خبرگزاری مهر - گروه استانها- حسین احمدی کیا*: کلانشهر اصفهان با بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار خودروی سبک و سنگین و صنایع بزرگ آلاینده روزهای آلوده‌ای را سپری می‌کند که متهمان اصلی این آلودگی‌ها، اول وزارت صنعت، معدن و تجارت به دلیل تولید خودروهای بی‌کیفیت و استقرار صنایع آلاینده و دوم اداره استاندارد صنعتی، به علت قوانین ناکارآمد هستند.
هر چند تعداد خودروها زیاد است اما آلودگی اصلی این خودروها به دلیل فناوری پایین آنهاست. در تمام خودروهای تولیدی نسبت قدرت به مصرف سوخت که نشان دهنده کیفیت خودرو است، بسیار کمتر از مشابه اروپایی آنهاست. ناهمخوانی سوخت و فناوری خودروها و استفاده نکردن از کاتالیست مناسب، آلودگی هوای شهرهای ایران را تشدید کرده است.
تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد به دلیل تجمع خودروها در مرکز شهر اصفهان زیاد نیست بنابراین کیفیت سوخت مطلوب است اما ذرات معلق حاصل از احتراق ناقص خودروها موجب افزایش آلودگی هوای شهرهای ایران شده است. پیش‌تر با حذف سرب از بنزین، انژکتوری شدن خودروها و موتورسیکلت‌ها و حذف پیکان از خط تولید، آلودگی هوا به مقدار قابل توجهی کاهش یافته بود.
آمار شرکت پخش فرآورده‌های نفتی اصفهان (بخش مرکزی) نشان می‌دهد علی‌رغم آنکه تعداد خودروها به شدت افزایش یافته اما از سال ۱۳۸۴ تا امسال، مصرف بنزین اصفهان مرکزی که یک هزار میلیون لیتر در سال بوده، تفاوتی نکرده است و حتی مصرف گازوئیل نیز کاهش یافته است.
به عبارت دیگر افزایش نسبی کیفیت خودروها در مقطع کوتاهی موجب کاهش مصرف سوخت و آلودگی هوا شد اما متأسفانه این کار توسط وزارت صنعت ادامه نیافت و هم اکنون مصرف بنزین خودروهای ساخت داخل سه لیتر بیشتر از خودروهای اروپایی و آلودگی آنها نیز چند برابر بیشتر است.
از سوی دیگر وزارت صمت با استقرار صنایع آلاینده فولاد، سیمان و آجرپزی‌ها و صنایع پایین دستی آنها در محدوده کوچکی از استان اصفهان موجب افزایش آلودگی هوای این شهر شده است؛ فولاد مبارکه، ذوب آهن و صنایع سیمان از سمت جنوب منتشر کننده مقادیر زیادی از ذرات معلق، اکسیدهای گوگرد و ازت هستند. از سمت شرق نیز کوره‌های آجرپزی و از سمت شمال غربی پتروشیمی‌ها، پالایشگاه اصفهان و نیروگاه شهر را احاطه کرده‌اند. احتراق این‌ها ذرات معلق ریز تولید می‌کند که در زمستان با رطوبت هوا ترکیب می‌شود و لایه‌ای سیاه رنگ ایجاد می‌کند.
علی‌رغم آنکه تعداد خودروهای اصفهان یک چهارم تهران است اما تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهند که غلظت اکسیدهای گوگرد اصفهان با تهران برابر است و میزان ذرات معلق اصفهان بیشتر از تهران و دیگر شهرهای صنعتی است.
متأسفانه به دلیل قوانین ناکارآمد، اداره استاندارد نیز به کمک صنعت آمده و آلودگی آنها را رد می‌کند. اداره استاندارد تنها غلظت خروجی از دودکش‌ها را برای چند آلاینده خاص مدنظر قرار داده است؛ در حالی‌که حد انتشار آلودگی باید بر اساس میزان تولید باشد زیرا غلظت به راحتی قابل دست‌کاری است. متأسفانه اغلب صنایع اصفهان مجهز به سیستم کنترل اکسید نیتروژن و گوگرد و ترکیبات آلی فرار نیستند. محیط زیست و مسئولان استانی نیز تنها نظاره‌گر هستند.
در بهترین شرایط با سیستم‌های کنترل آلایندگی، تولید هر تن آهن خام در کارخانجات اروپایی و آمریکایی موجب انتشار ۳۰۰ تا ۱۳۰۰ گرم ذرات معلق کل و ۱۴۰ تا ۵۰۰ گرم ذرات ۲.۵ میکرون می‌شود. از هر تن تولید سینتر ۲۰۰ گرم ذرات کل و ۸۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ منتشر می‌شود.
بخش شارژ کوره بلند ۲۵ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ برای هر تولید هر تن فولاد خام انتشار می‌دهد. تولید هر تن فولاد در کوره‌های باز تبدیل آهن خام به فولاد بین یک تا ۱۱ کیلوگرم ذرات معلق کل و بین ۶۰۰ تا ۶۳۰۰ گرم ذرات ۲.۵ میکرون آزاد می‌کند. برای تولید هر تن فولاد در کوره قوس الکتریکی نیز بین ۲۰ تا ۵۵۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون و برای هر تن تولید ورق به روش نورد سرد تا ۱۰۰ و نورد گرم تا ۴۰ گرم ذرات معلق در هوا منتشر می‌شود؛ همچنین برای هر تن تولید فولاد ۳۰۰ تا ۴۰۰ گرم اکسید گوگرد و بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ گرم اکسید نیتروژن خارج می‌شود.
کروم، مس، روی، آرسنیک، نیکل، کادمیم، منیزیم، جیوه، سرب و سایر فلزات سمی و خطرناک از آلاینده‌های مهم صنایع آهن و فولاد بشمار می‌روند که هیچگاه مورد پایش قرار نمی‌گیرند. این ذرات سنگین روی زمین نشسته و توسط باران به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند.
به طور کلی صنایع فولاد منشأ اصلی آلاینده‌های خطرناک هستند که جمعیت شهرهای اطراف آن را دچار مشکل می‌کند. فولاد مبارکه اصفهان در سال گذشته ۵۰ درصد بیشتر از جمعیت ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار نفری شهرستان اصفهان گاز مصرف کرده است.
آذر ماه امسال میانگین ۷۷۰ مگاوات برق از اصفهان دریافت کرده و جالب است که پیک مصرف سراسر شهرستان اصفهان (شامل خانگی، تجاری، صنعتی و عمومی) ۷۹۰ مگاوات بوده است و البته این مردم اصفهان هستند که باید به خاطر تأمین برق این صنایع، هوای آلوده متأثر از نیروگاه‌های اصفهان را نیز تنفس کنند.
صنعت در سال گذشته بیش از ۳۵ هزار میلیارد تومان یارانه گاز و برق گرفته و به ظاهر فولاد صادر می‌کند اما در عمل برق و گاز را ارزان صادر و آلودگی آن را نصیب مردم اصفهان کرده است و وقتی فشار گاز کاهش می‌یابد باید مازوت نیروگاه‌ها را نیز تنفس کنیم. ذوب آهن نیز از این موهبت الهی بی نصیب نبوده و بیش از ۹ هزار میلیارد تومان یارانه بابت گاز گرفته است. حداقل انتظار مردم این است که بخشی از آنها صرف کنترل آلودگی هوایشان شود.
کارخانجات سیمان حتی با وجود کنترل آلایندگی، به ازای هر تن تولید کیلینکر بین ۱۳۰ تا ۵۲۰ گرم ذرات معلق کل و ۱۳۰ تا ۲۶۰ گرم ذرات معلق زیر ۲.۵ میکرون و حجم زیادی اکسید گوگرد و ازت منتشر می‌کنند که متأسفانه دو واحد بزرگ در اصفهان در جهت باد غالب این شهر قرار دارند و تصاویر ماهواره‌ای حکایت از انتشار آلایندگی آنها به سمت اصفهان دارد.
واحدهای آجر نیز از دیگر صنایع آلاینده اصفهان هستند که علاوه بر ذرات معلق از کوره و معادن آنها، آلاینده‌های خطرناکی وارد شهر اصفهان می‌کنند. متأسفانه به جای جابجایی این صنعت، به آنها گاز داده‌اند و تصور کرده‌اند با تغییر سوخت مشکل آلودگی آنها حل می‌شود در حالی که با سوختن خاک و مواد معدنی در کوره‌های آجرپزی، ده‌ها آلاینده و گاز سمی نظیر هیدروژن فلوراید، هیدروژن کلراید، آرسنیک، کادمیوم، کبالت، نیکل، سرب، بنزن، تولوئن، اتیلن، نیکل، منگنز منتشر می‌شود.
درحالی‌که میانگین جهانی مصرف گاز واحدهای آجر ۵۸ مترمکعب بر تن است، این صنعت ۱۲۶ مترمکعب گاز مصرف کرده است. برداشت خاک صنایع آجر و آهک نیز موجب بزرگترین کانون ریزگرد ایران در منطقه سجزی شده که هنوز فعال است. صنعت آجر اطراف اصفهان در سال گذشته معادل ۴۰ درصد اصفهان گاز مصرف کرده است و نزدیک به ۷,۰۰۰ میلیارد تومان یارانه از این بابت گرفته‌اند اما در مقابل نه حاضر به جابجایی و نه کنترل آلودگی هستند و تنها آلایندگی آنهاست که نصیب مردم اصفهان شده است.
* دانشیار گروه مکانیک و عضو گروه پژوهش آلودگی هوا پژوهشکده محیط زیست دانشگاه اصفهان
نظر شما