ای، لازم به ذکر است که همکاری بین رشته ای در گروه های آموزشی دانشگاههای وزارت علوم هم آنچنان بارز نیست و راهکارهای این مشکل تغییر مقررات آموزشی و اعمال مشوق های لازم در آیین نامه های ارتقاء و مقررات پژوهشی است و دلیل درستی برای انتزاع نیست.

ضمن اینکه هم اکنون هم در موارد ضروری با رشته های فنی و علوم انسانی وزارت علوم همکاری می شود.

۶- در خصوص اهمیت رتبه بندی های بین المللی و لزوم ارتقای جایگاه دانشگاه ها با ادغام مجدد، باید گفت که این راهکار نقش بسیار جزیی در ارتقای جایگاه دانشگاه ها دارد و اگر معتقد به این راهکار هستیم چرا دانشگاه های فنی مهندسی مثل امیرکبیر، علم و صنعت، صنعتی شریف و امثال آن در دانشگاه های جامع وزارت علوم ادغام نمی شوند و اساسا پاسخگویی به نیاز های جامعه مقدم بر این مسائل فرعی است.

چالش ها و مشکلاتی که در صورت انتزاع مجدد آموزش پزشکی از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به وجود خواهد آمد:

۱) عدم پاسخگویی دستگاه متولی آموزش به نیاز های بخش سلامت:

لازم به ذکر است که در حال حاضر حدود ۴۶ درصد تخت های بستری درمانی کشور، تخت آموزشی هستند (۷۱ هزار از ۱۵۵ هزار و ۳۶۶ تخت) و جداسازی این ظرفیت از نظام پاسخگوی سلامت، چالش های جدی را ایجاد خواهد کرد. از جمله اینکه هر دو وزارتخانه مسئول سلامت مردم خواهند بود و نتیجه لوث شدن پاسخگویی است.

۲) بی توجهی به نیاز های واقعی بخش سلامت:

به نحوی که تربیت نیروی انسانی بخش سلامت از لحاظ کمی و کیفی بر اساس نیاز بخش سلامت تربیت نمی شود (در حال حاضر شورای گسترش آموزش پزشکی اقدامات توسعه ای خود را مبتنی بر مطالعات متقن علمی انجام می دهد.)

۳) پر هزینه تر کردن نظام سلامت:

به خوبی می دانیم که تربیت نیروی انسانی گروه پزشکی، گران ترین بخش آموزش عالی است و واگذاری اختیار تربیت نیروی انسانی بخش پزشکی به جایگاهی که نیازهای بخش سلامت را نمی شناسد و در توسعه آموزشی فقط به عرضه و تقاضا نگاه کرده و اولویت های ارتقای سلامت مردم را در نظر نمی گیرد، باعث توسعه نامتوازن و هدر رفت منابع محدود کشور و سقوط شاخص های
سلامت جامعه می شود. یکی از مضرات مهم در افزایش هزینه ها افزوده شدن القای نیاز به خدمات پزشکی توسط پزشکان فارغ التحصیل شده بیکار خواهد بود.

۴) محروم کردن دانشجویان گروه پزشکی از بستر آموزشی موجود در عرصه ارائه مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی:

همانگونه که در دستاورد ها اشاره شده است. جامعه نگر شدن دانشجویان گروه پزشکی در بستر حضور آنها در همه عرصه های ارائه مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی (از جامعه گرفته تا خانه
های بهداشت، مراکز بهداشتی درمانی روستایی، مراکز بهداشتی درمانی شهری و بیمارستانها) است و نه فقط بیمارستانها.

جدا کردن دانشجویان از محیط های مورد اشاره باعث محدود کردن توانمندی ها و مهارت های آنان شده و پاسخگو شدن آنان در مقابل مسائل جامعه را تضعیف می کند.

۵) افزایش هزینه های دولت:

اینگونه اقدامات در تغییر ساختار وزارتخانه ها بخصوص در حوزه سلامت هزینه های بسیارسنگینی را بر دولت و مردم تحمیل خواهد کرد که قطعا دولت محترم از عهده تامین آن بر نخواهد آمد.

جمع بندی:

با نگاهی کلان به مسائل و مشکلات دانشگاه ها و نظام ارائه مراقبت ها و خدمات سلامت، به نظر می رسد طرح موضوع ادغام مجدد حوزه آموزش پزشکی در نظام آموزش عالی کشور، موضوعی غیر عملی و هزینه زاست.

اینکه به بهانه ارتقای رتبه دانشگاه های کشور در نظام های رتبه بندی جهانی باعث ضربه زدن به یک دستاورد منحصر بفرد در جمهوری اسلامی ایران شویم، مطلقا قابل قبول نیست.

فرهنگستان علوم پزشکی به مسئولین آموزش عالی کشور توصیه می کند بیش از گذشته به ارتقای آموزش و پژوهش در دانشگاه های تحت پوشش خود بپردازند و تلاش کنند تا فارغ التحصیلان رشته های غیر پزشکی هم با نیاز های جامعه اعم از صنعت، کشاورزی و غیره و خیلی بیشتر آشنا شده و واقعا جامعه نگر و پاسخگو شوند.

دستاوردهای ادغام آموزش و پژوهش علوم پزشکی در عرصه مراقبت ها وخدمات بهداشتی درمانی

۱. افزایش کمی نیروی انسانی مورد نیاز بخش سلامت:

افزایش تعداد دانشکده های پزشکی از ۹ دانشکده در ابتدای انقلاب اسلامی به ۶۴ دانشکده (۵۰ دانشکده دولتی و ۱۴ دانشکده دانشگاه آزاد اسلامی)

افزایش تعداد دانشجویان گروه پزشکی از ۲۵ هزار و ۸۴۸ نفر در ابتدای انقلاب اسلامی به ۲۳۴ هزار و ۳۲۵ نفر در سال ۱۴۰۰ (حدود ۱۰ برابر)

افزایش تعداد ارائه کنندگان مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی در کشور از کمتر از ۱۰۰ هزار به بیش از ۷۰۰ هزار

افزایش تعداد اعضای هیات علمی دانشکده های گروه پزشکی از ۲ هزار و ۹۰۸ نفر در سال های اول پس از انقلاب اسلامی به ۲۰ هزار و ۳۸۲ نفر

بهبود نسبت دانشجو به استاد به ۱۰ به یک

تامین کمبود شدید نیروی انسانی بخش تخصصی پزشکی با افزایش تعداد دانشجویان و دستیاران دوره های تخصصی و فوق تخصص پزشکی و دوره های تکمیلی تخصصی بالینی و دوره های
تحصیلات تکمیلی و دکتری تخصصی

۲. ارتقای کیفی آموزش و پژوهش، مطابق با نیازهای بخش سلامت و ارتقای کیفی مراقبت ها و خدمات سلامت:

به منظور حفظ حرمت زنان جامعه، افزایش نسبت دانشجویان زن به مرد و هم چنین شاغلان به خدمت زن به مرد در بخش های مختلف آموزشی (هیات علمی و دانشجو) و نیز عرصه ارائه مراقبت ها و خدمات سلامت اتفاق افتاد.

اصلاح برنامه های آموزشی رشته های گروه پزشکی و توجه به مسئله پاسخگویی به نیازهای جامعه در این برنامه ها.

جامعه نگر شدن دانشجویان گروه پزشکی از طریق حضور آنها در صحنه ارائه مراقبت ها و خدمات سلامت در طی دوره های آموزشی.

اضافه شدن رشته های آموزشی مرتبط با نیاز های سلامت جامعه در گروه پزشکی (تخصص پزشکی اجتماعی، فوریت های پزشکی پیش بیمارستانی، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی، انفورماتیک پزشکی، اخلاق پزشکی، پرستاری اورژانس، پرستاری سالمندی، روان پرستاری، پرستاری مراقبت های ویژه، تکنولوژی آموزشی در علوم پزشکی، مطالعات اجتماعی موثر بر سلامت، دوره مدیریت بهداشت عمومی MPH، سلامت دهان و دندانپزشکی اجتماعی، آینده پژوهی سلامت، اقتصاد سلامت، سیاستگذاری سلامت و چندین رشته دیگر) که در سایه توسعه متوازن رشته های مورد نیاز حوزه سلامت شکل گرفته است.

ایجاد مراکز توسعه آموزش پزشکی در دانشگاه های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی و ایجاد رشته تخصصی آموزش پزشکی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تخصصی، که به ارتقای فن معلمی در دانشگاههای علوم پزشکی کمک فراوانی کرده است.

تصویب قانون آموزش مداوم گروه پزشکی که با اجرای برنامه ریزی شده آن تداوم دانش و مهارت دانش آموختگان گروه پزشکی عملیاتی شده است.

ارتقای سطح پژوهشی در حوزه گروه پزشکی به نحوی که با دارا بودن حدود ده درصد از اعضای هیات علمی و پژوهشگران کشور حدود سی درصد تولیدات علمی کشور مربوط به این حوزه است و انتخاب عناوین اولویت دار حوزه پژوهش به منظور برطرف کردن نیازهای جامعه و توسعه مراکز تحقیقاتی و پژوهشکده ها که با رسالت پاسخگویی به نیاز های سلامت کشور تاسیس شده اند و دستاورد های بسیار مفیدی در این جهت داشته اند.

توسعه و تکمیل شبکه بهداشتی درمانی کشور و ارتقای کمیت و کیفیت ارائه مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی کشور و در نتیجه بهبود شاخص های بهداشتی کشور و از جمله امید زندگی به
نحوی که در بین بالاترین کشور ها در منطقه چشم اندازی قرار گرفته ایم.

ارتقای چشمگیر خدمات سلامت مورد تقاضای مردم و بهره مندی مناسب از خدمات بهداشتی و درمانی.

توفیقات برنامه ادغام در عرصه بهداشت عمومی و پیشگیری و کنترل بیماری های واگیر نظیر دیفتری، کزاز، سیاه سرفه، فلج اطفال، سرخک، سل، مالاریا و بعضا غیر واگیر مثل تالاسمی و بیماری های روانی و اجرای موفق طرح های غربالگری هایپوتیروییدی و یددار کردن نمک طعام در کل کشور.

ارتقای سطح خدمات درمانی کشور به نحوی که برخلاف سالهای اول پس از پیروزی انقلاب اسلامی که اعزام های زیادی برای خدمات درمانی به خارج از کشور صورت می گرفت، در حال حاضر برای هیچ خدمت تخصصی و فوق تخصصی نیازمند اعزام به خارج از کشور نیستیم. بسیاری از این گونه خدمات حتی در مناطق کم تر برخوردار و یا مراکز استانها ارائه می شود.

لازم به ذکر است که در حال حاضر خیل عظیمی از ایرانیان مقیم خارج از کشور و نیز بیماران خارجی جهت دریافت خدمات درمانی به جمهوری اسلامی ایران سفر می کنند.

توسعه و گسترش پایگاه های اورژانس شهری و بین جاده ای که نقش فوق العاده ای در کاهش مرگ و میر ناشی از تصادفات وتسریع رساندن بیماران اورژانس به بیمارستان ها داشته اند.

راه اندازی برنامه پزشک خانواده و نظام ارجاع روستایی و پایلوت شهری و حرکت بطرف عدالت در ارائه مراقبت ها و خدمات بهداشتی درمانی.

ایجاد مراکز مدیریت بحران در دانشگاهها (EOC) و کمک در مدیریت حوادث و بلایای طبیعی.

مدیریت تحسین برانگیز بحران کرونا به مدد نیروهای زبده و ایثارگر بهداشت و درمان با مدیریت و تولیت مناسب وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی. در این راستا هر زمان که بر مراقبت ها و خدمات در محیط جامعه و درقالب شبکه بهداشتی درمانی تاکید بیشتری میشد، کاهش موارد ابتلا و مرگ و میر را به صورت بسیار چشمگیر تری به دنبال داشت.

تامین پزشکان عمومی و متخصص در اقصی نقاط کشور.

تدوین راهنماهای بالینی مدیریت بیماری ها با مشارکت اعضای هیات علمی دانشگاه ها.

ایجاد پایگاه های تحقیقات جمعیت به منظور شناسایی به هنگام مشکلات با ارائه راه حل ها.

وجود دانش ارائه مراقبت ها و خدمات مبتنی بر شواهد بالینی و تحقیقات کاربردی با توجه به بهره بردن از علم توام با تجربه از اعضای محترم هیات علمی در نظام سلامت کشور.

گسترش مراکز پیوند اعضاء در کشور از جمله پیوند کلیه، قلب، کبد، ریه، مغز استخوان، قرنیه چشم و غیرو که در منطقه جایگاه بالایی دارند.