کاهش مساحت دریاچه ارومیه/ ریزگردهای نمکی منطقه را تهدید می‌کند

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - آناهیتا رحیمی: سال‌های متمادی است که دومین دریاچه شور جهان، حال و روز خوبی ندارد و احیای آن، به یک خواسته تکراری و رها شده تبدیل شده است.

زنگ خطر خشکی دریاچه ارومیه از مدت‌ها پیش نواخته شده بود اما متأسفانه بر اثر توسعه بی رویه کشاورزی، کاهش نزولات جوی، برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی و… تشدید شد.

حالا دومین دریاچه شور جهان در آستانه نابودی است و در حال حاضر، وسعت ریزگردهای نمکی، در زمره یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی به شمار می‌رود.

آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و میزان تغییرات تراز دریاچه نسبت مشابه سال قبل

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: دریاچه ارومیه در ۲۱ فروردین ماه ۱۴۰۱ سال جاری، ۱۲۷۰/۷۷ متر بالاتر از سطح آب‌های آزاد بوده که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۶۶ سانتی متر کاهش وجود دارد.

حجت جباری ادامه داد: سطح تراز نسبت به تراز اکولوژیک که برای دریاچه در نظر گرفته شده است (۱۲۷۴.۱) در حدود ۳.۳۳ متر کاهش وجود دارد و اما نسبت به حداقل ترازی که در دریاچه تا به حال مشاهده شده است (۱۲۷۰/۰۴) در مورخ ۱۸/‏۰۷/‏۱۳۹۴‬ در حدود ۷۳ سانتی متر بیشتر می‌باشد.

وی افزود: بر اساس تصاویر ماهواره‌ای لندست سطح عرصه آبی دریاچه ارومیه در ۲۱ فروردین ماه ۱۴۰۱ برابر ۲۴۸۹ کیلومتر مربع می‌باشد که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۰۱۵ کیلومتر مربع کاهش یافته است.

بر اساس تصاویر ماهواره‌ای لندست سطح عرصه آبی دریاچه ارومیه در ۲۱ فروردین ماه ۱۴۰۱ برابر ۲۴۸۹ کیلومتر مربع می‌باشد که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۱۰۱۵ کیلومتر مربع کاهش یافته است

جباری توضیح داد: در حقیقت مساحت عرصه آبی نسبت به زمان مشابه در سال گذشته ۴۰ درصد کمتر شده است. اما حجم آب در وضعیت فعلی ۳/۱۱ میلیارد متر مکعب برآورد شده است که این حجم نسبت به زمان مشابه در سال گذشته حدود ۲/۱۸ میلیارد متر مکعب و نسبت به حجم دریاچه در تراز اکولوژیک در حدود ۱۲/۳۹ میلیارد کمتر می‌باشد.

علل خشکی دریاچه ارومیه

وی گفت: تا کنون دلایل متعددی از انواع عوامل انسانی و عوامل طبیعی برای خشک شدن دریاچه ارائه شده است که از جمله می‌توان به خشک‌سالی و کاهش بارندگی، افزایش میانگین دمایی و تغییر در نوع نزولات جوی (باران به جای برف) -توسعه بی‌رویه کشاورزی و افزایش بی‌محابای استفاده از آب، سدسازی و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست افزود: سهم عوامل انسانی و طبیعی در بروز مشکل برای دریاچه ارومیه بنابر یکی از مطالعاتی که انجام گرفته برابر است با ۳۱ درصد عوامل طبیعی و ۶۹ درصد عوامل انسانی که نتیجه این بروز بحران در دریاچه ارومیه بوده است. از جمله عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- عوامل طبیعی شامل کاهش ۱۲ درصدی بارش و افزایش ۱ درجه‌ای دما طی دو دهه اخیر نسبت به دوره بلندمدّت

۲- عوامل انسانی شامل توسعه کشاورزی ناشی از ایجاد ظرفیت دسترسی به آب تنظیم شده بیش‌تر حاصل از احداث سدها و افزایش برداشت از منابع آب سطحی

رهاسازی آب از سدهای مخزنی

وی ادامه داد: در سال آبی جاری، ۲۵ سانتی متر سطح تراز دریاچه ارومیه افزایش یافته که برآورد می‌گردد در طی ماه‌های گذشته حجم آب وارده به دریاچه در حدود ۷۵۰ میلیون متر مکعب بوده است.

جباری بیان کرد: احداث تونل به طول ۳۶ کیلومتر قسمتی از پروژه انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه به حجم ۶۲۳ میلیون متر مکعب می‌باشد که شاید مهم‌ترین و بزرگترین بخش پروژه انتقال آب بوده است که حفر این تونل در سال ۱۴۰۰ به پایان رسیده است اما هنوز این پروژه به طور کامل به اتمام نرسیده و پیش بینی می‌شود که طی ماه‌های آینده این پروژه به بهره برداری برسد.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر مبنی بر اقدامات انجام گرفته برای جلوگیری از خشکی دریاچه ارومیه پاسخ داد: از جمله اقدامات بسیار مهمی که در طی سال‌های گذشته در سطح حوضه انجام می‌توان به توقف کلیه سدهای در دست ساخت و مطالعه در حوزه آبخیز دریاچه ارومیه، نظارت دقیق بر برنامه مصارف ۱۲ سد بزرگ حوزه آبخیز دریاچه ارومیه، تلاش در عدم تحویل آب مازاد ورودی به سدهای حوزه به بخش کشاورزی و اتصال رودخانه‌های زرینه‌رود و سیمینه‌رود به طول ۲۵ کیلومتر اشاره کرد.

جباری در ادامه گفت: لایروبی رودخانه‌های حوزه آبخیز به طول بالغ بر ۲۵۳ کیلومتر، کنترل و نظارت بر بیش از ۱۱۸ شق نهر سنتی بر روی رودخانه‌های حوزه آبخیز دریاچه ارومیه با هدف ممانعت از ورود آب به انهار در فصول غیر زراعی، تثبیت بیولوژیک با گونه‌های درختی و درختچه‌ای در محدوده سواحل جبل کندی دریاچه ارومیه در سطح ۴۸۰ هکتار و اجرای سطوح آبگیر باران، مالچ پاشی بیولوژیک در کانون‌های ریزگرد دریاچه ارومیه (پایلوت) –منطقه جبل کندی، حفاظت فیزیکی نوار ساحلی غرب دریاچه ارومیه به طول تقریبی ۵۷۰ کیلومتر، تجهیز و راه اندازی مرکز هماهنگی، پایش و آینده پژوهی دریاچه ارومیه، تجهیز و تکمیل مرکز آینده پژوهی دریاچه ارومیه (رشکان) و اجرای پروژه همکاری در احیای دریاچه ارومیه ازطریق مشارکت جوامع محلی در استقرار کشاورزی پایدار و حفاظت از تنوع زیستی در معرض خطر از دیگر اقدامات انجام گرفته برای جلوگیری از خشکی دریاچه ارومیه است.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی گفت: یکی از پیامدهای بحران دریاچه ارومیه ایجاد کانون‌های گرد و غبار نمکی از بستر دریاچه ارومیه بوده است. اگر چه بر اساس مصوبات ستاد احیا دریاچه ارومیه اقدامات بسیار زیادی در کنترل گرد و غبار بستر دریاچه ارومیه و پیرامون آن انجام گرفت که بسیار تأثیر مثبتی نیز داشته است.

جباری ادامه داد: اما بحران سال آبی ۱۴۰۰ – ۱۳۹۹ در دریاچه ارومیه نشان داد که متأسفانه بستر دریاچه ارومیه بسیار مستعد گرد و غبار می‌باشد. لذا ضرورت دارد برنامه احیا دریاچه ارومیه همچنان در دستور کار دولت قرار داشته تا با آبگیری مستمر این کانون‌ها بتوانیم این کانون‌ها را کنترل کنیم.

وی علل و عوامل عدم تأمین کامل نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ را چنین برشمرد: کاهش بارندگی در سطح حوضه دریاچه ارومیه، عدم رهاسازی کامل حقابه دریاچه ارومیه از محل سدهای حوضه آبریز دریاچه ارومیه، عدم اتمام پروژه‌ های مهم انتقال آب به دریاچه ارومیه شامل انتقال آب از سد کانی سیب، سد سیلوه و پساب تصفیه خانه‌های فاضلاب شهرهای ارومیه و تبریز، عدم شروع به موقع طرح جامع افزایش بهره وری مصرف آب در بخش کشاورزی (بهکاشت) است.

عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی در گفت و گو با خبرنگار مهر گفت: آبخوان‌های مربوط به دشت‌های اطراف دریاچه ارومیه عمدتاً ماهیت آبرفتی دارند و منابع آب زیرزمینی وسیعی در خود جای داده‌اند.

احمد بایبوردی ادامه داد: افت سطح ایستایی این آبخوان‌ها با افزایش تراکم و فرونشست همراه بوده و با توجه به ماهیت رسوبات و بافت زمین شناسی منطقه، احتمال وقوع فروچاله و یا نشست‌های نامتقارن در مقیاس بزرگ و گسترش ترک‌های کششی و انحلالی وسیع در این دشت‌ها دور از انتظار نیست.

وی افزود: در سال‌های اخیر برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی به علت تغییر اقلیم در اکثر مناطق کشور و از جمله حاشیه دریاچه ارومیه که تبخیر بیش از حد و استفاده گسترده آب‌های جاری در کشاورزی ناصحیح نیز مزید علت بوده، تأثیری دو چندان در فرونشست زمین‌های این منطقه داشته است.

بایبوردی گفت: مشکلات ناشی از ایجاد گرد و غبار در شهرهای مختلف کشور بیش از بیش مطرح بود و نقش و اهمیت پدیده طوفان نمک به عنوان یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی به مراتب عمیق‌تر و خطرناک‌تر در بین عموم جامعه نمود پیدا کرد؛ چالشی که اگر حساسیت کافی برای جلوگیری از آن ایجاد نمی‌شد می‌توانست به یک بحران ملی تبدیل شود.

عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی ادامه داد: با آغاز فصل بارش‌ها بسیاری از کانون‌های ریزگردهای نمکی مرطوب شده و عملاً برای مدتی خنثی خواهد شد.

وی افزود: امیدواری به بارش برای مرطوب شدن این مناطق موقتی است و باید سریعاً برای جلوگیری از بروز طوفان‌های نمکی وارد فاز عملیاتی احیای دریاچه ارومیه شد.

بایبوردی بیان کرد: پدیده گرد و غبار یا ریزگرد، یکی از مخاطرات طبیعی مناطق خشک و نیمه خشک از جمله کشور ایران است و زمانی که این معضل با خشک شدن بزرگ‌ترین دریاچه شور خاورمیانه (دریاچه ارومیه) مصادف شود، بروز طوفان گرد و غبار نمکی امری اجتناب‌ناپذیر خواهد بود که این اتفاق، اثرات عمیقی بر جوامع انسانی، جانوران و گیاهان محیط خواهد گذاشت.

وی گفت: نهال کاری همراه با آبیاری و تولید نهال، بوته کاری، احداث بادشکن غیر زنده، مدیریت روان آب همراه بذرکاری، اصلاح و پرورش گز زارهای طبیعی، اجرای سیستم‌های چرایی و قرق، ساماندهی چرای دام، احداث و نگهداری ایستگاه‌های پایش و سنجش گرد و غبار، مدیریت مشارکتی منابع طبیعی و توسعه روستایی و اجرای روش‌های نوین مقابله با فرسایش بادی از جمله اقدامات انجام شده برای مقابله با ریزگردهای نمکی است.

بایبوردی ادامه داد: خشک شدن این پهنه آبی و رسوب میلیون‌ها تن نمک در کف آن، باعث تولید گرد و غبار نمکی می‌شود که علاوه بر تهدید زیست بوم گیاهی و جانوری و آسیب به زمین‌های کشاورزی، موجب مهاجرت وسیع مردم از این منطقه خواهد شد.

عضو هیأت علمی، رئیس مرکز تحقیقات، آموزش کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان شرقی گفت: وسعت ریزگردهای نمکی در آذربایجان شرقی بیشتر از آذربایجان غربی است؛ غبار نمکی حاصل از خشکی دریاچه ارومیه همانند غبار خاکی نیست و به محض گسترش یافتن آن، تمامی پوشش گیاهی را از بین می‌برد که در این راستا، ستاد احیا و منابع طبیعی با شناسایی مناطق گرد و غبار و بیابان زدایی برای تثبیت ریزگردها تلاش می‌کنند.

دریاچه ارومیه، دومین دریاچه شور جهان است که سال‌های متمادی است بر اثر غفلت و بی توجهی و هم‌چنین عواملی نظیر توسعه بی رویه کشاورزی، استفاده بی رویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش نزولات جوی در آستانه نابودی است و حالا ریزگردهای نمکی نیز یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی به شمار می‌رود.