آشکار شدن آرتروز مخفی در ایام خانه‌تکانی/ مدیریت علائم و کاهش درد

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها، مهتاب خیری: آرتروز یا اُستئوآرتریت بیماری بسیار شایعی است که در تمام مناطق جغرافیایی دیده می‌شود و بیماری است که ابتدا غضروف مفصل را درگیر می‌نماید.

غضروف بافتی لغزنده است که انتهاهای استخوان‌ها را در یک مفصل می‌پوشاند؛ در واقع استخوان‌ها داشتن حرکتی آسان بر روی یکدیگر را مدیون غضروف‌های سالم هستند. وظیفه دیگر غضروف‌ها جذب تکانه‌ها در طی حرکات فیزیکی است؛ در بیماری آرتروز غضروف‌ها نازک شده و به‌تدریج در برخی نواحی از بین می‌رود که باعث می‌شود، استخوان‌های زیر غضروف‌ها به همدیگر ساییده شوند و نهایتاً درد، التهاب و کاهش حرکت در مفصل به وجود آید.

درد مفاصل، محدودیت حرکت و کاهش انعطاف‌پذیری مفاصل، التهاب و تورم مفصل، معمولاً بدون گرما یا تب به همراه درگیری مفاصل، نشت (افیوژن) مفصل و صدای ترق و تروق یا صدای ساییده شدن با حرکت مفصل مبتلا (گاهی) نشانه آرتروز است.

درد ممکن است در آغاز خفیف باشد، ولی می‌تواند به قدری شدید شود که زندگی و خواب بیمار را دچار اختلال کند؛ درد مفاصل موجب عدم تحرک کافی بیمار می‌شود که این خود باعث لنگیدن، تحلیل رفتن و ضعیف شدن ماهیچه‌های پیرامون مفصل مبتلا و شل شدن رباط‌ها می‌شود. تغییرات مفصلی دائمی هستند و بیماری ماهیت پیش‌رونده دارد.

در ایام خانه تکانی که فعالیت افراد نسبت به طول سال، بیشتر می‌شود، بسیاری از علائم آرتروزهای مخفی برو پیدا می‌کند که البته توجه به این نوع نشانه‌ها در تشخیص به موقع بیماری و درمان آن می‌تواند بسیار مؤثر باشد، به ویژه در شهرهایی مانند اصفهان که زندگی بیشتر به شکل سنتی جریان دارد، پیش از درگیر شدن بخش زیادی از جامعه نیازمند توجه به این امر هستیم.

در ارتباط با تأثیر آرتروز بر سلامت عمومی بدن و راهکارهای درمانی با فردوس دیانی، فیزیوتراپیست و کارشناس ارشد آسیب‌شناسی ورزشی گفت و گویی انجام دادیم که در ادامه از مدنظر خوانندگان می‌گذرد:

خانم دیانی! بیماری آرتروز بر سلامت عمومی بدن چه تأثیرات سویی می‌تواند داشته باشد؟

در وهله نخست باید به این امر اشاره کنم که درد، کاهش قابلیت حرکت، اثرهای جانبی داروها و دیگر عوامل وابسته به آرتروز می‌توانند به بُروز اثرهای منفی روی سلامتی منجر شوند که مستقیماً ارتباطی با بیماری مفصلی ندارد؛ به طور مثال دیابت و بیماری قلبی، درد زانو یا ران می‌تواند بی‌تحرکی زندگی را سبب شود که حاصلش افزایش وزن و چاقی است؛ داشتن اضافه وزن یا چاقی به بُروز دیابت و بیماری قلبی و افزایش فشارخون منجر می‌شود.

باید دقت کنیم که میزان افتادن در افراد مبتلا به آرتروز ۳۰ درصد بیشتر است و خطر شکستگی استخوان در آنها در مقایسه با افراد سالم ۲۰ درصد بیشتر است. افراد مبتلا به آرتروز عوامل خطرسازی مانند کاهش عملکرد و ضعف ماهیچه و مشکل در تعادل دارند که موجب می‌شود احتمال افتادن آنها بیشتر شود.

همچنین، اثرهای جانبی حاصل از داروهایی که برای تسکین درد تجویز می‌شوند، ممکن است در افتادن فرد نقش داشته باشند ضمن اینک داروهای مُسکن خواب‌آور ممکن است موجب سرگیجه و بی‌تعادلی فرد شوند.

چه عواملی بر ایجاد بیماری آرتروز مؤثر است؟

به طور کلی وضعیت ژنتیکی، وزن و آسیب و استفاده بیش از حد از مفاصل در ایجاد بیماری آرتروز نقش مؤثری دارد؛ در ابتدای امر برخی از خصوصیات ژنتیکی موجب می‌شوند احتمال ابتلای فرد به آرتروز بیشتر شود به عنوان مثال نوعی ژن خاص در افراد مبتلا به آرتروز زانو در مقایسه با افراد سالم فراوان‌تر است.

از سویی اضافه وزن موجب فشار اضافی روی ران‌ها و زانوها می‌آورد. تحمل چنین اضافه وزنی در طولانی مدت موجب می‌شود غضروف‌ها سریع‌تر از بین بروند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند داشتن اضافه وزن با خطر بُروز آرتروز دست ارتباط دارد؛ بافت چربی اضافی مواد شیمیایی التهابی تولید می‌کند که موجب آسیب مفاصل می‌شود.

همچنین حرکات تکراری یا آسیب به مفاصل، مانند شکستگی یا جراحی یا پارگی رباط‌ها، ممکن است آرتروز را باعث شوند. برخی از ورزش‌کاران بارها دچار آسیب مفصل‌ها و تاندون‌ها و رباط‌ها می‌شوند که این امر می‌تواند موجب از بین‌رفتن غضروف‌ها شود.

افزون بر این، مشاغل خاصی که به ایستادن طولانی‌مدت، خم‌شدن مکرر، بلند کردن اجسام سنگین یا دیگر حرکات نیاز دارند، ممکن است موجب تخریب سریع‌تر غضروف‌ها شوند. نبود تعادل یا ضعف عضلات حمایت‌کننده از مفصل نیز شاید به تغییر حرکت و درنهایت، شکستگی غضروف در محل مفاصل منجر شود.

تشخیص بیماری آرتروز چه مراحلی دارد؟

در این ارتباط معاینه جسمی و آزمایش‌های تشخیصی بسیار مهم است، در معاینه‌ی جسمی، پزشک مفاصل بیمار را معاینه و دامنه‌ی حرکت آن‌ها را آزمایش می‌کند (اینکه مفاصل چقدر در دامنه طبیعی‌اش حرکت می‌کنند). پزشک به‌دنبال نواحی دردناک یا متورم یا نازک و نیز علائم آسیب مفصلی خواهد گشت. همچنین، موقعیت و هم راستایی گردن و ستون فقرات را بررسی می‌کند.

آزمایش‌های تشخیصی نیز شامل آزمایش مفصلی. عکس رادیولوژی و MRI است.

آن طور که بیان کردید درمانی قطعی برای بیماری آرتروز وجود ندارد اما حتماً روش‌هایی برای کاهش درد و زندگی راحت‌تر بیماران می‌توان به کار بست؟

بله، همانطور که بیان شد آرتروز بیماری مزمنی است و درمانی برایش وجود ندارد؛ اما روش‌هایی برای مدیریت علائم آن ارائه شده است. مدیریت بلندمدت این بیماری شامل چند بخش مدیریت علائمی مانند درد و خشکی و تورم، بهبود قابلیت حرکت و انعطاف‌پذیری مفاصل، حفظ وزن سالم و انجام فعالیت‌های جسمی و غیره می‌تواند در سازش با این بیماری کمک کننده باشد که در ارتباط با هرکدام توضیحاتی ارائه می‌کنم:

فعالیت جسمی: یکی از راه‌های مفید برای مدیریت آرتروز «حرکت‌دادن» است. اگرچه سخت است هنگام آسیب‌دیدگی مفاصل به ورزش فکر کنیم، حرکت دادن عامل مهمی است. حتی فعالیت‌های ساده‌ای مانند قدم زدن در اطراف محله یا داشتن کلاس ورزشی آسان و سرگرم کننده می‌تواند موجب کاهش درد شود و به حفظ وزن سالم کمک کند.

تمرینات ورزشی تقویت کننده عضلات موجب تقویت عضلات اطراف مفاصل می‌شود و تحمل بار به وسیله این مفاصل را آسان می‌کند و موجب کاهش درد می‌شود. ورزش‌های هوازی به بهبود استقامت و سطح انرژی و نیز کم‌کردن وزن کمک می‌کنند.

بیمار مبتلا به آرتروز باید قبل از آغاز برنامه‌ی ورزشی با پزشک مشورت کند. وزارت بهداشت و خدمات انسانی آمریکا توصیه می‌کند بهتر است تمام افراد ازجمله مبتلایان به آرتریت در هفته ۱۵۰ دقیقه ورزش سبک کنند.

مدیریت وزن: وزن اضافی موجب می‌شود فشار اضافه‌ای به مفاصلی تحمیل شود که وزن را تحمل می‌کنند؛ مانند مفاصل ران، زانوها، پاها و کمر. کاهش وزن به افراد مبتلا به آرتروز کمک می‌کند که درد را کاهش دهند و از بُروز آسیب‌های مفصلی بیشتر جلوگیری کنند. قانون اساسی کاهش وزن، مصرف کالری کمتر و افزایش فعالیت جسمی است.

تمرین‌های کششی: کشش آرام و ملایم مفاصل ممکن است به تقویت انعطاف‌پذیری و کاهش خشکی و درد کمک کند. ورزش‌هایی نظیر یوگا و تای چی روش‌های مناسبی برای مدیریت حالت سفتی و خشکی مفاصل هستند.

داروهای آرتروز و فیزیوتراپی در این میان چه نقشی در درمان یا کاهش درد دارند؟

داروهای آرتروز به‌شکل قرص (مسکن‌ها و ضد التهاب‌ها) و کِرِم یا لوسیون ها (متیل سالیسیلات. پیروکسیکام و دیکلوفناک) در دسترس هستند یا اینکه ممکن است به داخل مفصل توسط متخصص تزریق شوند؛ داروها باید به دقت استفاده شوند, استفاده زیاد از دارو برای درمان بیماری آرتروز خطر عوارض جانبی را افزایش می‌دهد.

همچنین متخصصان فیزیوتراپی گزینه‌های درمانی مختلفی برای مدیریت درد ارائه می‌کنند؛ آموزش روش‌های استفاده مناسب از مفاصل، سرمادرمانی و گرما درمانی، ارائه ورزش و تمرین‌های حرکتی و درمانی خاص شامل حرکات تقویتی، درای نیدلینگ، کینزیو تیپینگ، لیزر درمانی، تکنیک‌های دستی مانند ماساژ که علاوه بر افزایش جریان خون می‌تواند اسپاسم و گرفتگی عضلات را از بین ببرد از جمله گزینه‌های درمانی محسوب می‌شود.

معرفی و ارائه وسایل کمکی مانند عصا و واکر و بریس که با این وسایل کمکی می‌توان به بهبود عملکرد و تحرک بیماران کمک کرد و استرس بر روی مفاصل را کاهش داد از دیگر موارد کمکی است؛ در استفاده از بریس ها باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که استفاده طولانی مدت می‌تواند باعث ضعیف‌تر شدن عضلات و نهایتاً بدتر شدن شرایط بیماری شود.

اگر ممکن است در ارتباط با استفاده از دیگر مودلیتی های موجود در بخش فیزیوتراپی نیز توضیح دهید.

فیزیوتراپیست ها روش درای نیدلینگ یا سوزن خشک را باهدف آزاد سازی و یا غیر فعال کردن نقاط ماشه‌ای یا «تریگرپوینت ها» به کار می‌برند که باعث کاهش درد و بهبود دامنه حرکتی بیمارمی شود. این روش با استفاده از فروبردن سوزن‌های نازک و استریل در موضع هدف انجام می‌گیرد و تأثیرات به سزایی در کاهش درد و علائم بیمار دارد.

یکی از بهترین ورزش‌ها هم در راستای پیشگیری و هم درمان آرتروز آب درمانی است. آب درمانی متفاوت از شنا است زیرا شامل تمرینات ویژه‌ای است که طبق شرایط خاص هر بیمار در آب انجام می‌شود و از آنجا که در آب تا ۹۰ درصد وزن بدن کاهش می‌یابد فشار وارده بر مفاصل کم و اثرات مطلوبی را ایجاد می‌کند.

استفاده از چسب‌های مخصوص یا همان کینزیو تیپ نیز در بهبود قدرت عضلانی. کاهش مهار مفصلی و درد و ازدیاد دامنه حرکتی فعال مفصل بسیار مؤثر است که توسط فیزیوتراپیست های زبده انجام می‌گیرد.

لیزردرمانی هم یک روش بدون درد و ایمن برای کاهش دردهای اسکلتی عضلانی است که در کلینیک‌های فیزیوتراپی به دو صورت پرتوان و کم توان بسته به شرایط بیماران انجام و دارای اثرات مفیدی است.

جراحی در کدام بخش از درمان بیماران مبتلا به آرتروز توصیه می‌شود؟

در صورتی که سایر روش‌های درمانی نتوانند درد را کاهش دهند جراحی توصیه می‌شود. جراحی مفصل می‌تواند مفصل‌های به شدت آسیب‌دیده‌ای مانند مفصل ران‌ها یا زانوها را ترمیم یا تعویض کند.

نوع جراحی بستگی به چندین عامل دارد؛ این عوامل شامل سن سطح فعالیت میزان آسیب و ابن که کدام مفصل درگیر است بستگی دارد و می‌تواند به شکل‌های آرتروسکوپی تعویض کامل مفصل و غیره باشد.