خدابنده؛ سرزمین غارهای شگفت‌انگیز

خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها: به پایان تعطیلات نوروز ۱۴۰۱ رسیدیم اما هنوز هم بسیاری از مناطق و شهرستان‌های استان زنجان برای گردشگران ناشناخته مانده است.

خدابنده یکی از شهرستان‌های استان زنجان است که در جنوب این استان قرار داشته و یکی از قطب‌های اصلی کشاورزی به شمار می‌رود اما فارغ از جایگاه کشاورزی این شهرستان به مرکزیت قیدار، این منطقه دارای جاذبه‌های گردشگری فراوانی است که انگیزه گردشگران را برای حضور در این منطقه حتی در آخرین روزهای تعطیلات دو هفته‌ای نوروز دو چندان می‌کند.

قدمت خدابنده به هزاره چهارم و پنجم پیش از میلاد بازمی‌گردد. این منطقه جاذبه‌های طبیعی و تاریخی زیادی دارد. دو منطقه تاریخی سهرورد و سجاس که در محدوده این شهرستان واقع شده، آثار تاریخی ارزشمندی دارد.

شهرستان خدابنده از لحاظ پیشینه تاریخی و دیرینگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و روستاهای گرماب، گلابر و سجاس، از جمله آبادی‌های قدیمی و مناطق تاریخی و ارزشمند استان محسوب می‌شود

شهرستان خدابنده از لحاظ پیشینه تاریخی و دیرینگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده و روستاهای گرماب، گلابر و سجاس، از جمله آبادی‌های قدیمی و مناطق تاریخی و ارزشمند استان محسوب می‌شود که جزو کانون‌های دیرینه زیستی استان به شمار آمده و در محدوده شهرستان خدابنده قرار گرفته است.

نام این منطقه به دلیل حکومت سلطان محمد خدابنده در نزدیکی این منطقه به نام خدابنده معروف شده است. مرکز شهرستان خدابنده، قیدار است، که وجه تسمیه آن بر اساس گفته اهالی از نام حضرت قیدار بن اسماعیل بن ابراهیم اقتباس شده است.

کتله‌خور؛ شگفتی در دل زمین

برخی از آثار تاریخی محدوده تاریخی داشته و از ابتدا تا انتهای آن برای ما مشخص است اما برخی از آثار نیز هنوز برای ما ناشناخته باقی مانده که خدابنده جزو شهرستان‌هایی است که دارای یکی از این شگفتی‌های ناشناخته است.

منظورمان از این اثر ناشناخته و شگفت‌انگیز غار کتله‌خور است. غار کتله‌خور در هفت طبقه سی و سه میلیون ساله و در ۸۵ کیلومتری شهر قیدار و ۵ کیلومتری شهر گرماب واقع شده و با غار مشهور علیصدر ۱۰۵ کلیومتر فاصله داشته و گمانه‌زنی‌هایی در خصوص احتمال ارتباط این دو غار وجود دارد.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان با بیان اینکه وجود کنده‌کاری‌های حاصل دست ما در طبیعت طی میلیون‌ها سال که به شکل‌های زیبای چکیده و چکنده در دالان‌ها و دهلیزهای این غار خودنمایی می‌کند و به زیبایی‌های آن افزوده است، اظهار می‌کند: همچنین در برخی از دهلیزهای این غار اسکلت حیواناتی که شباهتی با حیوانات امروزی ندارد و احتمالاً از نسل‌های منقرض شده در اعصار گذشته است، کشف شده است.

امیر ارجمند با یادآوری اینکه غار کتله‌خور از لحاظ وسعت، دومین غار جهان و از لحاظ زیبایی اولین غار جهان شناخته شده است، خاطرنشان می‌کند: شکل قندیل‌ها در بعضی از نقاط غار به فرم‌های نادری مانند شیر خوابیده، پنجه شیر، لباس عروس، سگ شکاری، نخل سوخته، سفره عقد و … دیده می‌شود. در حال حاضر ۲ کیلومتر از فضای این غار برای عموم قابل بازدید است.

بقعه قیدار نبی؛ نورانیتی در دل قیدار

از شگفتی‌های ناشناخته غار کتله‌خور که بگذریم، به بقعه قیدار نبی به عنوان یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری خدابنده که در مرکزیت این شهرستان یعنی قیدار واقع شده است، می‌رسیم.

بنای بقعه منسوب به آرامگاه قیدار بن اسماعیل ابن ابراهیم از پیامبران بنی‌اسرائیل و بیست و پنجمین جد پیامبر اسلام است

بنای بقعه منسوب به آرامگاه قیدار بن اسماعیل ابن ابراهیم از پیامبران بنی‌اسرائیل و بیست و پنجمین جد پیامبر اسلام است. بقعه به دست بلغار خاتون، دختر ارغون شاه احداث و در سال ۱۳۱۹ هجری قمری به دست جهانشاه خان امیرافشار حاکم منطقه با بهترین وضع آن زمان تعمیر شده است.

همه دیوارهای بخش میانی و شبستان گنبددار تا ارتفاع ۱/۱۰ متری از کف بنا، به وسیله کاشی‌های شش گوش به رنگ‌های بنفش، فیروزه‌ای، سیاه و سفید تزئین و بخش فوقانی نیز با گچ پوشانده شده است اما آنچه زیبایی این مقبره تاریخی را دو چندان می‌کند، حجرات و زائرسرای بزرگی به مساحت ۱۰۲۱ متر است که در گرداگرد محوطه بقعه واقع شده و آن را چون نگینی در برگرفته است.

این مجموعه دارای پنج ورودی مجزی است که دو ورودی در ضلع شمالی، یک ورودی در ضلع جنوبی و دو ورودی دیگر نیز در ضلع شرقی دارد که یکی به خیابان اصلی شهر و دیگری به شبستان مسجد جامع مشرف شده و در سردرب ورودی‌های جنوبی و شرقی، تاریخ احداث هر یک که مربوط به سال‌های ۱۳۱۹، ۱۳۲۱ و ۱۳۳۱ هجری‌قمری، درج شده است.

در دور تا دور مقبره حجرات فروان قرار دارد که در آن زمان برای اجتماع طلاب و روحانیون حوزه علمیه مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این بنا به شماره ثبت ۳۲۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

حسینه تاریخی شهر کرسف

حسینه تاریخی شهر کرسف در زمان امیرجهانشاه خان امیرافشار فرزند حسن‌علی خان امیرافشار (سردار فاتح) حاکم منطقه، به دستور وی توسط معماری ساخته شد.

این حسینیه از معدود حسینیه‌های شمال‌غرب کشور است که با نقشه روباز و به صورت چهار ایوانی ساخته شده که همه اضلاع آن در قرینه هم قرار گرفته است. در آجرکاری نمای بیرونی ایوان‌های این حسینیه و طاق‌نماهای آن، اشکال هندسی، کنگره‌های منظم و مقرنس‌های بسیار زیبایی به کار رفته است.

سردرب ورودی این بنا به شکل کلاه‌خود که جنگاوران در دوره اسلامی بر سر می‌گذاشتند، ساخته شده و به خاطر زیبایی و ظرافتی که در آن به کار رفته، از جمله بناهای آجری بی‌نظیر در شمال‌غرب کشور است.

قبرستان تاریخی سجاس

قبرستان تاریخی سجاس در ۵۰۰ متری مسجد جامع سجاس قرار داشته و به قبرستان رفیعی‌ها مشهور است. این نام از قوم بزرگ رفیعی‌ها گرفته شده و بسیاری از اهالی این شهر با فامیل رفیعی هستند.

تعدادی از سنگ قبور سالم این قبرستان برای حفاظت بیشتر به حیاط مسجد تاریخی سجاس انتقال یافته است. این سنگ قبور به فرم صندوقی، مزین به نقوش اسلیمی، هندسی و اسماً الهی، آیات قرآن و اشعاری از سعدی، فردوسی و نظامی گنجوی به خط کوفی، نسخ و ثلث است.

سنگ مزارها از جنس رسوبی و تراورتن بوده و در پسوند نام تعدادی از متوفیان از نام سجاسی استفاده شده که نشانگر انتساب آن‌ها به این محل است که آقامیرسجاسی و شیخ حسن سجاسی، از جمله آن است. همچنین در بسیاری از این نام‌ها از واژه شهید استفاده شده است.

قدیمی‌ترین سنگ کشف شده این قبرستان مربوط به دوره تیموری (قرن ۹) و به سال ۸۴۴ هجری قمری است. همچنین قدمت مابقی سنگ‌ها مربوط به دوره صفویه (قرون ۱۰ و ۱۱ هجری قمری) است.

زرین غار؛ دومین ناشناخته خدابنده

زرین غار در ۷۵ کیلومتری جنوب خدابنده و در نزدیکی شهر زرین‌رود قرار دارد. این غار آهکی در اسفندماه سال ۱۳۸۴ پس از وقوع یک زلزله که در منطقه روی داد، توسط مردم روستا شناسایی و به کارشناسان گزارش شد.

این غار دارای چندین طبقه است که دو طبقه آن شناسایی شده و دارای تونل‌های فرعی و ستون‌های بسیار در گذرگاه‌های اصلی است که بر اثر داشتن ناخالصی، رنگ‌های متنوعی به خود گرفته و آن‌هایی که خالص هستند، به صورت بلورهای شیشه‌ای بسیار شفاف خوشه‌ای و درختی دیده می‌شود.

قندیل‌های این غار زنده و در حال رشد بوده و این مهم خود عاملی برای زیباتر شدن روزافزون غار شده است. این غار یکی از غارهای خشکی و آبی است و در آن دریاچه‌های مختلفی وجود دارد. حرکت در این غار به دلیل ایمن‌سازی نشدن بسیار خطرناک و دارای مسیرهای صعب‌العبور بوده و پیمایش آن نیاز به در اختیار داشتن تجهیزات کامل و آشنایی به فنون غارنوردی است.

شیخ اشراق؛ فیلسوفی برجسته در جهان اسلام

فارغ از جاذبه‌های گردشگری و تاریخی شهرستان خدابنده، این منطقه از وجود فیلسوفان برجسته نیز برخوردار است که یکی از بزرگ‌ترین آن‌ها شیخ شهاب‌الدین سهروردی نام دارد.

شیخ اشراق در سال ۵۴۹ در سهرورد چشم به جهان گشود و تحصیلات اولیه خود را در خدمت مجدالدین جبلی در مراغه انجام داد و مراتب عالی‌تر علمی را نزد طاهرالدین قاری، در اصفهان به پایان رسانید و در این دوره با یکی دیگر از بزرگان تفکر آن عصر، امام فخر رازی هم مکتب بود و سپس به سیر و سلوک معنوی پرداخت.

او پس از مدتی سفر در بلاد اسلامی در شهر حلب سوریه اقامت گزید و در بسیاری از موارد نیز خلاف رأی قدما عمل کرده و از حکمت ایرانی و اصطلاحات زرتشتی استفاده کرده است.

کتاب منطق التلویحات، کتاب المقامات، کتاب المشارع و المطارجات، حکمت اشراق، رساله فی اعتقاد حکماً، آغاز پرجبرئیل، رساله العشق، لغت موران، سفیر سیمرغ، روزی با جماعت صوفیان، پرتونامه، عقل سرخ و المبداء و المعاد از جمله آثار به جا مانده از این فیلسوف است.

شیخ رکن‌الدین سجاسی؛ عارفی از خطه خدابنده

ابوالغنایم رکن‌الدین سجاسی از عارفان نیمه اول قرن هفتم هجری قمری و مربی مرشد بسیاری از مشایخ نام‌آور زمان خود از جمله شمس‌الدین تبریزی، شیخ شهاب‌الدین اهریع شیخ وحدالدین کرمانی، شیخ صیل‌الدین محمد شیرازی و … بوده است.

وی اهل سجاس بود و زین‌العابدین شیروانی در بستان السیاحت و نیز در حدائق‌السیاحت از سجاس به عنوان شهری کوچک از بلاد آذربایجان که در فترت مغول خراب شده و قریه رکن الدین سجاسی، یاد کرده است. سال دقیق وفات رکن‌الدین سجاسی معلوم نیست ولی از قرائن چنین معلوم است که بعد از ۶۰۶ هجری قمری وفات یافته است.