جایگاه بین المللی دانشگاه‌های ایران در سپهر دانش بنیانی

خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: ورود به قرن جدید الزامات خود را می‌طلبد و از این رو نیاز است هر چه بیشتر به ابزارهای نوین تولید علم و دانش و نسل جدید از علم و فناوری دست یافت.

حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی در بیانات خود در ابتدای سال ۱۴۰۱ با تأکید بر این واقعیت که دستیابی به پیشرفت عادلانه در اقتصاد و حل مشکل فقر فقط از مسیر تقویت تولید دانش‌بنیان می‌گذرد، گفتند: تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان باید افزایش یابد.

این موضوع که رهبر انقلاب اسلامی تا به این اندازه بر موضوع شعار سال ۱۴۰۱ بر «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرینی» تاکید دارند، نشان دهنده اهمیت روز افزون ثروت آفرینی از دانش است. همانطور که ایشان تأکید کردند تنها راه رسیدن به رشد اقتصادی، حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان است.

رهبر انقلاب، افزودند: منظور از اقتصاد دانش‌بنیان، نگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌ها است که نتیجه آن، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل خواهد بود. در سال جدید برای پاسخ به نیازهای کشور، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان باید دو برابر شود.

در حال حاضر تعداد ۶ هزار و ۶۰۸ شرکت دانش بنیان تأیید شده در کشور وجود دارد که از این میان بیشترین تعداد مربوط به فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم‌افزارهای رایانه‌ای و کمترین تعداد مربوط به صنایع فرهنگی، خلاق و علوم انسانی و اجتماعی است.

براساس ماده ۴۳ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (مصوب ۱۳۹۳) دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و پژوهشی (دولتی و غیردولتی) مجازند با ایجاد و مشارکت در شرکت‌های دانش‌بنیان که حداکثر ۴۹ درصد سهام آن متعلق به دانشگاه‌ها، مؤسسات پژوهشی و دیگر واحدهای دولتی و مابقی سهام متعلق به اعضای هیأت علمی و دانشجویان و سایر سهامداران بخش خصوصی است، نتایج تحقیقات اعضای هیأت علمی و دانشجویان خود را تجاری‌سازی کنند.

در سال‌های اخیر رتبه بندی‌های جهانی دانشگاه‌های دنیا را براساس شاخص‌های متعددی از جمله، آموزش، پژوهش، میزان اعضای هیأت علمی و دانشجو و همچنین فناوری و استنادات علمی رتبه بندی کرده اند اما در این میان برخی شاخص‌ها از جمله اشتغال فارغ التحصیلان، کارآفرینی، میزان درآمد از صنعت، می‌تواند شاخص‌های مناسبی برای ارزیابی فعالیت دانشگاه‌ها در حیطه دانش بنیانی باشد.

در حال حاضر دانشگاه‌ها از شاخص تعیین شده و مشخصی در کشور به منظور ارزیابی بر اساس تعداد شرکت و یا مراکز رشد بهره نمی‌گیرند و اطلاعات کامل و جامعی از این منظر وجود ندارد که چه تعداد از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها در شرکت‌های دانش بنیان عضویت دارند. از این منظر رتبه بندی‌های رایج، شاخص‌هایی مانند اشتغال فارغ التحصیلان، کارآفرینی، میزان درآمد پژوهشی از صنعت را درنظر گرفته اند تا جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در سپهر دانش بنیانی مشخص شود.

با توجه به شعار سال به عنوان «تولید، دانش بنیان، اشتغال آفرینی»، بررسی میزان کارآفرین بودن دانشگاه‌ها و همچنین استخدام فارغ التحصیلان نشان می‌دهد که تا چه اندازه حرکت دانشگاه‌ها در مسیر اشتغال آفرینی از علم و دانش صحیح است. به عبارت دیگر رتبه‌های برتر کارآفرینی نشان می‌دهد که کیفیت دانشگاه به گونه‌ای است که فارغ التحصیلان آن توانسته اند از این دانش در امر اشتغال بهره بگیرند.

رتبه بندی EduRank.org و شاخص کارآفرینی

رتبه بندی جهانی EduRank تعداد ۱۴ هزار دانشگاه از ۱۸۳ کشور دنیا را با سه شاخص عملکرد پژوهشی (وزن ۴۵ درصد)، شهرت غیر دانشگاهی (وزن ۴۵ درصد) و نمره فارغ التحصیلان (وزن ۱۰ درصد) رده بندی می‌کند.

رتبه بندی جهانی EduRank بهترین دانشگاه‌های جهان که بر اساس عملکرد تحقیقاتی آنها در زمینه کارآفرینی رتبه بندی شده اند را منتشر کرده است. بر این اساس دانشگاه هاروارد از آمریکا در شاخص «کارآفرینی» شماره ۱ در جهان، شماره ۱ در آمریکای شمالی و شماره ۱ در ایالات متحده است. پس از آن دانشگاه ایندیانا - بلومینگتون از آمریکا و دانشگاه جونکوپینگ از سوئد در رده‌های دوم و سوم هستند.

بهترین دانشگاه‌ها برای کارآفرینی در آسیا نیز بر اساس ۱۲۱ هزار استناد دریافت شده توسط ۱۳۲ دانشگاه در آسیا نشان می‌دهد که چهار دانشگاه ایرانی در این میان قرار دارند. بهترین دانشگاه آسیا در این شاخص دانشگاه ملی سنگاپور است که دارای رتبه یک آسیا و رتبه ۲۱ جهانی است.

دانشگاه‌های ایرانی در جمع بهترین دانشگاه‌ها برای کارآفرینی در آسیا

رتبه بندی تایمز و شاخص درآمد از صنعت (انتقال دانش)

اما یکی از مهمترین رتبه بندی‌های جهان که شاخص درآمد از صنعت (انتقال دانش) را در رده بندی دانشگاه‌ها درنظر می‌گیرد، رتبه بندی تایمز (timeshighereducation) است. رتبه‌بندی تایمز در آخرین نسخه خود بیش از ۱۶۰۰ دانشگاه مختلف در ۹۹ کشور و منطقه را مورد ارزیابی قرار داده است.

در رتبه بندی جهانی تایمز دانشگاه آکسفورد مقام اول دنیا را به دست آورده است.

از ایران تعداد ۶۲ دانشگاه در این رتبه بندی حضور دارند که از این تعداد ۵۸ دانشگاه دارای رتبه و ۴ دانشگاه بدون رتبه گزارش شده اند. در شاخص درآمد از صنعت (انتقال دانش) می‌توان وضعیت دانشگاه‌های ایرانی را در هر یک از شاخه‌های علمی مشاهده کرد.

۵۸ دانشگاه ایرانی حاضر در رتبه بندی تایمز ۲۰۲۲ بر اساس شاخص درآمد از صنعت (انتقال دانش)

رتبه‌بندی بین‌المللی کیواس و اشتغال دانش بنیان

نظام رتبه‌بندی بین‌المللی کیواس هر ساله رتبه بندی اشتغال فارغ التحصیلان را منتشر می‌کند. این رتبه بندی نشان می‌دهد فارغ‌التحصیلان کدام دانشگاه توانسته اند شغل پیدا کنند و برای کسب شغل به دانش آموختگان خود کمک کنند.

روش شناسی رتبه بندی استخدام فارغ‌التحصیلان کیو اس بر اساس ۵ شاخص نظرسنجی کارفرمایان (وزن ۳۰ درصد)، خروجی فارغ‌التحصیلان (وزن ۲۵ درصد)، مشارکت با کارفرمایان نسبت به اعضای هیئت علمی (وزن ۲۵ درصد)، مشارکت کارفرما / دانشجو (وزن ۱۰ درصد)، نسبت استخدام فارغ‌التحصیلان (وزن ۱۰ درصد) صورت می‌گیرد.

ایجاد شرکت دانش بنیان به کمک اعضای هیأت علمی و فارغ‌التحصیلان در این شاخص به عنوان یکی از امتیازات فرعی درنظر گرفته می‌شود.

دانشگاه اول رتبه بندی سال ۲۰۲۲ انستیتو فناوری ماساچوست MIT از آمریکا است و از جمهوری اسلامی ایران سه دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه تهران در بازه ۳۰۱ - ۵۰۰ این رتبه بندی قرار دارند.

رتبه بندی U-Multirank و جایگاه دانشگاه‌های ایرانی در شاخص انتقال دانش

نظام رتبه بندی U-Multirank با رویکردی چندبعدی آموزش و یادگیری، پژوهش، انتقال دانش، جهت‌گیری بین‌المللی و موقعیت داخلی مؤسسات آموزش عالی را رتبه‌بندی می‌کند.

شاخص انتقال دانش در این رتبه بندی شامل زیرشاخص های زیر است:

درآمد از منابع خصوصی: درصد درآمدهای تحقیقاتی خارجی (شامل سازمان‌های غیرانتفاعی) که از منابع خصوصی حاصل می‌شود. درآمدهای پژوهشی و درآمدهای انتقال دانش از منابع خصوصی (شامل سازمان‌های غیرانتفاعی). درصدی از کل درآمدهای دانشگاه که از فعالیت‌های ارائه دوره‌های آموزشی و توسعه حرفه‌ای مستمر به دست می‌آید.

انتشارات مشترک با شرکای صنعتی: درصد انتشارات تحقیقاتی وابسته به یک شرکت تجاری انتفاعی یا واحد تحقیق و توسعه بخش خصوصی. تعداد اختراعات اختصاص داده شده به مخترعین شاغل در دانشگاه به ازای هر ۱۰۰۰ دانشجو. درصد تعداد اختراعات اختصاص داده شده به مخترعین شاغل در دانشگاه با همکاری حداقل یک متقاضی از صنعت.

شرکت‌های ناشی از انتقال دانش: تعداد شرکت‌هایی که بر اساس ترتیبات انتقال دانش رسمی بین دانشگاه و شرکت ایجاد شده اند به ازای هر یک هزار هیأت علمی. تعداد شرکت‌های تازه تأسیس توسط فارغ التحصیلان به ازای هر یک هزار فارغ التحصیل.

انتشارات ذکر شده در اختراعات: درصد انتشارات تحقیقاتی این بخش ذکر شده در فهرست مرجع پتنت های بین المللی. درصد پایان نامه‌های کارشناسی که با همکاری سازمان‌های خصوصی (شرکت‌ها / سایر سازمان‌های خارجی) انجام شده است. درصد پایان نامه‌های کارشناسی ارشد انجام شده با همکاری سازمان‌های خصوصی (شرکت‌ها / سازمان‌های خارجی دیگر).

این رتبه بندی دانشگاه‌ها را بر اساس قاره دسته بندی کرده است و در بخش آسیا از میان ۴۱۶ دانشگاه ۳۰ دانشگاه از ایران در رتبه بندی حضور دارند. دانشگاه ناگویا ژاپن برترین دانشگاه این منطقه است و دارای رتبه ۴۳ جهانی است.

رتبه بندی U-Multirank: مقایسه دانشگاه‌های ایرانی در شاخص انتقال دانش

به گزارش مهر، بررسی شاخص‌های مختلف در رتبه بندی‌های جهانی نشان می‌دهد که اکثریت رتبه بندی ها هنوز بر شاخص‌های آموزش، پژوهش و استنادات تاکید دارند اما در این میان با ظهور نسل سوم دانشگاه‌ها و بیشتر شدن اعتقاد به کارآفرینی و ناکافی بودن مقاله و آموزش، موضوع کسب ثروت از دانش اهمیت بیشتری پیدا کرده است.

همانطور که رهبر انقلاب اسلامی بر نگاه علمی و فناورانه به تولید در همه عرصه‌ها تاکید کرده اند باید به این موضوع نیز دقت کرد که ایشان یادآور شدند شرکت‌های دانش‌بنیان باید شاخص پیشرفت در هر بخش و شاخصی برای ارزیابی مسئولان آن وزارتخانه و دستگاه باشند از این رو مسئولیت دانشگاه‌ها و مراکز علمی و آموزشی کشور بیش از پیش سنگین شده است.