اقتصاد «دریا محور» از عناصر توسعه و قدرت/گنج پنهان در انتظار توجه

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ اقتصاد دریا محور که در اصطلاح جهانی به آن اقتصاد آبی (blue economy) گفته می‌شود، در واقع استفاده پایدار از منابع و گستره‌های آبی اعم از اقیانوس‌ها، دریاها، دریاچه‌ها سواحل و جزایر، برای رشد اقتصادی، بهبود وضعیت معیشت و ایجاد مشاغل است.

واژه «اقتصاد آبی» برگرفته از رنگ آبی گستره‌های دریایی و در برگیرنده فعالیت‌های اقتصادی مربوط عرصه‌های آبی و سواحل و طیفی وسیع از بخش‌های مستقر و نوظهور است. گستره فعالیت‌های اقتصادی آبی فراتر فعالیت‌های سنتی مانند شیلات، گردشگری و حمل و نقل دریایی تعریف شده و مستلزم صنایع نوظهور از جمله انرژی‌های تجدید پذیر، آبزی پروری، فعالیت‌های استخراج در دریا، بیوتکنولوژی و زیست هواشناسی دریایی است.

طبق آمارهای جهانی، ارزش دارایی‌های اصلی عرصه‌های آبی بیش از ۲۴ تریلیون دلار برآورد شده و در حال حاضر شیلات بیش از سایر زمینه‌ها مورد استفاده قرار دارد، به گونه‌ای که آبزی پروری با عرضه ۵۸ درصد ماهی به بازارهای جهانی سریع‌ترین و حیاتی ترین بخش بهره برداری از این عرصه‌ها است.

کشور ایران نیز با توجه به موقعیت ژئوپلیتیک خود در منطقه و جهان دارای نقشی کلیدی و حساس است، از همین رو و با توجه به دارا بودن بیش از ۵۸۰۰ کیلومتر خطوط ساحلی، دسترسی به دریا در شمال و جنوب، دسترسی به آب‌های آزاد (اقیانوس هند)، مجاورت با منطقه استراتژیک خلیج‌فارس و تنگه هرمز و قرار گرفتن در کریدورهای ترانزیتی بین‌المللی بایستی به دنبال توسعه پایدار با رویکرد دریایی باشد، تعبیری که تحت عنوان «توسعه دریا محور» به آن اشاره می‌شود.

سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مثل اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است، اما این رقم در کشور ایران، باوجود قریب به ۶ هزار کیلومتر نوار ساحلی، فقط ۲ درصد است

بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که سهم دریا از تولید ناخالص داخلی در کشورهای ساحلی پیشرفته مثل اتحادیه اروپا ۵۰ درصد است، اما این رقم در کشور ایران، باوجود قریب به ۶ هزار کیلومتر نوار ساحلی، فقط ۲ درصد است.

از سوی دیگر طبق اعلام کارشناسان در حال حاضر حدود ۹۵ درصد واردات و ۸۵ درصد صادرات کشور از طریق بنادر انجام می‌شود. بنابراین با توجه به حجم گسترده صادرات و واردات کالا، توسعه بنادر به‌عنوان دروازه‌های ارتباطی کشور در راستای توسعه دریا محور امری الزامی است.

سیستان و بلوچستان پهناورترین استان کشور است که ۱۸۷ هزار کیلومترمربع مساحت دارد و از شمالی‌ترین تا جنوبی‌ترین نقطه استان بالغ بر یک هزار و ۱۵۰ کیلومتر فاصله است، همچنین وجود ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور پاکستان، ۳۲۰ کیلومتر مرز با کشور افغانستان و ۴۰۰ کیلومتر ساحل با پاکستان و دریای عمان و قرار گرفتن تنها بندر اقیانوسی کشور یعنی بندر چابهار در این خطه از مزیت‌های برجسته تجارت این استان مرزی کشور به شمار می‌رود.

بندر چابهار به‌عنوان تنها بندر اقیانوسی ایران دارای اهمیت ویژه و خاصی برای کشور است به‌گونه‌ای که به دلیل بهره‌مندی این بندر از موقعیت استراتژیک جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج‌فارس، افغانستان و آسیای میانه در صورت توجه و سرمایه‌گذاری مناسب و همچنین فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم، می‌تواند در راستای ثروت‌آفرینی و توسعه شرق کشور نقش ویژه‌ای ایفا کند.

بندر چابهار باوجود ۳۲۰ کیلومتر مرز آبی، ۱۱ بندر ماهیگیری و جایگاه تخلیه صید، ۲ بندر منحصربه‌فرد خارج از نقطه بحران با بریدگی‌های طبیعی و با قابلیت پهلوگیری کشتی‌های غول‌پیکر، وجود بیش از ۲۰۰ جاذبه گردشگری و زمین‌های کشاورزی مستعد میوه‌های گرمسیری و همچنین موقعیت مناسب برای پرورش میگو به‌عنوان قلب سواحل مکران و محور توسعه شرق مطرح است.

از همین رو توسعه تنها بندر اقیانوسی ایران که این روزها به‌عنوان «دروازه ملل» از آن یاد می‌شود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است زیرا به گواه بسیاری از صاحب‌نظران مطمئن‌ترین، بهترین و باصرفه‌ترین مسیر و کریدور برای اتصال بازارهای دو کانون جمعیتی جهان با بیش از یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر جمعیت بندر چابهار است.

اقتصاد دریا محور از جمله مصداق‌های اقتصاد مقاومتی است

سیاوش سالاری، کارشناس مسائل اقتصادی در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به اینکه اقتصاد دریا محور از جمله مهمترین مصداق‌های اقتصاد مقاومتی است، اظهار داشت: در حال حاضر حجم اقتصاد دریا در جهان سالانه بیش از ۱۰۰۰ میلیارد دلار برآورد شده است که این رقم برای کشور ایران حدود یک درصد و با احتساب فعالیت‌های نفتی و گازی دریایی بین ۲ تا ۲.۷ درصد است.

وی افزود: کشور ایران با برخورداری از ۱۹۰ هزار کیلومتر مربع گستره دریایی و حدود ۵۸۰۰ کیلومتر نوار ساحلی که حدود ۴۰ درصد از مرزهای کشور را تشکیل می‌دهد، کشوری دریایی محسوب می‌شود و از دو سوی شمال و جنوب به دریا دسترسی دارد اما از نظر بهره برداری از این نعمت خدادادی در رتبه‌های آخر جهان قرار دارد.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: طبق آمارهای منتشرشده اقتصاد آبی در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ بیش از ۳ میلیون و ۳۶۰ هزار نفر را در این منطقه به خود مشغول کرده است که این نقش را به طور کلی می‌توان در بخش‌های مختلف از جمله تجارت، حمل و نقل، گردشگری دریایی، شیلات و بهره برداری از منابع طبیعی، انرژی و همکاری‌های تجاری و اقتصادی در سطوح منطقه‌ای و بین المللی تقسیم بندی کرد.

به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی، چهار شغل جانبی ایجاد می‌شود

وی گفت: از طرف دیگر استفاده از سواحل دریا و امواج آن به عنوان منبع تولید برق یا ورزش‌های تفریحی، فعالیت‌های گردشگری در ساحل یا اعماق دریا و آب درمانی از مهمترین منابع اشتغالزایی در این مناطق محسوب می‌شوند، به طوری که به ازای ایجاد یک شغل در بخش اقتصاد دریایی، چهار شغل جانبی ایجاد می‌شود.

سالاری تصریح کرد: این درحالیست که بیشترین فعالیت در عرصه‌های سواحل آبی کشورمان در محدوده‌های شهری و روستایی مربوط به تأسیسات بندری و نظامی است که این فعالیت‌ها فقط ۵ درصد سواحل را به خود اختصاص داده و ۹۵ درصد ظرفیت ساحلی کشورمان، بدون استفاده باقی مانده است.

وی با اشاره به اینکه یکی از حوزه‌های اقتصاد دریا محور بخش کشاورزی و استحصال آب دریا است، افزود: استفاده از آب شور و لب شور در کشورهای مختلف دنیا امری متداول است و کشت گیاهان مقاوم به شوری و صادرات محصولاتی نظیر جلبک توسط برخی از کشورها حکایت از کشت گیاهان مناسب با آب شور دریا را دارد که موفقیت در امر اشتغال و درآمد را برای این نوع کشورها دربرداشته است.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: از آنجا که کشور ایران در کمربند خشک جهانی واقع است و منابع آب شیرین محدود دارد، استفاده از آب دریا برای فعالیت‌های کشاورزی و شیرین سازی آب از مهمترین برنامه‌های توسعه‌ای به شمار می‌رود.

وی بیان کرد: بنابراین رویکرد اقتصاد دریا محور می‌تواند افق‌های تازه‌ای را پیش روی کشور برای برون‌رفت از اقتصاد متکی به نفت ایجاد کند و توسعه حمل‌ونقل دریایی و توجه به موضوعات ایمنی و امنیت، توسعه لجستیک بندری و خصوصی‌سازی در راستای اقتصاد مقاومتی در کنار توجه به حفاظت از محیط‌زیست می‌تواند زمینه‌ساز و متضمن توسعه پایدار کشور شود.

چابهار تنها بندر اقیانوسی و عمیق‌ترین بندر کشور است

بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: در میان همه بنادر ایران، چابهار تنها بندر کشور است که به دلیل عمق آبخور بالا و دسترسی مستقیم به اقیانوس قادر به پشتیبانی کشتی‌هایی با تناژ بالا است.

وی با اشاره به اینکه بندر چابهار تنها بندر اقیانوسی و عمیق‌ترین بندر کشور است و اسکله‌های فاز دوم این بندر می‌توانند از کشتی‌های بسیار بزرگ پشتیبانی کنند، افزود: فاز دوم بندر چابهار، متشکل از دو اسکله ۴۵۰ متری با عمق ۱۸ متر بوده و از پسکرانه‌ای به وسعت ۴۰ هکتار برخوردار است.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان ادامه داد: تاکنون بیش از ۸۰ درصد از عملیات تحکیم بستر آن انجام شده و عملیات روسازی و تجهیز این دو اسکله که به ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار سرمایه نیاز دارد، می‌تواند تا سال آینده به اتمام برسد.

وی تصریح کرد: این به آن معنی است که اگر ایران بتواند سرمایه لازم برای پیشبرد طرح توسعه بندر چابهار را فراهم کرده و فاز دوم را طبق زمان‌بندی به اتمام برساند، سال آینده صاحب بندری خواهد شد که قابلیت پشتیبانی از کشتی‌های بسیار بزرگ را دارد.

بندر چابهار در جذب سرمایه خارجی استقلال خود را حفظ کرده و در انحصار یک کشور نیست

آقایی با تاکید بر اینکه بندر چابهار در جذب سرمایه خارجی استقلال خود را حفظ کرده و در انحصار یک کشور نیست، بیان کرد: آماده پذیرش هر نوع سرمایه گذاری خارجی به خصوص از کشورهای منطقه و همچنین کشورهای شرق و جنوب شرق آسیا هستیم و در میان این کشورها، چین بسیار برای ما مهم است.

وی با بیان اینکه بندر چابهار به‌عنوان بزرگ‌ترین بندر اقیانوسی کشور در حوزه‌های نفتی، انبارداری، کانتینری، کارخانجات و…فرصت‌های بسیاری خوبی دارد، گفت: تقویت پیوند ملت‌های منطقه و کشورهای محصور در خشکی از طریق بندر استراتژیک چابهار، ارتقای مؤلفه‌های اقتصادی و اجتماعی مردم کشورهای منطقه از طریق افزایش مبادلات منطقه‌ای و توسعه اقتصادی دریا محور از اهداف این بندر است.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان تصریح کرد: به‌طورقطع به دنبال شکل‌گیری مناسبات تجاری، زمینه‌های سرمایه‌گذاری، اشتغال، تکنولوژی و دانش و فناوری در منطقه فراهم می‌شود که برقراری این پیوند برای همه کشورهای منطقه مؤثر خواهد بود.

گستره‌های آبی یکی از عناصر قدرت سیاسی و اقتصادی هر کشوری محسوب می‌شود

حسین مدرس خیابانی استاندار سیستان و بلوچستان نیز به خبرنگار مهر گفت: توسعه اقتصاد دریا و گردشگری در سواحل مکران که بخش زیادی از آن در سیستان و بلوچستان واقع شده است می‌تواند زمینه را برای ورود سرمایه گذاران آماده و با اشتغال زایی و ارزآوری، سبب ورود سالانه ۳۰ میلیون گردشگر خارجی شود و چابهار را که پس کرانه‌ای به وسعت ایران دارد به هاب گردشگری تبدیل و اقتصاد ملی را تقویت کند.

وی با اشاره به اینکه مناطق ساحلی بستر فعالیت‌های عظیم اقتصادی و اجتماعی به شمار می‌رود، افزود: طبق آمار حدود دو سوم جمعیت جهان در محدوده ۶۰ کیلومتری حاشیه دریاها استقرار یافته‌اند و بیش از ۸۰ درصد از شهرهای بزرگ جهان که امروزه به عنوان قطب‌های تجاری شناخته می‌شوند، در مناطق ساحلی قرار دارند.

استاندار سیستان و بلوچستان ادامه داد: این این آمار نشان دهنده آن است که گستره‌های دریایی و به تبع آن اقتصاد دریا محور در رشد و رونق کشورها و شهرهای مختلف جهان نقشی مهم و محوری ایفا می‌کند.

وی گفت: استان سیستان و بلوچستان به دلیل همجواری با کشورهای آسیای میانه و دسترسی به آب‌های آزاد جهانی به عنوان کوتاه‌ترین راه ارتباطی کشورهای حوزه آسیای میانه با جهان شناخته می‌شود که بهره گیری از این مزیت می‌تواند آن را به سکوی اقتصادی کشور و منطقه تبدیل کند.

بندر چابهار از موقعیت استراتژیکی جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج فارس، افغانستان و آسیای میانه برخوردار است و می‌تواند در راستای ثروت‌آفرینی و توسعه شرق کشور نقش ویژه‌ای ایفا کند

مدرس خیابانی تصریح کرد: بندر چابهار از موقعیت استراتژیکی جهت ترانشیپ و ترانزیت کالاهای بنادر حوزه خلیج فارس، افغانستان و آسیای میانه برخوردار است و می‌تواند در راستای ثروت‌آفرینی و توسعه شرق کشور نقش ویژه‌ای ایفا کند.

وی با اشاره به اینکه گستره‌های آبی در واقع به عنوان یکی از عناصر قدرت سیاسی و ظرفیت‌های رشد اقتصادی هر کشوری محسوب می‌شود، بیان کرد: توسعه دریا محور، بایستی براساس تأکیدات رهبر معظم انقلاب و لزوم تحقق برنامه هفتم توسعه کشور در استان در دستور کار قرار گیرد.

استاندار سیستان و بلوچستان با اشاره به اینکه بندر چابهار به‌صورت انحصاری در اختیار هیچ کشوری قرار داده نشده و نخواهد شد و امکان سرمایه‌گذاری و فعالیت کشورهای مختلف در بندر چابهار بدون هیچ محدودیتی وجود دارد، افزود: بندر چابهار نزدیک ترین و کم هزینه ترین مسیر دسترسی حاشیه اقیانوس هند به بازار جهان است.

وی با اشاره به اینکه بندر چابهار نزدیک‌ترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر دسترسی حاشیه اقیانوس هند به بازار جهان است، تصریح کرد: بهره‌گیری از این بندر کاهش چشمگیری در زمان و هزینه انتقال بار کشورهای منطقه را به همراه دارد و اقتصاد این کشورها را به یکدیگر متصل می‌کند.

در مجموع با توجه به اینکه گستره‌های آبی در واقع به عنوان یکی از عناصر قدرت سیاسی و ظرفیت‌های رشد اقتصادی ایران محسوب می‌شود به همین جهت کشورمان همواره به عنوان قدرت تأثیرگذار در جهان مطرح بوده است و اکنون این نقش می‌تواند با برنامه ریزی و طرح‌های نوظهور و روزآمد تقویت شود.

اما متأسفانه فرصت‌های عظیم و بی‌بدیل مناطق ساحلی کشور خصوصاً سواحل مکران که رهبر معظم انقلاب از آن به عنوان «گنج پنهان» یاد می‌کنند در حوزه‌های گردشگری، تجاری، سکونتی، صنایع و شیلات، به دلیل عدم‌توسعه محدوده‌های سکونتی و اقتصادی تاکنون بلااستفاده مانده است، درحالی که این مناطق بنا به موقعیت جغرافیایی و طبیعی، نزدیکی به بنادر اصلی آسیا، از منظر تجارت و بازرگانی بین‌المللی نیز بهترین منطقه برای توسعه اقتصادی به شمار می‌روند.

از سوی دیگر بندر چابهار، علاوه بر اینکه می‌تواند نقشی مهم در پشتیبانی از منطقه شرق کشور و همچنین توسعه کریدورهای ترانزیتی در ایران ایفا کند، ممکن است امید اصلی کشور برای پایداری در تجارت بین‌المللی دریایی در آینده نه چندان دور باشد، چراکه دسترسی سریع به اقیانوس و عمق بالای آبخور این بندر امکان پذیرش کشتی‌های بسیار بزرگ را فراهم خواهد کرد. اما زمان مشخص می‌کند که آیا اعتبارات لازم برای توسعه این بندر فراهم خواهد شد، و یا تعلل در توسعه، چابهار و ایران را در رقابت با سایر کشورهای منطقه بازنده خواهد کرد.