گلسنگ‌ها تخت جمشید را خوردند/ بودجه مطالعاتی متوقف شد

خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها: تخت جمشید عظیم‌ترین بنای سنگی ایران و جهان است. این بنای عظیم که به عنوان یکی از شاهکارهای معماری جهان نیز محسوب می‌شود در طول دوران‌های مختلف با خطرات و تهدیدات طبیعی مواجه بوده است.

یکی از این خطرات طبیعی برای میراث جهانی تخت جمشید، گلسنگ‌ها محسوب می‌شود. همواره در شرایط طبیعی، امکان رشد گلسنگ‌ها در کتیبه‌ها، نقوش و سایر بخش‌های این بنای جهانی فراهم است و چنانچه این روند کنترل نشود، حفاظت و زیبایی نقوش تخت جمشید با آسیب‌های جدی مواجه خواهد شد.

بر اساس نظر پژوهشگران گلسنگ شناسی، از نظر ریخت شناسی و صفات ظاهری تاکنون بالغ بر ۱۲۵ گونه از قارچ‌های گلسنگی و گلسنگ دوست در تخت جمشید و پاسارگاد شناسایی شده و به تناسب میزان فعالیت آنها بر سطوح سنگی به سه گروه گلسنگ‌های خطرناک، کم خطر و بی خطر تقسیم بندی شده‌اند.

در این میان دو گروه گلسنگ‌های خطرناک و کم خطر در محو کردن نقوش و کتیبه‌های این بنای عظیم جهانی نقش تأثیرگذاری دارند. در گزارش‌های اولیه سال ۸۳ مجموع گونه‌های شناسایی شده از میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد به ۶۵ گلسنگ می‌رسید که با پیشرفت علم و بکارگیری روش‌های دقیق‌تر شناسایی گونه‌ها و بررسی دقیق‌تر منابع این تعداد در سال‌های اخیر به ۱۲۵ گونه از مجموع تخت جمشید و پاسارگاد رسیده است.

چند سال قبل بود که اعلام شد روش‌های نوین مهار گلسنگ در تخت جمشید از سوی کارشناسان شناسایی شده و مقرر بود که به زودی عملیات از بین بردن این گلسنگ‌ها در عرصه‌های تاریخی با روش‌های جدید آغاز شود.

تحقیقات گلسنگ شناسی بدون بودجه متوقف شد

حال پس از گذشت سه سال از اعلام این دستاورد، هنوز نه تنها نتیجه این تحقیقات کاربردی به عرصه‌های تاریخی منتقل نشده بلکه به دلیل کمبود اعتبار کار به طور کامل تعطیل شده است در حالی که بر اساس اعلام کارشناسان این حوزه اگر اعتبار تأمین می‌شد کشور ایران به قطب تحقیقات علم گلسنگ شناسی مرتبط با حوزه فرسودگی زیستی بر سطوح کتیبه‌های تاریخی و نقوش سنگی جهان تبدیل می‌شد.

البته نباید این موضوع را فراموش کرد که عدم توجه به این پدیده طبیعی فرسودگی زیستی می‌تواند در آینده مشکلاتی را برای عظیم‌ترین بنای سنگی جهان به وجود آورد از این رو انتظار می‌رود که متولیان امر از جمله معاونت میراث فرهنگی در وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرچه سریع‌تر دست به کار شده و با تأمین اعتبار لازم که بر اساس اعلام کارشناسان متخصص حدود ۶۰۰ میلیون تومان برای فاز دوم مطالعات گلسنگ شناسی تخت جمشید و پاسارگاد لازم است.

مجری طرح اطلس گلسنگ‌های میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد به سوال خبرنگار مهر با اشاره به آخرین اقدامات در زمینه تحقیقات گلسنگ شناسی در مجموعه جهانی تخت جمشید گفت: نزدیک به دو سال متوالی از شروع شیوع کرونا به طور کامل کار بر روی این پروژه به دلیل عدم تخصیص اعتبار مطالعاتی تعطیل شده و هیچ‌گونه اقدام عملی در این مدت انجام نشده است.

محمد سهرابی در خصوص پیشرفت‌های مطالعات گلسنگ شناسی در سطوح تاریخی میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد توضیح داد: طی سال‌های گذشته با حمایت‌های دلسوزانه مدیریت میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد، فاز اول مطالعات با موفقیت تکمیل شده و ماکت اطلس گلسنگ‌های تخت جمشید و پاسارگاد تهیه شده که حاوی اطلاعات بسیار مفیدی از وضعیت توزیع گونه‌ها، نقاط پراکندگی آنها، و تنوع ریخت شناسی آنها به همراه تصاویر دقیق و نقشه و موقعیت جانمایی شده گونه‌ها است. اما به دلیل کمبود اعتبار امکان چاپ آن اطلس نیز وجود ندارد.

وی ادامه داد: در مسیر این تحقیقات با انجام مطالعات مقدماتی گونه‌هایی جدید از گلسنگ در مجموعه جهانی تخت جمشید نیز کشف و شناسایی شده برای علم گلسنگ شناسی جهان جدید هستند.

مجری طرح اطلس گلسنگ‌های میراث جهانی تخت جمشید و پاسارگاد به شرایط سخت مطالعه گلسنگ‌ها به دلیل عدم تأمین بودجه نیز اشاره کرد و افزود: به دلیل سرعت رشد فزاینده علم در حوزه گلسنگ شناسی، شناسایی مولکولی گلسنگ‌ها که یک نیاز روز برای تشخیص گونه‌ها است با پیشرفت‌های جهانی بسیار فاصله پیدا خواهد کرد.

عدم توجه به گلسنگ‌ها عواقب سنگینی دارد

وی با تاکید بر اینکه عدم توجه به این پدیده طبیعی فرسودگی زیستی عواقب سنگینی به همراه دارد، اظهار کرد: بررسی نرخ افزایش یا کاهش گونه‌های گلسنگی در تخت جمشید مربوط به یک یا دو سال اخیر را نمی‌توان دقیق بر آورد کرد. زیرا برای تشکیل یک تال گلسنگ در سطح سنگ‌های تاریخی حداقل ۱۰ الی ۳۰ سال زمان نیاز است. اما با این وجود بر اساس مطالعات انجام شده از سال ۸۳ تاکنون که فرصت پایش گلسنگ‌ها برای اینجانب وجود داشته این روند از نظر تشخیص و شناسایی گونه‌ها افزایش زیادی داشته است.

سهرابی عوارض ناشی از فعالیت طرح اوره و آمونیاک پتروشیمی شهدای مرودشت - شیراز و افزایش بی رویه کودهای شیمیایی در زمین‌های کشاورزی اطراف این مجموعه میراث جهانی را یکی از دلایل علمی تسریع رشد گلسنگ‌ها در تخت جمشید عنوان کرد.

وی با اشاره به اینکه در داخل ایران از طریق آزمایشگاه‌ها و تجهیزات وابسته به شبکه آزمایشگاهی فناوری‌های راهبردی تمام زمینه‌های لازم برای مطالعه و تحقیقات در زمینه فرسودگی زیستی سطوح تاریخی وجود دارد و تنها مشکل جدید در حال حاضر همین تأمین اعتبار مطالعاتی است، ادامه داد: اگر وزارت میراث فرهنگی برای شروع فاز دوم این تحقیقات حدود ۶۰۰ میلیون تومان اعتبار تخصیص دهد به طور حتم نتایج خوبی حاصل خواهد شد. بدون تکمیل فاز دوم طرح گلسنگ‌های تخت جمشید، امکان اجرای مراحل گلسنگ زدایی در سطوح تاریخی وجود ندارد

وی افزود: تا به حال هر چه پیشرفت حاصل شده در پایلوت گلسنگ زدایی تخت جمشید حاصل شده که انتقال این تجربه به عرصه‌های تاریخی نیازمند تکمیل مراحل تحقیقات کاربردی است.

این متخصص گلسنگ به مطالعات انجام شده در این حوزه اشاره کرد و افزود: گام اول که مربوط به اطلس گلسنگ‌ها با هدف تعیین وضعیت توزیع یا پراکنش، تشخیص تعداد گونه‌های گلسنگی بر اساس صفات ظاهری و ریخت شناسی گونه‌های قابل تشخیص در سطوح بود با موفقیت انجام شده و گام دوم مربوط به شناسایی مولکولی گونه‌ها با استفاده از تکنیک‌های بارکد گذاری مولکولی و گام سوم نیز مربوط به از بین بردن این گلسنگ‌ها بود که در حال حاضر کار در گام دوم متوقف شده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه پیرامون موضوع گلسنگ در تخت جمشید مطالعات زیادی انجام شده، گفت: در واقع موضوع گلسنگ یکی از اصلی‌ترین مطالبات عمومی بوده که از سالیان سال در دستور کار قرار گرفته و در این رابطه مطالعات بسیاری انجام شده است.

موضوع گلسنگ‌ها سیاست میراث فرهنگی است

حمید فدایی با بیان اینکه یکی از سیاست‌های میراث فرهنگی تمرکز بر روی موضوع گلسنگ‌ها در تخت جمشید بوده، اظهار کرد: طی این مطالعات انجام شده دو گونه جدید گلسنگ در تخت جمشید شناسایی شده که این دو نوع گونه برای اولین بار در واقع به فرهنگ گلسنگ اضافه شده است.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده توسط سهرابی دانش آموخته رشته گلسنگ و دستاوردهای این مطالعات اظهار کرد: طی دو دهه وی مطالعات دقیقی را پیرامون شناسایی گلسنگ‌ها انجام داده و در این راستا دستاوردهای زیادی نیز برای کنترل آن به دست آمده است.

مدیر پایگاه میراث جهانی تخت جمشید به انجام دی ان ای روی این گلسنگ‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از موضوعات اساسی انجام آزمایش دی ان ای بر روی این گونه‌هاست که بر این اساس به عنوان دی ان ای بر روی گونه‌ها کدگذاری می‌شود و در این راستا از ظرفیت‌های مراکز آزمایشگاهی ایران استفاده می‌شود.

وی با اشاره به اینکه انجام این مطالعات و آزمایش‌ها هزینه بر است، تاکید کرد: اما با این وجود از شبکه آزمایشگاهی داخل استفاده شده اما به طور حتم انجام مطالعات دقیق‌تر و راهبردی نیاز به اعتباراتی دارد که در حال حاضر با مشکلاتی در این راه روبه‌رو هستیم.

فدایی با تاکید بر پیگیری تخصیص اعتبار برای این موضوع گفت: در واقع علاوه بر موضوع گلسنگ پایگاه هزینه‌های زیادی را برای نگهداری متحمل می‌شود که در حال حاضر به دلیل پاره‌ای از مشکلات تأمین اعتبار با مشکلاتی روبروست اما با این وجود به دنبال آن هستیم که با تأمین اعتبار نتایج به دست آمده را اجرایی کنیم.

به گزارش مهر، تخت جمشید یکی از میراث‌های عظیمی است که باید با تخصیص اعتبارات لازم، این سایت جهانی را به خوبی و با کیفیت مناسب مورد مطالعه قرار دارد و آن را از گزند آسیب حفظ کرد. از این رو باید متولیان امر نسبت به تخصیص دوباره بودجه مطالعات گلسنگ‌ها همت بیشتری داشته باشند.