خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: مهرداد عباسی دارای مدرک دکتری رشته علوم قرآن و حدیث است و هم‌اکنون به عنوان عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و همچنین پژوهشگر بنیاد دایره المعارف اسلامی به تدریس و پژوهش اشتغال دارد. او دبیری مجموعه «اسلام‌پژوهی» در نشر کرگدن، ویراستاری ترجمه «دایرةالمعارف قرآن» در انتشارات حکمت و سرپرستی مجموعه‌ای با عنوان «مطالعات قرآن و حدیث» را بر عهده دارد.
از جمله مهم‌ترین کتاب‌های منتشر شده با ترجمه و ویراستاری عباسی می‌توان به «نگرش‌هایی به اسلام در مطالعات ادیان»، «رویکردهایی به تاریخ تفسیر قرآن»، «جغرافیای مطالعات اسلامی در غرب: خاستگاه، تداوم و تحولات» و «رهیافت‌هایی به قرآن» اشاره کرد. از جمله مجلدات منتشر شده در مجموعه «اسلام پژوهی» نشر کرگدن نیز می‌توان به این کتاب‌ها اشاره کرد: «مضامین اصلی قرآن» و «اسلام و مدرنیته: تحول یک سنت فکری» هر دو از فضل‌الرحمان، «زبان به‌مثابه معجزه: قرآن شاهکار فرهنگ عربی» نوشته نوید کرمانی و «جغرافیای مطالعات اسلامی در غرب: خاستگاه، تداوم و تحولات» مجموعه مقالات با ویرایش عظیم نانجی.
به تازگی به قلم مدخل «صرفه» در جلد بیست و نهم دانشنامه جهان اسلام منتشر شده که عباسی یادداشتی به این‌مناسبت نوشته و در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.
مشروح متن این‌یادداشت را در ادامه می‌خوانیم:
«از دوران دبیرستان و بعدتر که درس مهندسی می‌خواندم و گرایشی به بحث‌های دینی داشتم، پرسش کلیشه‌ای و کلاسیک «قرآن چرا معجزه است؟» همواره ذهنم را می‌خلید. پس از آشنایی با مطالعات اسلام و قرآن و ورود به بحث‌های آکادمیک، این پرسش برای من شکل علمی‌تری به خود گرفت. در آثار کلاسیک قدیم و جدید مرتبط با این بحث‌ها عموماً ذیل عنوان «وجوه اعجاز قرآن» از اختلاف‌های صاحب‌نظران در تبیین وجه اعجاز این متن می‌گویند، که عمده آنها حرف‌هایی تکراری و پر از مدعاهایی اعتقادی و تدافعی است و معمولاً در فضای رقابت با ادیان دیگر و به هدف دفاع از ایدئولوژی مذهبی و فرقه‌ای مطرح می‌شود. بررسی و نقد این گفته‌ها و نوشته‌ها و مدعاها درباره قرآن که در دوره اخیر می‌توان با تعبیر «اعجازتراشی» هم از آنها یاد کرد مجالی موسع می‌طلبد. در پژوهش‌های انتقادی در دهه‌های اخیر تا حدی این موضوع را بررسی و نقد کرده‌اند، اما بی‌گمان جای کارهای جدی‌تر به زبان فارسی درباره این موضوع همچنان خالی است.
یکی از کهن‌ترین و در عین‌حال جالب‌ترین وجوه پیشنهادشده برای تبیین اعجاز قرآن که از همان نخستین سال‌های ورودم به این مطالعات توجهم را به خود جلب کرد «نظریه صرفه» بود. خلاصه این نظریه آن است که وجه اعجاز و علت ناکامی مخالفان در پاسخ‌گویی به هم‌آوردی قرآن را نباید درون متن قرآن و در ویژگی‌هایی چون فصاحت و بلاغت و نظم و تألیف جست، بلکه این مانعی خارجی و به طور مشخص اراده الهی است که در طی سده‌های متمادی امکان ارائه چیزی شبیه قرآن را از مخالفان گرفته است.
طبیعی است که این نظریه با چنین مدعایی مخالفت‌های بسیاری را در میان عالمان و متکلمان مسلمان در همه ادوار تاریخ برانگیخته باشد. اما به‌رغم مدعای برخی مخالفان صرفه، هرگز بر رد و انکار این نظریه اجماعی وجود ندارد و گروهی از مشهورترین متکلمان شیعی، معتزلی و حتی اشعری نظریه صرفه را پذیرفته‌اند و بلکه سرسختانه از آن دفاع کرده‌اند. بررسی عمیق سیر تاریخی پیدایی و انواع مواجهه‌ها با نظریه صرفه نکاتی در خور درنگ درباره تحولات تاریخی کلام و عقاید اسلامی به دست می‌دهد. مدخل «صرفه» به قلم من به‌تازگی در جلد بیست‌ونهم دانشنامه جهان اسلام منتشر شده است. اکنون نسخۀ پی‌دی‌اف این مقاله در آکادمیای من نیز قابل دسترسی است.»
نظر شما