وقتی می‌توان با دشمنان برخورد کرد که تکلیفمان با خودمان روشن باشد

به گزارش خبرگزاری مهر، سومین قسمت از ویژه برنامه «زاویه» با موضوع «فرهنگ انقلاب» با محوریت شناخت ارزش‌ها و آرمان‌های انقلاب سال ۵۷ در سخنان امام خمینی و دیگر رهبران این رویداد تاریخی و نگاه ساده به موضوع فرهنگ، که شاید محوری‌ترین مسئله انقلاب اسلامی بوده، دوشنبه شب ۱۱ بهمن از شبکه چهار سیما پخش شد.

فرهنگ جامعه ایران در دوران شاهنشاهی بر پایه دنیاطلبی و تهی از ارزش‌های انسانی و آکنده از مؤلفه-هایی چون از خودباختگی، عشرت زدگی و استبداد پذیری بود. به‌عبارت‌دیگر فرهنگ در دوران پیش از انقلاب، واجد تمام مشخصه‌هایی بود که می‌توانست کشور ایران را به مَرکَبی رام برای دیگران تبدیل کند.

در آن دوران، روشنفکران، دانشگاهیان، سخنوران و افرادی که به‌نوعی دغدغه آینده کشور را داشتند، نگران این فرهنگ منحط بودند و چنان‌که امام خمینی در آبان ماه سال ۵۷ فرموده بود، دریافته بودند که با این فرهنگ غلط، امکان رسیدن به تمدن بزرگ و دست یافتن به قدرت برتر در جهان، میسر نیست.

در حقیقت جریان‌های انقلابی دریافته بودند که مسائل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ما نیز ریشه در فرهنگ دارند و برای اصلاح امور گوناگون، باید به ترمیم و بازسازی نهاد فرهنگ پرداخت.

اما کارنامه نهادهای انقلابی که مصدر امور را در ۴۳ سال گذشته به دست داشته‌اند، چندان یکدست نیست و باید پذیرفت فرهنگ موجود ما تا فرهنگ مطلوبی که در آغاز انقلاب، هدف‌گذاری شده بود، فاصله قابل‌توجهی دارد. دنیادوستی و گرایش به ارزش‌های مادی و در تقابل با فطرت انسانی، نه اگر بیش از گذشته، دست‌کم مانند دوران پیش از انقلاب، هنوز در جامعه ما رواج دارد و نقد عملکرد ارگان‌های متولی فرهنگ در چهار دهه گذشته، می‌تواند سرآغازی برای ترسیم نقشه راهی باشد که در پیش داریم.

تقی آزاد ارمکی در ابتدای این نشست گفت: هر جامعه‌ای استعداد انقلاب ندارد و ما در شرایطی انقلاب کردیم که دیگر کشورها هم در شرایط مشابه ما می‌توانستند انقلاب کنند.
اگر جامعه به یک تراکم مجموعه چیزهای فرهنگی دست نیابد به انقلاب نمی‌انجامد.

وی افزود: نوع بازوی نیروی مرکزی که علمدار انقلابی است ما را بر آن دارد تا انقلاب سال ۵۷ را یک انقلاب فرهنگی بدانیم. نیرویی که انسجام بخش انقلاب بود بخش عمده طبقه متوسط جامعه شامل روشنفکران، روحانیون و دغدغه مندان فرهنگ است.

آزاد گفت: ایرانی‌ها در جهان مملو از دگر خواهی هستند و منتقدترین و مطالبه گرترین مردم جهان هستند. یک دگردیسی تاریخی طولانی اتفاق افتاده است که آن مجموعه فرهنگی نتیجه می‌دهد و به فروپاشی رژیم پهلوی ختم می‌شود.

این استاد دانشگاه افزود: ایرانی‌ها جهانی‌ترین مردمان جهان بوده و هستند. این روحیه یک عنصر مهم فرهنگی است که هر جامعه‌ای از آن بهره نمی‌برد. همچنین یک رفت و برگشت تاریخی در فرهنگ انقلاب داشته و داریم. این رفت و برگشت به ما استعدادی داده است که بتوانیم همه گذشته مان را حاضر و همه امروز خود را به گذشته تبدیل کنیم. به لحاظ محتوایی هم ما مردمی هستیم که ایده آل گرا هستیم و اهل مراوده و سازگاری و حل مناقشات گوناگون هستیم.

وی با اشاره به فعالیت‌های گسترده احزاب پیش از انقلاب و زورگویی‌های آنها گفت: جامعه‌ای که در آن تنوع فرهنگی بسیاری وجود دارد، از سوی حزب رستاخیز تحقیر می‌شود و همین امر عاملی در افزایش شدت مبارزات با رژیم پهلوی و نمایش واکنشی تند نسبت به آن شد.

آزاد افزود: پهلوی مدام سعی می‌کرد ما را خیلی بی تاریخ و زمان کند و از یک گذشته خیلی دور باستانی فرهنگسازی کند تا بتواند از دورن آن یک ایدئولوژی عام و خام استخراج کند و به خورد جامعه دهد.

وی گفت: انقلاب اسلامی از مجموعه اتفاقات کوچک آغاز می‌شود و روی هم انباشت می‌شود تا اینکه به بزرگی انقلاب و انفجار می‌رسد. آنچه به انباشت رویدادهای سازنده انقلاب کمک می‌کند فهم فرهنگی انقلابیون در آن دوره تاریخی است.

آزاد در ادامه افزود: سه گانه ای در انقلاب ظهور می‌کند که خون انقلاب را به جوش می‌آورد. یکی از این سه گانه مفهوم مارکسیست یا کمونیست ایرانی است که با حمایت شوروی ستیزگرانه ترین ایدئولوژی در این سرزمین است. یکی دیگر از این سه گانه اصل رژیم پهلوی است چرا که با تکبر تمامیت خواهانه از یک ایران کهنه و پر ماجرای غیر مرتبط با زیست امروز حرف می‌زند. در مقابل این رویکرد، مارکسیست و کمونیست ایرانی هم با بی اعتنایی به فرهنگ و بوم ایرانی یک ستیزه گری ذاتی را تولید می‌کند. همین ستیز است که آن انباشت را به عمل تبدیل می‌کند. اگر این ستیزها وجود نداشت احتمالاً انقلابی به معنای آنچه امروز جریان دارد شکل نمی‌گرفت.

انقلاب اسلامی نظریه انقلاب دائمی را نفی می‌کند

آزاد گفت: انقلاب اسلامی اساساً به ما یاد داد که این اتفاق یک امر معاصر تاریخی است به این معنا که امکان مراجعه مکررش قطعاً باید صورت گیرد.

وی افزود: انقلابی بودن اکنون ما در حقیقت امری هویتی است. چرا که اگر دست از آن برداریم باید از انقلاب کردن توبه کنیم. همان توبه‌ای که پس از مشروطه شکل گرفت و از دل آن حکومتی استخراج نشد. هنگامی که از فرهنگ انقلابی و انقلابیون حرف می‌زنیم از مجموعه نیروها با مناسبات و مناسک و آدابی سخن می‌گوئیم که برای کشتن کسی نیامده بودند. انقلاب اسلامی ایران غیر خونین‌ترین انقلاب تاریخ بشریت است و هویت ستیزه جویانه ندارد.

آزاد گفت: راهپیمایی‌های طولانی و پر مهیجی که بر اساس یک نظام آئینی و فرهنگی وجود داشت جامعه را آگاه و دعوت می‌کرد، جوانمردی و لوطی گری در فرهنگ ایرانی وجود داشته و در جوامع شیعی بیشتر نمود یافته است. ما مردمانی هستیم که به قهرمانان مان اهمیت می‌دهیم و از جمله این قهرمانان مجموعه شهدای انقلاب هستند.

استاد دانشگاه افزود: جامعه ایرانی پیش از انقلاب اسلامی چند بار سعی کرد تا رژیم استبدادی و سلطنتی را کنار بگذارد اما نتوانست تا اینکه انقلاب اسلامی به کمک آن می‌آید. متأسفانه نیروهایی که پس از انقلاب به هر دلیلی در حاشیه بودند فرصت حرکت آرام ادامه انقلاب را از دست نیروهای انقلاب گرفتند به این ترتیب ما وارد مجموعه تنش‌های مهم شدیم. پس از انقلاب برخی حساسیت‌های فرهنگی خود را از دست دادیم و دست به ستیزه جویی زدیم در حالی که اصلاً انقلاب با چنین رویکردی موافق نبود.

وی افزود: پس از انقلاب مارکسیست ایرانی حذف نشد بلکه پنهان شد، همچنین سلطنت طلبی حذف نشد بلکه پنهان شد و غرب به ویژه آمریکا در باز تولید آن کمک کرد. به عنوان مثال رسانه‌های غربی مدام از فرح پهلوی که از عوامل اضمحلال فرهنگ ایرانی است به عنوان مادر ایران یاد می‌کنند. به این ترتیب همین رویکرد پنهان در میان مردم ستیز ایجاد می‌کند. نمونه دیگر این رویکرد، تطهیر رضا شاه است که برخی‌ها او را نجات بخش می‌دانند و معرفی می‌کنند. در حالی که رضا شاه همان کسی است که پروژه نوسازی فرهنگ ایران را همین رضاشاه خراب کرد.

نفی شعار آزادی که اساسی‌ترین آرمان انقلاب است

آزاد افزود: جامعه ایرانی یک جامه متنوع و متکثر است به همین دلیل هم ناهمواری‌هایش بیشتر دیده می‌شود. در همین ناهمواری نوعی همواری وجود دارد که درونش تکثر می‌سازد اما ما می‌خواهیم مشابه رضا خوان در مورد کلاه پهلوی یکسان سازی ایجاد کنیم که نتایج نافرجامی دارد، سیاستگذاری فرهنگی ما به سیاستگذاری‌های متنوع فرهنگی نیاز دارد.

وی گفت: ما وقتی می‌توانیم با دشمنانمان برخورد کنیم که تکلیف‌مان با خودمان روشن و معلوم باشد. برای برون رفت از این وضعیت به یک نجوای معاصر فرهنگی اسلامی نیاز داریم که در مرحله اول ما را با خودمان آشتی دهد و دیگران را به رسمیت بشناسیم. ماهیت و خاستگاه انقلاب اسلامی ایران فرهنگی بود و اثرات فرهنگی خیلی خوبی هم گذاشت. دو آسیب اساسی که جنبه ذهنی، فکری و مبنایی دارد می‌تواند به عنوان جهان بینی افراد مطرح شود. سیاستگذاری‌های متکثر فرهنگی و دعوت از همگان برای همکاری و مشارکت نیز اهمیت بسیاری دارد.

ویژه برنامه «زاویه» به مناسبت دهه فجر از نهم تا بیستم بهمن‌ماه، به مدت ده شب ساعت ۲۲ از شبکه چهار سیما پخش خواهد شد. در این ویژه برنامه‌ها، موضوعات مرتبط با رویداد انقلاب اسلامی از نگاه اندیشمندان علوم انسانی مورد واکاوی قرار می‌گیرد.

در این برنامه موضوعاتی چون آرمان انقلاب، ایده‌ انقلاب، جهان انقلاب و قانون انقلاب به بررسی شرایط تاریخی، فرهنگی و اجتماعی دوره انقلاب مورد بحث و گفتگو قرار می‌گیرد و جریان انقلاب تا امروز مورد نقد قرار می‌گیرد و سیر حرکت انقلاب اسلامی از ابتدای پیدایش تا هم‌اکنون بازنمایی می‌شود. اساتید علوم انسانی از جمله پارسانیا، محسن اسماعیلی، ابراهیم متقی، فرهاد گوهردانی، محمدرضا جوادی یگانه و تقی آزاد ارمکی در این ویژه‌برنامه حضور دارند.