در زندان‌های ایران چه می‌گذرد؟

خبرگزاری مهر، گروه جامعه: اداره زندان‌ها در سال اخیر و جاری با وجود کم و کاستی‌ها، روندی رو به رشد و مترقی را در راهکارهای مدیریتی به خود می‌بیند. مدیریتی که بواسطه حفظ حقوق شهروندی زندانیان و البته هدف‌گذاری بر اصلاح و تربیت ساکنینش، درجهت تحقق تحول و تعالی سازمان زندان‌ها گام بردارد.

به گمان متخصصین کیفرشناسی خصوصاً در دوران جدید، زندان دیگر قرار نیست صرفاً محل حبس باشد بلکه باید چاره را در بازپروری مددجویان بگذارد که این نیز با تعیین شاخصه‌ها و تحقق آرمان‌های بازاجتماعی شدن دست‌یافتنی است. این مسائل وقتی محقق می‌شود که زندانی در دوران حبس تا آنجا آموزش و مهارت ببیند که پس از آزادی، چاره را در عدم بازگشت مجدد به زندان بداند.

گاه هدف‌گذاری بر بعد معنوی زندانی نیز جهت‌دهی می‌شود که حکایت از تربیت ذهن اوست و عموماً مسیر تأمین آن از اشتغال‌زایی تا تسهیل خروج او از بند و غیره برمی‌گردد.

زندان‌های کشور برخلاف آنچه در برخی رسانه‌های بیگانه تبلور دارد، ریلش را بر اصولی مبتنی بر حقوق شهروندی و کرامت زندانیان و بر مدیریت علمی تکیه گذاشته و این را در برخی نتایج حاصل از زندانبانی علمی در سال ۱۴۰۰ به نمایش گذاشته است.

۱۰۰ هزار نفر شرکت‌کننده در دوره‌های حرفه ‎آموزی

مروری بر کارنامه عملکردی سازمان زندان‌ها در ماه‌های اخیر نشان می‌دهد که، هدف‌گذاری اشتغال مولد و پایدار حداکثری در زندان‌ها در دستور کار قرار گرفته است. این ادعا هم‌اکنون با تعیین بازه‌های زمانی مشخص عملیاتی شده و ضمن انتخاب استان گیلان و در هر استان یک زندان به عنوان نمونه‌ای برای اشتغال حداکثری در حال تحقق است.

در این راستا و در سال گذشته بنا بر آمار برای بالغ بر ۲۳ هزار نفر در زندان‌ها اشتغال‌زایی شده و ۶ هزار و ۶۰۰ نفر نیز تحت حرفه‌آموزی قرار گرفته‌اند که این جریان رو به رشد نیز با کمک سازمان فنی و حرفه‌ای، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی محقق شده است. همچنین جهت راه‌اندازی کسب‌وکار و تلاش کارآفرینان برای اشتغال زندانیان، اعطای ۲۸۰ میلیارد ریال تسهیلات به زندانیان آزادشده با کمک بانک‌ها در دستور کار قرار گرفت.

ضمن اینکه اخذ مصوبه معافیت مالیاتی برای سرمایه‌گذاران در بخش اشتغال زندان‌ها و نیز آغاز طرح فروش اینترنتی محصولات تولیدی زندانیان از دیگر موارد قابل توجه در حوزه اشتغال در سال ۱۴۰۰ محسوب می‌شود.

امنیت بهداشتی در سالی پرماجرا

زندان در دوران اخیر نیز بواسطه شیوع کرونا سالی محتاط‌تر و البته با شرایطی ایمن‌تر را پشت سر گذاشت همچنانکه تعداد مرخصی‌ها بیشتر و مسیرهای ورودی با اقدامات امنیتی اعم از تعبیه قرنطینه تا غربالگری شدت دوچندانی یافت.

شاید از اولین مراکزی که تحت واکسیناسیون علیه کووید قرار گرفت، بتوان به مراکز تأمینی و تربیتی یعنی زندان‌ها اشاره کرد بطوری که در سال ۱۴۰۰ و با توجه به شیوع کرونا در دوران اخیر بالغ بر ۳۴۱ هزار تست pcr از زندانیان گرفته و ضمن طی مراحل درمانی، در اولین فرصت طرح جامع واکسیناسیون آنان علیه کرونا از ابتدای مردادماه ۱۴۰۰ برای گروه زندانیان، زندانبانان و سربازان زندان کلید خورد.

۴۳۱ هزار زندانی واکسن کرونا تزریق کردند

همچنین در این مدت بالغ بر ۴۳۱ هزار دوز به زندانیان، ۳۸ هزار دوز به زندانبانان و ۲۷ هزار دوز به سربازان وظیفه در سه مرحله تزریق شده است.

در کنار این‌ها سبد درمان اعتیاد مددجویان جدیدالورود با رشد قابل توجه همراه شد و ضمن آن، بهره‌مندی از پوشش خدمات درمانی زندانیان و خانواده‌های‌شان، راه‌اندازی بیش از ۲۰۰ اتاق ایزوله بیماریابی و درمان بیماری‌ها ضمن ارتقای تجهیزات درمانی و آموزشی پیگیری شده است.

افزایش ۶.۵ درصدی مرخصی زندانیان

در سال گذشته با اقدامات صورت‌گرفته تعداد زندانیان جدیدالورود در مقایسه با مدت مشابه سال قبل ۱۸.۵ درصد کاهش یافت و پرونده‌های تحت قرار نیز در این بازه زمانی شاهد کاهش حدود ۲۰ درصدی بوده است. مرخصی محکومان نیز بواسطه پیشگیری از شیوع کرونا به میزان بیش از ۶.۵ درصد افزایش یافت.

کسر حدود ۴ درصدی افراد محکوم به پرداخت مهریه، کاهش ۱۸ درصدی محکومین مالی و افزایش ۶.۵ درصدی مرخصی‌ها بخشی از اقدامات سازمان زندان‌ها محسوب می‌شود کسر حدود ۴ درصدی افراد محکوم به پرداخت مهریه، کاهش ۱۸ درصدی محکومین مالی پس از پیگیری‌های قضائی، تعیین‌تکلیف متهمان بازداشتی منتهی به صدور رأی برائت یا قرار منع تعقیب و کاهش ۴۷.۵ درصدی این دسته از زندانیان، رشد بازدید قضات از زندان‌ها به میزان ۴۰ درصد و افزایش بالغ بر ۱۱ درصدی دادرسی‌های الکترونیک از دیگر موارد قابل ارائه است.

یک اتفاق در مسیر کاهش جمعیت کیفری زندان‌ها

نکته قابل‌توجه در برنامه‌ریزی سازمان زندان‌ها حرکت به سمت بهره‌گیری حداکثری از سامانه‌های الکترونیک است که شاید در محور آن پابند الکترونیک قرار دارد بلکه با چنین ایده‌ای بتوان جمعیت کیفری زندان‌ها را به میزان زیادی تقلیل بخشید. این اقدام نه فقط از جمعیت مراکز با همه مخارج مستولی بر آن می‌کاهد بلکه به نوبه خود موجب افول آسیب‌های وارده بر زندانی و نهایت بازگشت مجدد او در کنار خانواده و محاسن دیگری نیز می‌شود.

اینگونه با همکاری شرکت‌های دانش‌بنیان تولید و توزیع بالغ بر ۱۱ هزار پابند الکترونیک و همچنین برنامه‌ریزی و انعقاد قرارداد جهت تأمین و توزیع ۳۰ هزار پابند در نیمه اول سال جاری مورد اهتمام قرار گرفت. بر این اساس درحالیکه تا پایان سال ۹۹ فقط کمتر از ۲ هزار نفر مشمول پابند الکترونیکی بوده‌اند اما در پایان سال ۱۴۰۰ این رقم به ۶۸۶۰ نفر رسید.

برگزاری ۴۲ هزار ملاقات مجازی با زندانیان

راه‌اندازی طرح «ملاقات الکترونیکی از راه دور» زندانیان با خانواده‌های‌شان از دیگر برنامه‌های جالب و رو به رشدی است که دفتر آمار و فناوری اطلاعات سازمان زندان‌ها به کار گرفت و در این مدت نیز ۴۲ هزار مورد ملاقات مجازی در زندان‌ها به اجرا در آمد.

در سال گذشته ۴۲ هزار مورد ملاقات مجازی در زندان‌ها به اجرا درآمد و زندان‌ها به بیش از ۶۰۰ اتاق دادرسی مجهز شدند این در حالی است که اجرای طرح «دادرسی الکترونیک» نیز در زندان‌ها عملیاتی شد و زندان‌ها به بیش از ۶۰۰ اتاق دادرسی مجهز شدند که با این اتفاق حدود ۳۲۰ هزار دادرسی الکترونیک به انجام رسید. ناگفته نماند با چنین ابتکاری هم‌اکنون بیش از ۷۲ درصد از جلسات دادرسی زندانیان به صورت الکترونیک برگزار می‌شود. چنین اقدامی هم امنیت جابجایی زندانیان را بهبود بخشیده و هم تسریع روند رسیدگی به پرونده‌های قضائی آنان، هزینه‌های دادرسی، مشکلات اعزام و بدرقه و غیره را تسهیل نموده است.

ارتقا و طراحی سامانه بانک ژنتیک جهت نمونه‌گیری از زندانیان موردنیاز توسط سازمان پزشکی قانونی، تجهیز و راه‌اندازی سیستم‌های مکانیزه درجهت کنترل و ثبت اطلاعات داده‌ها و انجام فرآیندهای مرتبط با امور زندانبانی، به همراه افزایش ضریب امنیت زندان‌ها با تجهیز حداکثری مراکز به دوربین‌های مداربسته و استفاده فعلی آنان از ۱۹ هزار دستگاه از دیگر موارد قابل ارائه است.

برنامه‌های پررنگ و لعاب هنری و فرهنگی در زندان‌ها

اقدامات زندان‌ها در سال گذشته به شکلی پیش رفت که نه فقط در حوزه قضائی، تأمینی و یا رفاهی مددجویان بلکه ابعاد فرهنگی و تربیتی آنان را نیز قوت بخشید.
در مورد فعالیت‌های سال ۱۴۰۰ در حوزه فرهنگی و تربیتی شاهد انعقاد ۳۲۴ تفاهمنامه با نهادهای مرتبط بوده‌ایم و در این راستا توسعه نهضت سوادآموزی، فرهنگ کتابخوانی و ورزش‌های حرفه‌ای و پهلوانی در زندان‌ها جدی گرفته شد و توانست منجر به نتایجی شود که اهم آن عبارتند از؛ شرکت ۵۵۹۰ مددجو در دوره‌های سه‌گانه نهضت سوادآموزی زندانیان، شرکت ۳۷۱۸۸ نفر در فعالیت‌های قرآنی، شرکت ۱۱۱ هزار زندانی در کلاس آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن کریم، شرکت ۱۱۴۵۳۰ نفر در آموزش‌های نماز، شرکت ۲۴۴۴۴ نفر در آموزش‌های عمومی هنر، شرکت ۱۳ هزار نفر در حوزه تئاتر، تأمین بیش از ۱۷ هزار کتاب و ۸۰ هزار مجله و نشریه، ایجاد ۸۱۸ کتابخانه کوچک در اندرزگاه‌ها و ۱۵۶ کتابخانه در آسایشگاه سربازان، تأمین ۴۴۴ روحانی ساعتی و ۱۵۸ روحانی ویژه اقامه نماز جماعت.

همچنین در این مدت ۸۱۴ گروه جهادی در زندان‌ها حاضر و ۷۴۴۶ خدمات فرهنگی ارائه شده است. تشییع شهدای گمنام در ۲۹ استان و ۱۷۲ زندان، به همراه توسعه آموزش‌های هنری در قالب ۶۷۵ کارگاه با حضور بالغ بر ۱۷ هزار مددجو، توسعه تئاتر با راه‌اندازی ۳۳۳ گروه و برپایی جشنواره‌های مختلف از دیگر اقدامات است.

فعالیت سازمان‌یافته حدود ۱۱ مددجو در حوزه ورزش‌های زورخانه‌ای و پهلوانی، راه‌اندازی ۳۱ گود زورخانه در زندان‌ها، حضور بالغ بر ۱۱۷ هزار نفر در برنامه‌های ورزش همگانی و مسابقات، ایجاد ۵۷۴ هواخوری پویا در راستای فضای ورزشی، تشکیل ۴۱۹ خانه ورزش در اندرزگاه‌ها و غیره ازجمله اقدامات حوزه ورزشی است.

انتقال زندان‌ها به خارج از شهرها

شاید از مهمترین برنامه‌ریزی‌ها در حوزه فیزیکی زندان‌ها به خروج محیط فیزیکی آن از بافت شهری برگردد که این نیز مطابق با قانون باید به انجام برسد اما در سال ۱۴۰۰ و در راستای اجرای قانون «انتقال زندان‌ها به خارج از حریم شهرها» اتفاقات خوبی در این حیطه به وقوع پیوست. در این زمینه ۹۱ مرکز نگهداری زندانیان با متراژ ۱۲۹ هزارمترمربع در دست احداث و مطالعه قرار گرفت و همچنان در سال جاری نیز با تأمین و تخصیص اعتبارات لازم ۱۱ مرکز با ظرفیت اسکان ۸۴۰۰ نفر افتتاح می‌شود.

در سال گذشته بالغ بر ۳۵ هزار متر مربع نیز به فضای خوابگاهی زندانیان اضافه یا احداث و نوسازی شد. بهسازی و زیباسازی بالغ بر ۱۸۲ هزار مترمربع از فضاهای موجود هم انجام گرفت. در ادامه نیز مجوز لازم برای استخدام ۴ هزار نیروی انسانی در مشاغل اختصاصی سازمان اخذ شد.

در کنار این‌ها اجرای بخشنامه تبیین حقوق بازداشت شدگان، رعایت کرامت آنان و نحوه نظارت بر بازداشتگاه‌ها، اعطای مرخصی‌های ویژه در اعیاد ملی و مذهبی، استفاده گسترده محکومین از عفو، آزادی مشروط و تخفیف مجازات، بازدیدهای مستمر از زندان‌ها و … از دیگر اقداماتی است که چهره بهتری به سیمای زندان‌ها و مدیریت آن در سال اخیر داده است.

اینگونه برنامه‌های مثبت و فعلیّت این اتفاقات در سال جاری قرار است برحسب اولویت‌های ۱۰ گانه و ابلاغی رئیس سازمان زندان‌ها، به مرور و مطابق با برنامه‌های کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در بازه‌های معین به وقوع بپیوندد.