به رییس جمهور نامه نوشتیم که معاونت علوم انسانی تشکیل شود

به گزارش خبرگزاری مهر، دومین جلسه اتاق تحول علوم انسانی با حضور حجت الاسلام لکزایی رئیس اتاق و اعضای آن ۲۲ آذرماه به صورت مجازی برگزار شد.

حجت الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس اتاق تحول علوم انسانی در این جلسه گفت: در خدمت دکتر رضا غلامی عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد و رئیس محترم مرکز علوم انسانی اسلامی صدرا و رئیس شورای سیاست گذاری مجمع بین المللی علوم انسانی اسلامی هستیم.

حجت الاسلام رضا غلامی در این مراسم گفت: واقعیت این است که نمی توان از پیشرفت و تمدن اسلامی صحبت کرد، اما نیاز به علوم انسانی اسلامی را منکر شد. متأسفانه بخشی از کسانی که با علوم انسانی اسلامی مخالفت می کنند با نظریه های علوم انسانی اسلامی آشنا نیستند و میلی به آشنا شدن هم نشان نمی دهند. روشن است که ما با طرح علوم انسانی اسلامی به دنبال تحمیل علوم انسانی اسلامی به همه دانشگاهیان نیستیم. حتی در صورت جاری و ساری شدن علوم انسانی اسلامی در بعضی دانشگاهها، نباید آموزش نظریه های غیر اسلامی من جمله نظریه های غربی و سکولار کنار گذاشته شود. در واقع، ما مخالف تقلید از نظریه ها و تابو سازی از آنها هستیم، مخالف کنار گذاشتن نقد هستیم، نه مخالف تعلیم نظریه ها. نمی توان از پیشرفت های علمی دنیا در علوم انسانی خود را بی بهره نگهداشت و فرهنگ اسلامی نیز چنین دأبی نداشته و ندارد.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: مطلبی را باید مورد تاکید قرار بدهم که در باب ساخت علوم انسانی اسلامی، دیدگاه واحدی وجود ندارد و این، نه تنها برای گفتمان علوم انسانی اسلامی عیب نیست بلکه یک حُسن محسوب می شود. اساساً من معتقدم تنوع و تکثر نظریه ها در علوم انسانی اسلامی و پرهیز از یکدست سازی باید صیانت شود. در بعضی نظریه های علوم انسانی اسلامی شاهد گسترده بودن نقش عقل اعم از عقل برهانی و عقل ابزاری هستیم و در بعضی نظریه ها کمتر، البته به نظر می‌رسد ما برای شکل گیری علوم انسانی اسلامی، نیازمند بسط عقل ورزی و استفاده گسترده از ظرفیت نظریه هایی مانند نظریه اعتباریات مرحوم علامه طباطبایی هستیم که من نام آن را عقلانیت تمدنی می گذارم که در جای خود قابل بحث است و من در این زمینه مطلب قابل عرضی دارم.

رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی تصریح کرد: در بعضی نظریه های علوم انسانیِ اسلامی، به روز سازی، کابردی سازی و بومی سازی در عرض اسلامی سازی علوم نیست و می تواند در بطن نظام فکری علوم انسانی قرار داشته باشد. در واقع، این نظریه شما درباره ساخت علوم انسانی اسلامی است که نسبت علوم انسانی اسلامی با به روز سازی، کاربردی سازی و بومی سازی را تعیین می کند اما آنچه مسلم است، قاعده زمان و مکان در فقه، مسیر تطبیق علوم انسانی اسلامی با اقتضائات بومی را کاملاً هموار می کند لذا علوم انسانی اسلامی در ایران، البته در فرم و در فروعات، لزوماً با علوم انسانی اسلامی در عراق، پاکستان یا مالزی و غیره یکسان نیست.

وی با بیان اینکه نکته کلیدی در بحث علوم انسانی اسلامی این است که در علوم انسانی اسلامی، محتوا حرف اول و آخر را می زند، تأکید کرد: بنابراین، تغییر سرفصل ها یا برنامه آموزشی بدون وجود محتوای قوی، این حرکت یعنی حرکت اسلامی سازی علوم انسانی را به ضد خودش تبدیل می کند. البته تغییر سرفصل ها لازم است اما بعد از سرمایه گذاری بر روی محتوا. وقتی از محتوا صحبت می کنیم، منظور آن محتوایی است که قدرت دفاع از خود در برابر نقدها را دارد، و از تونل های نقد عبور می کند، و چنین محتوایی خود به خود در متن دانشگاه‌ها حضور پررنگی پیدا می کند و کسی نمی تواند آن را نادیده بگیرد.

وی اضافه کرد: یک مشکل دیگر ما که از دو مشکل قبلی جدی تر است. دریافت های به مراتب عمیق تر و سیستماتیک از آیات و روایات در عرصه مباحث اجتماعی است.

در ادامه این مراسم حجت الاسلام منصور میراحمدی، استاد دانشگاه شهید بهشتی گفت: با حداقل دو هدف تشکیل این اتاق فکر در دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها می تواند مفید باشد؛ نخست موضوعاتی که قرار است در اتاق فکر بررسی شود شاید اگر به دانشگاه ها و پژوهشگاه هایی خاصی فرستاده باشد می تواند استفاده از این نظرات در تصمیم سازی موثر باشد و با رایزنی های به عمل آمده دستور العمل‌های کاربردی متناسب با مسایل جاری ابتدا در صحنه دانشگاه ها و پژوهشگاه ها مورد بررسی قرار گیرد و نتایج آن به این اتاق فکر منتقل شود. دومین هدف هم این است که با توجه به اینکه این اتاق فکر در ستاد تشکیل می شود هماهنگی بین صف و دانشگاه ها و پژوهشگاه حائز اهمیت است و دانشگاه ها و پژوهشگاه ها در جریان مصوبات قرار بگیرند و برای اجرایی شدن تصمیم گیری ها همفکری کنند. قاعدتاً در همه دانشگاه ها و پژوهشگاه ها تجارب ارزنده ای وجود دارد. کارهایی صورت گرفته و حتی رصد این کارها در دانشگاه ها و پژوهشگاه ها می تواند برای ما اهمیت داشته باشد از اینکه بدانیم در چه وضعیتی هستیم و تصمیم گیری های ما با موقعیت بیرونی ما هماهنگی داشته باشد.

حجت الاسلام رضا برنجکار هم در این مراسم طی سخنانی گفت: پیشنهاد دکتر میراحمدی پیشنهاد خوبی است. ما اگر بتوانیم این پیشنهاد را عام تر در نظر بگیریم و همه مراکز را درگیر کنیم خوب است. می توان برای این اتاق فکر سایتی را راه اندازی کرد و از همه اساتید حوزه و دانشگاه دعوت شود که پیشنهاداتشان را به صورت مکتوب بیان کنند و این پیشنهادات در اتاق فکر بررسی شود.

حجت الاسلام احمد شریفی، سرپرست مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه در این مراسم گفت: از سال ۱۳۹۱ مرحوم علامه مصباح در موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) گفتند: این موسسه هدفش تولید علوم انسانی اسلامی است و باید بازنگری شود که کجا هستیم؟ کجا بودیم و اساساً کجا باید قرار می گرفتیم؟ به همین منظور کمیته ای با عنوان شورای سیاستگذاری علوم انسانی اسلامی تشکیل شد و کار عمیقی روی آثار، رساله ها و سرفصل‌های آموزشی موسسه صورت گرفت و در پایان به سندی رسیدیم که مورد تایید علامه مصباح بود، حتی درباره برخی از کلمات سند هم جلسات چالشی داشتیم. به طور مثال درباره واژه اسلامی در عبارت علوم انسانی اسلامی صحبت های چالشی زیادی شد و به نتایجی رسید.

وی افزود: ما تلاش کردیم برنامه عملیاتی برای دستیابی به این هدف در حوزه آموزش و پژوهش تدوین کنیم و از سال ۹۴ به بعد در جلسات با گروه های مختلف و همکاری و همفکری، با این سند حدود ۸۰ درصد فضای علمی موسسه در خدمت این سند و تحق آن قرار گرفته است و اکنون هم برنامه های پژوهشی و آموزشی ما در راستای این سند است و بنابراین ما در موسسه اتاق فکری برای علوم انسانی اسلامی شکل دادیم که در نهایت به تدوین این سند رسید. این سند می تواند الگویی برای بومی سازی آرمان و ارزش‌های ما باشد.

حجت الاسلام حبیب الله بابایی رئیس پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: من به عنوان سوال می خواهم مطرح کنم که آیا در فرایند تحول علوم انسانی ما در شرایط کنونی خود باید به یک حرکت منظم فکر کنیم یا یک عملیات نامنظم؟ ما نرم افزار پشتیبانی علمی حرکت نظام مند و یک صدا و یگانه را نداریم و ناگزیریم به نقطه زنی های چریکی بپردازیم. ما در تحول علوم انسانی ممکن است ده نقطه برای تحول زایی داشته باشیم، ولو اینکه نتوانیم بین این ده نقطه دستگاهی را طراحی کنیم، اما باید این ده نقطه را فعال کنیم و در آنها به فکر ایجاد ارتباط بین نقطه ها باشیم.

حجت الاسلام لکزایی، رئیس اتاق تحول علوم انسانی طی سخنانی گفت: ما طرح تشکیل قطب های علمی را هم داریم و در آن هر مرکز علمی مهمی که در حوزه علوم انسانی اسلامی وجود دارد هر کدام یک قطب علمی شود و ما از نظر پسادکتری، مجلات دارای رتبه و … می توانیم آنها را حمایت کنیم، چون در دانشگاه های ما چه بسا هر دانشکده بتواند قطب علمی شود اما در مرتبه اول می شود هر مرکزی که در عرصه علوم انسانی اسلامی فعال است حداقل دارای یک قطب علمی مبتنی بر ظرفیت هایش باشد و بعد پشتیبانی شوند و مراکز هم با اینها مرتبط شوند و ما در فاصله یک ساله ببینیم که به طور مثال بیست قطب علمی ایجاد کردیم.اگر پیشنهاد شود هر مرکز برای خودش زمینه اصلی فعالیت تعریف کند و تبدیل به قطب علمی شود. دوستان اشاره کردند که اتاق فکرهای معین نقش خودشان را در تحول علوم انسانی اسلامی مشخص کنند. ما منتظر مرکز علوم انسانی هستیم اگر قطب های علمی در دانشگاه ها شکل بگیرد مبتنی بر رشته های تخصصی است و در آنجا تجمیع متخصصان از مراکز مختلف اتفاق می افتد و در جه یک های هر دانش با قطب های علمی در ارتباط خواهند بود.

معتمدی، سرپرست دانشگاه علامه طباطبایی هم در این نشست طی سخنانی گفت: ما در قالب برنامه راهبردی دانشگاه علامه طباطبایی محور را تحول علوم انسانی قرار دادیم و بیان کردیم که تا سال ۱۴۰۵ به عنوان جامع ترین دانشگاه علوم انسانی باید چه کارهایی انجام دهیم؟ مهمترین مبحثی که مطرح است این است که وقتی به صورت دستوری بحثی مطرح شود و بگوییم دانشگاه ها و گروه ها کارهای خاصی بکنند شاید اتفاق خاصی نیفتد اما اگر بتوانیم کار را تبدیل به یک گفتمان کنیم و هر یک اعضای گروه های تخصصی ریز مباحث را مطرح کنند آن وقت کار وسیع تر می شود.

وی ادامه داد: اصلی ترین کار ما در دانشگاه علامه طباطبایی این است که این کار را تبدیل به یک گفتمان عمومی کنیم و گروه های مختلف آموزشی هم به ما بگویند در این مسیر می خواهند چه کنند؟ واقعیت این است که تحول در علوم انسانی سخت و طولانی است و مربوط به چند سال است و برنامه راهبردی و جدی را می خواهد.

حجت الاسلام لکزایی در پایان سخنان معتمدی گفت: در جلسه بعدی طرح تحول علوم انسانی دانشگاه علامه طباطبایی را می توانید تشریح کنید. اکنون بحث جلسه ارائه نظرات درباره پیشنهاد آقای دکتر میراحمدی است.

شهاب اسفندیاری رئیس دانشگاه صدا و سیما هم گفت: تجربه تحصیل من این است که ما علوم انسانی‌مان در ایران غربی تر از غرب است. در غرب محیط فرو ریختن بت اندیشه های بزرگ مطرح است اما اینجا فرایند بر مبنای بت سازی است. این را می شود چگونه شکست؟ باید کار گفتمانی صورت گیرد. اگر علوم انسانی ما به روز شود و بدانند که در دانشگاه های غربی چه گونه کار می شود این بهت نسبت به غرب وجود ندارد.

وی با بیان اینکه باید ببینیم نهادهای موجود در تحول علوم انسانی مانند شورای تدوین کتب و متون درسی چه نقشی در این اتاق فکر دارند، بیان کرد: به هر حال در این نهادهاست که متون تغییر می کنند و سرفصل‌ها تعیین می شوند. بنابراین نباید وقتی ساختار جدید به وجود می آید از روندهای موجود و پیش از این غافل شویم. باید حواسمان باشد که واکنش بدنه استادان این رشته این گونه نباشد که آنها در حال ساختن نهادهای اضافه و گرفتن بودجه هستند. بنابراین ما باید متوجه این باشیم که اگر صرفاً ساختارهای بزرگ درست کنیم اما در تحول نتیجه خوبی نداشته باشیم خودش یک آفت است. در حالی که گاهی ساختار های کوچک بهتر می توانند در تحول نقش آفرینی کنند. خواهش من این است درباره موضوع هنر و رسانه که بسیار اهمیت دارد و آقا هم در روز پرستار به جنگ روایت ها اشاره کردند به مقوله تحول در هنر و رسانه هم توجه کنیم.

ابراهیم برزگر هم طی سخنانی به ارائه نظرات خود پرداخت و گفت: یک مسأله ابهاماتی است که درباره تلقی از علوم انسانی وجود دارد. در این باره افراط و تفریطی وجود دارد که لازم است درباره آن ذهنیت واحد شکل بگیرد. برخی معتقد بودند علوم انسانی کفر است و مفید نیست و باید آن را به سطل زباله ریخت. تلقی دیگر بت سازی می شود و گرایش اثبات گرایی غالب می شود. ما از این موضوع سیلی خوردیم و بسیاری از مشکلات ما به دلیل این تلقی منفی نسبت به علوم انسانی است در حالی که علوم انسانی می تواند مشکلات جامعه را حل کند. بنابراین باید تلقی معمولی از علوم انسانی ایجاد کنیم.

این استاد دانشگاه گفت: حلقه ارتباط ما با جامعه هم مهم است. دانشجو، استاد، دانشگاه و جامعه اضلاع علوم انسانی هستند. دانشجو و استاد و دانشگاه هر کدام متولی دارند اما بخش جامعه بی متولی است و به همین دلیل می بینیم که در مقالات ISI در منطقه اول هستیم اما در کف جامعه جهان سومی هستیم و نود درصد مشکلات ما مربوط به علوم انسانی است پس این مقالات کجا می رود؟ این آن واقعیت تلخی است که نود در صد مشکلات ما در جمهوری اسلامی مربوط به علوم انسانی است و هنوز حل نشده است. این نشان می دهد ما ضعف نهادی داریم و باید این در تک تک موسسات و نهادها حل شود. ما نیازمند دفتر ارتباط با جامعه در دانشگاه ها در حوزه علوم انسانی هستیم. ما نیاز داریم در این حوزه نهادسازی شود و مشکلات رصد شود و مشکلات در رشته های متناسب با خودش متولی پیدا کند. مشکلات علوم انسانی مانند حوزه صنعت نیست، چون به صورت مستمر نیاز دارد که این مشکلات به روزرسانی و بررسی شود.

حجت الاسلام لکزایی در پایان سخنان دکتر برزگر اظهار کرد: ما به رییس جمهوری نامه نوشتیم که معاونت علوم انسانی تشکیل شود. من نکاتی هم در جمع بندی بگویم. اساتید با اکثریت آرا موافقت کردند اتاق فکر در دانشگاه ها و پژوهشگاه ها تشکیل شود اما اولویت با دانشگاه ها و پژوهشگاه هایی است که ما از آنها در این اتاق فکر عضو داریم. به طور مثال ما موافقت می کنیم به عنوان پایلوت اتاق فکر تحول علوم انسانی در دانشگاه شهید بهشتی تشکیل شود. هر کدام از اعضای دیگر هم علاقه مند باشند می توانند این طرح را اجرا کنند. اما نمی خواهیم برایش ساختار در نظر بگیریم.

وی افزود: از سوی دیگر هر اتاق فکری بیاید دانشگاه و پژوهشگاه خودش را بررسی کند و نقاط قوت را مشخص کرده و متولی آن بخش شود تا اگر وزارت علوم بخواهد متولی شود بداند که هر موسسه و مرکز علمی در چه بخشی می تواند قطب علمی باشد. سایت را پیگیری می کنیم چون پیشنهاد خوبی بود. برخی از مقالات و ایده ها را در ارزیابی تحول علوم انسانی داریم که می شود آنها را در گروه قرار داد.

محمدجواد هراتی دبیر اتاق فکر تحول در علوم انسانی هم در پایان این نشست گفت: فرصتی پیدا شده که وزیر محترم علوم می گوید تمام اختیارات آموزشی و پژوهشی را می خواهد به علوم انسانی ها واگذار کند. این مرکز که درست می شود یک ابلاغ هست و چند تا کارشناس. وزارت علوم کار ستادی دارد و نمی تواند کار پژوهشی و میدانی کند بلکه می تواند مجوز بدهد و یا مجوزی را بگیرد. کمیسیون ها مشخص می کنند چه نشریاتی مجوز بگیرند یا نه. با ایجاد این مرکز ساختار جدیدی به وزارت علوم اضافه نمی شود. نهایتاً دو معاونت و چند گروه علمی تاسیس می شود. درخواست من این است که اقدامات در این مرکز به بحث گذاشته شود.

وی تصریح کرد: وزیر علوم پیشنهادهایی برای ابلاغ مرکز ارائه دادند و دوستان می توانند نظر بدهند که اگر این ابلاغات کافی است برای رئیس مورد نظر گرفته شود.