ظرفیت‌های پیدا و پنهان اقتصاد دریا محور/ «چابهار» انتخابی طلایی

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- محمد رضا شهابی: در دهه‌های اخیر، وابستگی بیش از حد بودجه دولت‌ها به درآمدهای نفتی موجب تشدید برون زا و تک محصولی شدن اقتصاد کشور و آسیب پذیری بیش از پیش آن در مقابل تکانه‌های ناشی از نوسانات قیمت نفت شده؛ نوساناتی که اخیراً با گسترش دامنه تحریم‌های ظالمانه علیه کشور (به عنوان عامل خارج از کنترل نظام سیاستگذاری و تصمیم گیری) شکل بحرانی‌تری به خود گرفته و تأثیر مستقیمی بر عرصه‌های گوناگون و کلان اقتصادی از جمله قیمت ارز، تورم، میزان تولید ناخالص داخلی و … گذاشته است.

هر چند بروز این شرایط از سال‌ها قبل و حتی پیش از تدوین اولین برنامه ۵ ساله توسعه قابل پیش بینی بود، اما درد رهایی از اعتیاد به استخراج و فروش نفت باعث می‌شد تا دولت‌ها توجه چندانی به این مسئله نداشته باشند و فرصت زیادی را برای برنامه ریزی، ظرفیت سازی و تغییر در ترکیب سبد بودجه کشور از دست بدهند. با این حال اگرچه امروز دل کندن از نفتی که با توجه به دشواری‌هایش برای فروش، دیگر همچون گذشته چندان عوایدی برای اقتصاد کشور ندارد، کمی دشوار به نظر می‌رسد اما هستند هنوز راه‌هایی که توجه به آنها می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش وابستگی اقتصاد کشور به نفت داشته باشد که «ترانزیت» از جمله مهم‌ترین آن هاست.

نتایج تحقیقات و بررسی‌های صورت گرفته در جهان حاکی از آن است که توسعه بخش ترانزیت در درازمدت می‌تواند تأثیر به سزایی بر صادرات غیرنفتی کشورها داشته باشد؛ اکثر اقتصاددانان دنیا بر این باورند که سرمایه گذاری کشورهای امن و تأثیرگذار در بخش ترانزیت، علاوه بر ارزآوری و رونق کسب و کار به افزایش صادرات و به تبع آن رشد سیاسی_ اقتصادی کشورها نیز منجر می‌شود.

از مجموع ۳ کریدوری که کارشناسان سازمان ملل برای حمل و نقل جهانی پیش بینی کرده‌اند، ۲ کریدور از ایران می‌گذرد

همانطور که می‌دانید کشور ما با ثبات ترین، پیشرفته‌ترین، قدرتمندترین و پرجمعیت‌ترین کشور حوزه خلیج فارس است. علاوه بر این از مجموع ۳ کریدوری که کارشناسان سازمان ملل برای حمل و نقل جهانی پیش بینی کرده‌اند، ۲ کریدور از ایران می‌گذرد که ما را قادر به ایفای نقش رابط میان کشورهای تولیدکننده و بازارهای مصرف می‌کند؛ وجود این مزیت‌ها در عرصه تجارت مواردی است که از مهم‌ترین فاکتورهای هر کشور برای رشد اقتصادی در بخش بازرگانی خارجی به حساب می‌آید.

در این میان، نقش بنادر به عنوان یکی از شاخص ترین ارکان تحقق این مهم، بسیار برجسته و غیر قابل انکار است؛ امتیازی که خوشبختانه کشور ما به لطف قرار گیری در منطقه‌ای ویژه و بهره مندی از بیشترین امتداد خطوط ساحلی و پهنه دریایی در منطقه و بنادر متعدد در شمال و جنوب، پتانسیل بالایی در این زمینه دارد. در ایران ۱۱ بندر با ظرفیت متفاوت و پسکرانه های مختلف فعالیت می‌کنند اما گل سرسبد این بنادر، چابهار است. این بندر در جنوب سیستان و بلوچستان، در کرانه دریای مکران واقع است و تنها بندر اقیانوسی کشور است که ایران را از طریق خلیج عدن و دریای عرب به اقیانوس هند متصل می‌کند.

چرا چابهار؟

عمق مناسب دریانوردی برای پهلوگیری کشتی‌های تجاری، کوتاه بودن مسافت دریایی، خارج بودن از منطقه بحرانی خلیج فارس، دسترسی مناسب به آب راه‌های آزاد و اهمیت سوق الجیشی و ژئوپلیتیک این بندر استثنایی از یک سو و ظرفیت‌های خالی و فرصت‌های سرمایه گذاری فراوانی که در آن برای سرمایه گذاران داخلی و خارجی به وجود آمده از سویی دیگر باعث شده تا نه تنها ایران، بلکه بسیاری از کشورهای دیگر از جمله افغانستان، هند، پاکستان، چین و حتی روسیه نیز برای تجارت و ترانزیت کالاهای خود به این بندر چشم بدوزند.

علاوه بر این، قرار گرفتن چابهار در مسیر ۲ کریدور بین المللی باعث شده تا این بندر بی همتا، پتانسیل تبدیل شدن به بازار هدف برای قریب به ۴۰ درصد جمعیت جهان را داشته باشد و بهترین و بهینه‌ترین بستر برای توسعه تجارت و حمل و نقل در آن فراهم شود. نقطه‌ای استراتژیک که هم به عنوان یکی از حساس‌ترین چهارراه‌های کریدور شمال_ جنوب، راه ترانزیتی روسیه، CIS و دیگر کشورهای شمال اروپا به کشورهای حوزه اقیانوس هند را نسبت به بندرعباس، ۳۴۰ مایل نزدیک تر می‌کند و امکان ارتباط شأن با خلیج فارس و پهنه‌های جنوبی آسیا را هم فراهم می‌سازد و هم یکی از مهم‌ترین راه‌های کریدور شرق_ غرب و جنوبی ترین راه این کریدور به حساب می‌آید.

امروز بازار شرق آسیا با جمعیت ۲ میلیون نفر، بازار ۸۰۰ میلیون نفری در آسیای میانه، قفقاز و شرق اروپا و بازار جنوب آفریقا از جمله برجسته‌ترین ترین فرصت‌های اقتصادی هستند که سواحل مکران با آن روبروست و چابهار به عنوان اصلی ترین کانون فعالیت‌های تجاری در این منطقه می‌تواند با کم کردن هزینه و کوتاه کردن زمان جابجایی کالاها، بهترین مسیر ممکن را برای برقراری این قبیل تعاملات بین کشورهای مختلف جهان ایجاد کند. شرایطی که این بندر اقیانوسی را به انتخاب طلایی تجار برای ترانزیت، ترانشیب، صادرات و واردات تبدیل کرده و توجه به آن می‌تواند معادلات منطقه‌ای و حتی بین المللی را به شکلی مطلوب به نغع ایران تغییر دهد.

چابهار بندری بدون محدودیت در پذیرش کالا و کشتی است

بهروز آقایی، مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص مهم‌ترین وجه تمایز و ظرفیت پیدا و پنهان تجاری چابهار در ابعاد استانی، ملی و بین المللی اظهار داشت: این بندر اقیانوسی در حوزه زیرساخت‌ها و روبنا به عنوان یکی از بنادر بزرگ کشور و منطقه جایگاه بسیار بالایی دارد و بندری بدون محدودیت در پذیرش کالا و کشتی است.

وی ادامه داد: عمق این بندر جهت پهلودهی کشتی ۱۶.۵- متر است و کشتی‌های اقیانوس پیما می‌توانند در آن پهلوگیری کنند. بندر چابهار به عنوان یک بندر اقیانوسی با برخورداری از این آبخور جزو بنادر دارای تراز برتر قلمداد می‌شود

آقایی با بیان اینکه چابهار فرصت بسیار مناسبی برای سرمایه گذاری بخش‌های خصوصی در حوزه‌های نفتی، انبارداری، کانتینری، کارخانجات، صنایع فرآوری و پردازش را فراهم کرده افزود: در بخش امکانات تجهیزاتی ۳۰ دستگاه استراتژیک شامل ۹ دستگاه جرثقیل ساحلی و محوطه‌ای، ۸ دستگاه مکنده غلات با ظرفیت ۶۰۰ تن بر ساعت در این بندر اقیانوسی جانمایی و عملیاتی شده است؛ همچنین این بندر مجهز به ۲ پست اسکله کانتینری، ۳ پست اسکله کالای عمومی به طول ۱۷۰۰ متر می‌باشد و تأمین ۳۷ دستگاه تجهیزات دریایی و بندری نیز در دست اقدام است و در آینده به چرخه بهره برداری وارد خواهد شد.

بندر چابهار نزدیک ترین و کم هزینه ترین مسیر دسترسی کشورهای حاشیه اقیانوس هند به بازار جهان است

وی در ادامه به اهمیت وجود این بندر در جریان تجارت جهانی اشاره و تصریح کرد: چابهار نزدیک ترین و کم هزینه ترین مسیر دسترسی کشورهای حاشیه اقیانوس هند به بازار جهان است. بهره گیری از این بندر کاهش چشمگیری در زمان و هزینه انتقال بار کشورهای منطقه به همراه دارد و اقتصاد این کشورها را به هم متصل می‌کند.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان افزود: سازمان بنادر و دریانوردی بر اساس اسناد بالادستی با برنامه ریزی دقیق در حوزه بنادر کشور به خصوص بندر چابهار، با حفظ استقلال نقش این بندر را به عنوان بازیگر مهم در تعاملات منطقه‌ای در دستور کار قرار داده است.

وی با تاکید بر اینکه این بندر به عنوان یکی از فاکتورهای بسط و گسترش پیوندهای منطقه‌ای، منافع همه کشورها به خصوص همسایگان را به صورت متقابل لحاظ کرده است، تصریح کرد: بندر چابهار به عنوان دروازه ملل برای تجارت آزاد و آسان پذیرای همه کشورها به خصوص همسایگان برای ایجاد منافع متقابل با بهره گیری و تعامل با بنادر کشورهای منطقه به ویژه بندر گوادر و بنادر عمان است و هیچ گونه محدودیتی در خصوص حضور کشورها در بندر چابهار وجود ندارد.

آقایی تاکید کرد: رسالت این بندر در راستای تقویت پیوند کشورها و همکاری متقابل است و کشورهای مختلف بر اساس نیاز و منافع می‌توانند در این بندر بدون هیچ محدودیتی سرمایه گذاری و فعالیت کنند.

وی با اشاره به اینکه صادرات کالاهای یخچالی و خشکبار افغانستان و سیمان تولیدی استان از طریق این بندر به دیگر کشورها به صورت مستمر انجام می‌شود، بیان کرد: افغانستان ۱.۲ میلیارد تن ذخایر معدنی دارد که می‌توان بخش اعظم آن را از طریق بندر چابهار به دیگر کشورها انتقال داد، ۹۰ درصد تجارت این کشور از محل واردات انجام می‌شود و میزان تجارت بین المللی آن ۷ میلیارد دلار است؛ همچنین میزان تجارت فعلی هند با افغانستان نیز ۱.۱ میلیارد دلار و برنامه تجارت این دو کشور تا سال ۲۰۲۰، دو میلیارد است و هند تا سال ۲۰۲۰، ۳۰ میلیارد دلار تجارت با روسیه، اکراین و آسیای میانه داشت که می‌طلبد بخشی از این رقم را در بندر چابهار جذب کنیم.

مدیرکل بنادر و دریانوردی سیستان و بلوچستان در پاسخ به این سوال که ظرفیت این بندر در سنوات اخیر چقدر افزایش یافته و این عدد در حال حاضر چقدر است گفت: ظرفیت چابهار با بهره برداری از فاز نخست طرح توسعه بندر شهید بهشتی از ۲.۵ میلیون تن به ۸.۵ میلیون تن رسیده است که با فازها و اسکله‌های قبلی می‌توان ۱۱ میلیون تن کالا را در سال در این بندر استراتژیک تخلیه و بارگیری کرد؛ البته با اجرای فاز ۲، ظرفیت این بندر به حدود ۳۵ میلیون تن خواهد رسید.

وی در ادامه به مهم‌ترین مزیت و امتیاز تجار برای انجام مبادلات تجاری از طریق بندر چابهار پرداخت و بیان کرد: این بندر با دارا بودن امتیازهایی نظیر تجهیزات پیشرفته تخلیه و بارگیری، اسکله‌هایی با قابلیت پذیرش کشتی‌های اقیانوس پیما و عدم انتظار نوبت کشتی نسبت به سایر بنادر از موقعیت ممتازی برای صادرات و واردات کالا برخوردار است.

برای جذب سرمایه گذار در بخش‌های مختلف و حضور سرمایه گذاران و صاحبان بار و کالا در بندر چابهار مشوق‌هایی در نظر گرفته شده است

آقایی افزود: برای جذب سرمایه گذار در بخش‌های مختلف و حضور سرمایه گذاران و صاحبان بار و کالا مشوق‌هایی در نظر گرفته است، مشوق‌های تعرفه‌ای قابل اعطا به خطوط لاینر در این بندر در بخش حقوق و عوارض وارد بر کشتی‌ها و هزینه توقف شامل ۸۰ درصد تخفیف است، همچنین در بخش هزینه‌های راهنمایی، یدک کشی و لایروبی ۶۰ درصد، هزینه‌های تخلیه و بارگیری کالا ۹۰ درصد و انبارداری کانتینر خالی ۷۵ درصد تخفیف به این خطوط تعلق می‌گیرد.

وی در پایان تصریح کرد: از جمله دیگر مزایای تجارت از چابهار تخفیف ۳۰ درصدی در ردیف‌های حقوق و عوارض بندری وارد بر کشتی‌های کانتینری، تخفیف حداقل ۳۰ درصد در هزینه‌های تخلیه و بارگیری کانتینر (THC) نسبت به سایر بنادر جنوبی کشور، تخفیف ۷۵ درصدی در انبارداری کانتینرهای وارداتی و ۸۵ درصد در انبارداری کانتینرهای صادراتی و تخفیف ۳۰ درصدی در هزینه باربری و انبارداری وارد بر کالاهای غیر کانتینری نسبت به سایر بنادر کشور نیز از مزایا و پتانسیل‌های بندر چابهار برای سرمایه گذاران محسوب می‌شود.

در مجموع با توجه به اینکه گستره‌های آبی در واقع به عنوان یکی از عناصر قدرت سیاسی و ظرفیت‌های رشد اقتصادی ایران محسوب می‌شود به همین دلیل کشورمان همواره به عنوان قدرت تأثیرگذار در جهان مطرح بوده است و اکنون این نقش می‌تواند با برنامه ریزی و طرح‌های نوظهور و روزآمد تقویت شود.

از سوی دیگر بندر چابهار، علاوه بر اینکه می‌تواند نقشی مهم در پشتیبانی از منطقه شرق کشور و همچنین توسعه کریدورهای ترانزیتی در ایران ایفا کند، ممکن است امید اصلی کشور برای پایداری در تجارت بین‌المللی دریایی در آینده نه چندان دور باشد، چراکه دسترسی سریع به اقیانوس و عمق بالای آبخور این بندر امکان پذیرش کشتی‌های بسیار بزرگ را فراهم خواهد کرد. اما زمان مشخص می‌کند که آیا اعتبارات لازم برای توسعه این بندر فراهم خواهد شد و یا تعلل در توسعه، چابهار و ایران را در رقابت با سایر کشورهای منطقه بازنده خواهد کرد.