تشریح برنامه‌های صدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم

به گزارش خبرگزاری مهر، در آستانه صدسالگی حوزه علمیه قم و همزمان با سالروز رحلت حضرت آیت‌الله‌العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی، نشست خبری «ستاد یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم» در محل سالن جلسات مرکز اسناد انقلاب اسلامی برگزار شد.

این نشست پس از جلسه هم اندیشی دبیرخانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم و با حضور حجت الاسلام والمسلمین مصطفی پورمحمدی رئیس هیئت امناء و رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، مهدی رمضانی دبیر اجرایی دبیرخانه یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم و دیگر اعضای این دبیرخانه از جمله جواد منصوری، حمیدرضا ملک محمدی، مرتضی میردار، علیمردانی رییس مرکز بررسی اسناد تاریخی، حجت الاسلام فروغی، محمدرضا هراتی و... برگزار شد.

تشکیل یک پایگاه مذهبی، دینی و علمی نیرومند در خاک ایران

در ابتدای این نشست، حجت الاسلام والمسلمین پورمحمدی، با اشاره به اینکه قدیمی‌ترین حوزه شیعی در قرن اول اسلام در قم تأسیس شده بود، تصویری اجمالی از مجاهدت‌های حضرت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی ارائه داد و گفت: در اواخر قرن ۱۳ یعنی از سال ۱۲۸۵ هجری شمسی که تحولات مشروطه اتفاق افتاد، رقابت شدید سیاسی میان انگلیس و روس به عنوان دو قدرت بزرگ جهانی شکل گرفت و سرانجام انگلیسی‌ها سازمان نظامی ایران را از روس‌ها تحویل می‌گیرند.

وی ادامه داد: با شروع قرن ۱۴، رضاخان در قامت وزیر جنگ و نخست وزیر، قدرتمند می شود و سرانجام در سال ۱۳۰۴ به سلطنت می‌رسد. در این میان اتفاق دیگری رخ می دهد و آن اینکه در داخل ایران پایگاه مذهبی، دینی و علمی شکل می گیرد. قرن ها بود که مرکز علمی دینی عمدتاً در سرزمین عراق وجود داشت و علما از مدت ها قبل تمایل داشتند یک پایگاه علمی مذهبی در ایران نیز پدید آورند.

هجرت حضرت آیت الله حائری یزدی به ایران

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی در تشریح چگونگی اقامت شیخ عبدالکریم در قم گفت: حضرت آیت الله عبدالکریم حائری یزدی که از علمای برجسته و تحصیلکرده در عراق بوده و به مدارج عالی علمی و جایگاه مرجعیت رسیده بود، تصمیم می‌گیرد به ایران سفر کند. ایشان قبل از شروع قرن ۱۴ دو سفر به ایران داشتند. در ابتدا علیرغم اینکه اهل میبد یزد بود، اما به دعوت مومنان، متدینان و برخی از علما به سلطان آباد که اراک امروزی است، مهاجرت می‌کند و مسئولیت علمی حوزه و تدریس را برعهده می‌گیرد. پس از گذشت چند سال، مسائل مشروطه و کشمکش‌ها و بی رونقی حوزه، سبب می‌شود که آیت الله حائری یزدی به نجف و کربلا بازگردند، اما مجدداً در سال ۱۲۹۳ از ایشان دعوت می‌شود و به سلطان آباد بازمی‌گردند. در سال ۱۲۹۹ تا ۱۳۰۰ در یک سفر زیارتی که به حرم حضرت معصومه(س) و حرم امام رضا(ع) داشتند، علمای قم از ایشان دعوت می‌کنند تا در قم حضور پیدا کنند که سرانجام آیت الله حائری یزدی تصمیم می‌گیرند در قم اقامت کنند. شروع اقامت ایشان در قم مصادف با سال تحویل ۱۳۰۱ هجری شمسی است.

حجت الاسلام پورمحمدی ادامه داد: چندی پس از اقامت آیت الله حائری یزدی در قم، اتفاق بزرگی رخ می‌دهد و سلطه انگلیسی‌ها در عراق و فشار بر علمای شیعه نجف، منجر به هجرت علمای عراق به ایران و حضور آنان در قم می‌شود. پس از آن بسیاری از علمای اصفهان نیز به منظور تقویت پایه‌های حوزوی و حمایت از مراجع هجرت کرده‌ عراق، راهی قم می‌شوند و به نوعی پیام مخالفت خود با انگلیس را مخابره می‌کنند.

وی ادامه داد: شیخ عبدالکریم، مسجدی را که در آن نماز می‌خواند، به آیت‌الله اصفهانی و محل درسش در مدرسه فیضیه را به آیت الله نائینی واگذار کرد و به همین دلیل شاگردانش هم به جلسه‌ درس آیت‌الله نائینی رفتند. به دلیل وجود سه عالم بزرگ شیعی، بسیاری از روحانیون و طلاب هم مهاجرت کردند و همین امر زمینه‌ساز تقویت این پایگاه شیعه شد، حتی رضا شاه هم که آن زمان هنوز به پادشاهی نرسیده بود، به قم آمد و با آن سه مرجع عالی قدر دیدار کرد.

وقتی آوازه شیخ عالمگیر شد!

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بازگشت علمای مهاجر به نجف اضافه کرد: پس از گذشت ۸ ماه اوضاع در عراق مقداری آرامش پیدا می‌کند و علمای نجف به عراق بازمی‌گردند. بعد از این، شاگردان شیخ عبدالکریم دوباره به جلسه حاج شیخ بازگشتند و این روحیه شیخ عبدالکریم آوازه او را در همه جا گسترش داد و علما و روحانیون زیادی به قم مهاجرت کردند.

حجت الاسلام پورمحمدی با اشاره به خصوصیات اخلاقی موسس حوزه علمیه قم گفت: ایشان یک جایگاه برجسته علمی، منش اخلاقی و صفای باطن و نفس والا داشتند، امام خمینی(ره) که از چهره‌های شاخص عرفان نظری و عملی است تا آخر عمر مبارکشان نسبت به حاج شیخ عبدالکریم یک ارادت فوق‌العاده داشتند.

وی افزود: آیت الله حائری یزدی دو بُعد برجسته در زندگی داشتند که کمتر در میان علمای دیروز و امروز شناخته‌ایم؛ همین ابعاد سبب عظمت زندگی شیخ و ماندگاری حوزه علمیه قم است. اول اینکه شیخ به امر هجرت اهتمام فوق العاده‌ای داشت؛ وقتی در ایران از این عالم برجسته دعوت کردند، ایشان تمام بساط مرجعیت در عراق را رها و در اراک اقامت می‌کند. همچنین وقتی علمای قم از ایشان دعوت کردند، باز هم به قم هجرت می‌کنند.

فعالیت‌های اجتماعی «آیت الله موسس»

پورمحمدی ادامه داد: بعد دیگری از شخصیت حاج شیخ عبدالکریم که شکوه و عظمت ایشان را نمایان کرد، فعالیت‌های اجتماعی این عالم ربانی بود. در یکی از سال‌ها که قم گرفتار سیل شد، حاج شیخ علما و شاگردان را جمع کرده و در مسیر رودخانه قم سد ایجاد کردند تا آب، خانه‌های مردم را ویران نکند. سپس برای کسانی که آسیب دیده بودند، پول جمع کرد. همچنین شیخ در قم محلی برای فقرا ساخت و اولین بیمارستان قم توسط ایشان احداث شد. شیخ عبدالکریم برای معیشت طلاب هم دغدغه داشت و از زغال گرفته تا آرد و نان، مایحتاج مورد نیاز طلبه‌ها را تهیه می‌کرد.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به بخشی از خاطرات محسن صدر از سیاستمداران کهنه کار عصر پهلوی‌ گفت: محسن صدرالاشراف که وزیر دادگستری و مدتی نیز از کارگزاران پهلوی بود می‌گوید: در سال ۱۳۰۷ عموی من در محلات فوت کرد و من در اوائل سال ۱۳۰۷ برای دلجویی اعقاب او در ایام عید نوروز به محلات رفتم و در مراجعت از محلات در قم به دیدن حاج شیخ عبدالکریم یزدی رفتم. مرا در اطاق اندرونی خود پذیرفت و به خاطر دارم از اوضاع وقت به طوری گریه کرد که مثل باران اشک می‌بارید و گفت انگلیسی‌ها حلقوم اسلام را گرفته‌اند و تا آن را خفه نکنند دست بردار نیستند.

پورمحمدی اضافه کرد: وقتی موضوع کشف حجاب مطرح شد، شیخ وارد عمل شد و تلاش‌های بسیاری در مقابله با این سیاست رضاخان کرد؛ حتی به دربار هم نامه نوشت و در واقع شیخ عبدالکریم در سال ۱۳۱۵ درست یک سال بعد از واقعه کشف حجاب، از ناراحتی این موضوع و اینکه نتوانست کاری بکند دق کرد و از دنیا رفت.

پورمحمدی درباره هوشمندی آیت الله حائری یزدی در حفظ حوزه علمیه قم گفت: در دورانی که رضاشاه به سلطنت رسیده بوده و تاخت و تاز داشت، آیت الله حائری یزدی هوشمندی فوق العاده خود را نشان داد و فشار سیستم سیاسی را دفع کرد. او اجازه نداد حوزه قم متلاشی و طلبه‌ها متفرق شوند و با تدبیر، سعی کرد این موقعیت را در داخل ایران حفظ کند.

تشریح برنامه های ستاد یکصدمین سال بازتاسیس حوزه علمیه قم

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی با اشاره به فعالیت‌های ستاد یکصدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم گفت: ما برای این امر، فعالیت‌های مختلفی را شروع کردیم و در این زمینه سایتی هم طراحی شده است. چاپ و انتشار کتاب، برگزاری چندین همایش استانی و یک همایش بزرگ مرکزی از دیگر برنامه‌های گرامیداشت یکصدمین سالگرد تأسیس حوزه علمیه قم است.

وی درخصوص راه اندازی سایت صدمین سال بازتأسیس حوزه علمیه قم نیز گفت: این سایت به نشانی howzeh100.com امروز رونمایی می‌شود. این سایت یک بانک بزرگ اطلاعاتی در باب حوزه علمیه قم است که ان شاءالله قرار است فعالیتش تداوم داشته باشد.

حجت الاسلام والمسلمین پورمحمدی درباره جزئیات همایش گفت: همایش اصلی در اوایل آبان‌ماه ۱۴۰۱ در قم و تهران برگزار می‌شود و در آن پیام رهبر معظم انقلاب اسلامی و مراجع گرانقدر قرائت و آثار اصلی رونمایی می‌شود. در کنار این همایش، جلسات، میزگردها و نشست های جنبی در تهران و قم برگزار خواهد شد. همچنین در دیگر استان‌ها هم همایش‌هایی برگزار خواهیم کرد.

رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی درباره ارتباط حوزه های قم و نجف یادآور شد: حوزه‌های قم و نجف همواره ارتباط وثیقی داشته اند. اساتیدی که در قم هستند کتاب می‌نویسند و این آثار در نجف تدریس می‌شود و بالعکس. تعداد زیادی از اساتیدی که در قم تحصیل کرده‌اند، امروز در نجف مشغول تدریس‌اند، بزرگانی هم که در گذشته در نجف بودند، امروز در قم حضور دارند. همکاری بسیار قوی و منسجمی بین حوزه های قم و نجف وجود داشته و دارد. خوشبختانه این دو حوزه پشتیبان و مکمل هم هستند. امروز 80 هزار روحانی در قم حضور دارند. بزرگترین مجموعه علمی دینی در قم است. جز این مورد، هیچ مرکزی که هشتاد هزار آموزش گیرنده و آموزش دهنده در یک موضوع دینی یک جا جمع شده باشند سراغ نداریم. این عدد خیلی بزرگ است. بخش بزرگی از این طلاب از کشورهای مختلف جهان هستند. بین هفتاد تا صد کشور الان در قم دانشجو و محصل دارند. نه فقط آقایان، خانم‌ها همینطور. مجموعه پژوهشکده‌ها و موسسات تحقیقاتی فوق العاده زیاد است.

حجت الاسلام پورمحمدی با اشاره به بهره گیری از فضای نوین در حوزه گفت: موضوعات جدیدی که در قم پیگیری می‌شود خیلی تنوع دارد. از ابزار و متدهای جدید و فضای سایبر، نرم افزارهای بسیار قدرتمند و بانک‌های اطلاعاتی گسترده به خوبی در حوزه استفاده می‌شود.

حوزه علمیه؛ بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا

وی ادامه داد: شاید بزرگترین دانشگاه ادیان دنیا الان در قم شکل گرفته است. در هیچ جای دنیا ما دانشگاه ادیانی که تمام ادیان مهم و مذاهب بزرگ در آن تدریس شود نداریم. جدیدترین کتب ادیان و مذهب در قم به زبان اصلی تدریس می شود. این اتفاقات قابل توجه و بزرگ است. اتفاقاتی که در حوزه علمیه قم صورت می‌گیرد بسیار مهم است ولی چون مباحث سیاسی اجتماعی بر این قبیل مسائل سایه انداخته، این حجم از فعالیت که سرمایه ملی است مشاهده نمی‌شود. حوزه علمیه قم نماد فرهنگ ایرانی اسلامی است و شناخت آن بسیار مهم است.

وی در پاسخ به سوال خبرگزاری مهر به این شرح «بسیاری از اسناد حوزه علمیه قلم، بویژه سندهای دوره ریاست مرحوم آیت‌الله موسس حاج شیخ عبدالکریم حائری، هنوز منتشر نشده‌اند. بسیاری از این سندها در زمینه مواجهه حاجی شیخ و کلیت حوزه با نظام حاکم بر کشور هستند بنابراین برای نگارش تاریخ اهمیت بسیاری دارند. چه برنامه‌ای برای انتشار این اسناد وجود دارد؟» گفت: قبلا تاحدودی فعالیت‌هایی در این زمینه صورت گرفته است. ستاد نیز این موضوع را در دستور کار دارد.

حجت الاسلام پورمحمدی در پاسخ به این سوال که آیا در آن زمان جریانی از زعامت شیعه، مخالف پایه گذاری حوزه علمیه قم بود گفت: آنچه که اسناد گواهی می‌دهد، چنین جریانی نبوده است. وقتی حاج شیخ به قم آمد، این شهر به سرعت مورد توجه و اقبال جامعه دینی، علمی و سیاسی کشور قرار گرفت. در آن دوره بین علما رقابتی مشاهده نمی شود. می‌بینید که وقتی علمای نجف به قم می‌آیند، شیخ مسجد و مدرس را به آنها تحویل می‌دهد که این موضوع نشان از سلامت و تقوای این نحله دارد.