۴ اردیبهشت ۱۴۰۱، ۱۲:۱۰

در یادداشتی مطرح شد؛

چرا برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی وجاهت دینی ندارد؟

چرا برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی وجاهت دینی ندارد؟

حجت الاسلام رضا غلامی مدرس و پژوهشگر مطالعات فرهنگی،مؤسس و رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانیِ اسلامی صدرا در یادداشتی به نقد برنامه زندگی پس از زندگی که در ماه مبارک رمضان پخش می شود پرداخت.

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت الاسلام رضا غلامی رئیس مرکز پژوهش‌های علوم انسانیِ اسلامی صدرا در یادداشتی به نقد برنامه زندگی پس از زندگی که در ماه مبارک رمضان قبل از اذان مغرب از شبکه چهارم سیما پخش می‌شود. در ادامه این یادداشت را می‌خوانیم:

بعضی از دوستان از بنده درخواست کردند توضیحاتی را درباره توئیتی که اخیراً پیرامون روایت‌های برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی زده ام عرض کنم. در این جهت بعد از یک مقدمه کوتاه چند نکته فنی و دقیق را خدمتتان تقدیم می‌کنم:

اولاً. ما متعهد هستیم، از شکل‌گیری تصاویر غیر دقیق و مغشوش درباره دین از جمله درباره حیات پس از مرگ که یک مساله کلیدی در تعالیم اسلامی است، جلوگیری کنیم.

ثانیاً. گرایش برخی از مردم به معنویت با دیدن این نوع برنامه‌ها، دلیل نمی‌شود که رضایت دهیم هر تصویر نادرستی به اسم دین در اختیار مردم قرار گرفته و جا بیفتد.

ثالثاً. جلوگیری از ابراز نظر علمی درباره یک برنامه تلویزیونی یا توقع تقلیدگرایی از برخی بزرگان در این مباحث، و متعاقب آن، توهین به منتقد، و تلاش برای بستن باب آزاداندیشی، جزو آفات فرهنگ عمومی ماست و موجب می‌گردد تا سطحی‌نگری در جامعه رواج یابد.

رابعاً. بنده قصد ندارم خوبی‌های برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی را بالکل نفی کنم و درباره زحمات دوستان صدا و سیما بی انصافی کنم. این برنامه نقاط قوتی هم دارد و خدمات ارزنده‌ای نیز به ویژه در ساحت مرگ اندیشی داشته است هر چند انتظار می‌رفت تحت نظر یکی از اندیشمندان برجسته‌ی این عرصه طراحی و اجرا گردیده و سو برداشت‌هایی که بوجود می‌آورد رفع شود.

خامساً. بحث مرگ و حالات قبل و بعد از مرگ، جزو پیچیده‌ترین مباحث دینی است و به رغم معارفی که از اهل بیت علیهم السلام در این زمینه به دست ما رسیده است، به جرأت می‌توان گفت که علمای ما قادر به پاسخ به خیلی از سوالات درباره جزئیات حالات مرگ و حیات پس از مرگ نیستند. حتی دقت بفرمائید که احادیثی که در این عرصه آمده نیز بدون کار اجتهادی قابل استفاده نیست چه رسد به تجارب شماری از مردم عادی که جدای تاملاتی که درباره منشأ آن وجود دارد، خطا و نسیان، طبیعت این تجارب است‌.

بعد از مقدمه کوتاه، لازم می‌دانم ملاحظات خود را در چند بند به صورت فشرده تقدیم کنم:

یکم. راویان محترم در برنامه زندگی پس از زندگی، هیچیک از دنیا نرفته و مرگی به معنای دقیق علمی برایشان اتفاق نیفتاده است. به بیان واضح‌تر، فردی که روایتگر است هیچگاه نمرده و به اصطلاح، از دنیای مردگان برنگشته، بلکه هر آنچه مشاهده نموده در زمان حیات خود (هر چند یک حیات ضعیف) رقم خورده است. از همین جهت، تعبیر مرگ موقت نیز برای این افراد تعبیر دقیقی نیست.

دوم. این عزیزان در زمان مشاهدات ذهنی خود زنده هستند و مکانیزم مغزشان با استفاده از انبار ذهنی، فعل و انفعالات شیمیایی و از همه مهم‌تر، صورت بندی خیال این تصاویر را شبیه خواب برایشان ایجاد می‌کند و تنها قلیلی از افراد ممکن است مشاهدات ذهنی‌شان به جهت درجات روحی ممتازی که دارند، صادق باشد.

در واقع، در زمان خواب یا کما که نوعی خواب عمیق و بیهوشی محسوب می‌شود، بخش‌هایی از مغز به خواب می‌رود اما قسمت عمده‌ای از این ارگان بیدار است و حتی فعالیتش نسبت به زمانی که بیدار است افزایش پیدا می‌کند. خواب، ارتباط تنگاتنگی با انبار ذهنی ما دارد و قوه خیال با استفاده از این انبار ذهنی تصاویری را برای ما ایجاد می‌کند. به تعبیر علمی قسمت عمده‌ای از ناخودآگاه، در خواب هوشیار می‌شود. در زمینه درک عملیات مغز در این‌مواقع، متخصصان علوم شناختی به دستاوردهای قابل توجهی رسیده‌اند.

سوم. از نظر حکماً، خیال یعنی صورت بدون ماده. از منظر مرحوم صدرالمتالهین (ره) که قائل به نشئات سه گانه وجود (عالم عقول مجرده، عالم مثال یا خیال منفصل، عالم مادی) می‌باشد، نفس، مظهر صور مثالیه در خیال منفصل است و لذا قائل به خیال متصل نیست. ایشان بر این باور است که نفس انسان با خلاقیت، صور خیالی را همانند صور حسی بوجود می‌آورد و حرکت جوهری در اینجا از نقش منحصربفردی برخوردار است به این‌معنا که هر قدر درجه روحی انسان بالاتر باشد، دریافت‌های انسان از عالم مثال بیشتر و تبدیل آن به صور صادقه از طریق نفس بیشتر است.

با این اوصاف، شک ندارم که مشاهدات معدودی از ما در خواب می‌تواند از طریق خیال منفصل به وادی ملکوت سفر کند و حقایق را به زبان رمز از ملکوت دریافت و ترجمه کند اما اولاً ورود به این وادی برای افراد غیر مهذب به ندرت اتفاق می‌افتد و اگر هم اتفاق بیفتد، تشخیص و تفکیک سازی آن از خیال متصل و نیز القائات شیطانی به راحتی ممکن نیست.
چهارم. این مشاهدات همه در زمان حیات مغز صورت می‌گیرد و حتی زمانی که با شاخص‌های متداول علمی تصور می‌شود انسان مرده، هنوز مغز در لایه‌های پنهان خود از فعالیت بازنایستاده است. اما مساله اصلی و پیچیده‌ای که در بین حکماً و فلاسفه محل بحث‌های طولانی و پیچیده می‌باشد، تداوم حیات مثالی بدون نقش آفرینی دستگاه مغز است که همچنان جزو مباحث قابل توجه محسوب می‌شود و به نظر من تنها نظریه حرکت جوهری ملاصدرا توانسته تا حد خوبی این مساله را حل کند.

پنجم. این پدیده که در برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی شاهد آن هستیم، یک امر فیزیکی است و نه متافیزیکی. در واقع همانطور که اشاره کردم، برای عموم مردم، این دستگاه پیچیده و شکوهمند مغز است که انسان را در این ساحت قرار می‌دهد و هر آنچه در این دستگاه رخ بدهد، یک رخداد فیزیولوژیکی است و قراردادن آن را در عالم متافیزیک اشتباه است.

ششم. مساله اصلی این است که این مشاهدات، در ردیف خواب عمیق قابل تعریف است. یعنی فرد، شهود در بیداری که ندارد بلکه هر آنچه مشاهده می‌کند متعلق به زمان بیهوشی یا کماست.

خواب عمیق، به دلیل قطع بخش مهمی از تعلقات جسمی، احساس سبک بالی شدیدی در انسان بوجود می‌آورد و شرایط را برای دریافت‌های ناشی از خیال متصل و خیال منفصل فراهم می‌کند. ما در غیر حالات بیهوشی و کما نیز تجربه خواب عمیق را داریم و لذا لازم نیست این جنس مشاهدات را صرفاً در افراد به کما رفته جستجو کنیم.

هفتم. حلقاتی از این روایات، در مواردی، پس از آنکه فرد بهوش می‌آید، فراموش می‌شود و فرد بعداً خودش تلاش می‌کند در جهت انسجام بخشی به روایت خود، حلقات مزبور را جایگزین کند. از سوی دیگر، برخی از افراد پس از بیداری به تحقیق می‌پردازند و با گذشت زمان ناخواسته روایت خود را با روایت‌های دیگران مشابه سازی نموده و یا برای آن توجیهات شبه علمی یا معارفی پیدا می‌کنند.

هشتم. افرادی که در این برنامه‌ها روایتگری می‌کنند به هیچ وجه دروغگو نیستند بلکه عمدتاً انسان‌های خوب، راستگو و رقیق القلب به شمار می‌روند که واقعاً در صدد بیان مشاهداتی هستند که در حالت بی هوشی به ویژه کما آنرا تجربه نموده اند. پس این روایت‌ها نه دروغ است و نه بی ارزش، لکن از توضیحات قبلی بنده روشن می‌شود که ارتباط دهی همه آنها به روح و عالم برزخ فاقد ادله روشن است. ضمناً روح یک امر مجرد است و تقلیل آن از سوی بعضی به یک دستگاه متافیزیکی ادراکی که پس از مرگ از جسم جدا می‌شود نیز در جای خود محل تأمل می‌باشد و لااقل با نظریات برخی فلاسفه بزرگ مانند مرحوم ملاصدرا در تغایر آشکار است.

نهم. اینکه بتوان این جنس مشاهدات را مشاهدات ملکوتی خواند، هیچ ادله‌ای برای آن وجود ندارد، مشاهدات ملکوتی یا برزخی عبارت است از مشاهداتی که فرد قادر است به سبب آمادگی بالای روحی از ذهن خود جدا شده و به عالم خارج از ذهن خود منتقل و سپس با رجوع به ذهن و بواسطه خلاقیت نفس، دریافت‌های خود را از بیرون ذهن ترجمه و بیان کند.

دهم. ممکن است بعضی از این افراد تجربه‌ای مشابه شهودات عرفانی را نیز داشته باشند و به وادی خیال منفصل هم سفر کرده باشند اما چنانچه خدمتتان اشاره شد، تفکیک مشهودات خیال متصل از خیال منفصل کار بسیار دشواری است.

در حقیقت، آنچه برای عارف در خواب و بیهوشی رخ می‌دهد، رؤیای صادقه است که در اسلام به مثابه یک معرفت شخصی موجه معرفی شده است هر چند برخی از عرفا در حین بیداری نیز قادر به شهودات عرفانی هستند.

در عین حال، باید توجه نمود که حتی عرفا نیز مادامی که نتوانند شهودات خود را عقلاً و به زبان استدلال ترجمه کنند، صرفاً برای آنها یک امر شخصی تلقی می‌شود و به همین سبب، از طرح آن با عموم نیز پرهیز می‌کنند.

یازدهم. این جنس برنامه‌ها بیشتر در جهان مسیحیت و در ظرف اندیشه مدرن با هدف ایجاد باور در میان افراد بی ایمان به دین و به تبع آن، زندگی پس از مرگ (البته سازگار با روایت دینی) رونق گرفته و نظایر آن از سال‌ها پیش در شبکه‌های تلویزیونی مسیحی تولید و با استقبال فراوان روبرو شده است.

یکی دیگر از دلایل گسترش این بحث و این قبیل برنامه‌ها در جهان، مقابله با نیهیلیسم و از همه مهم‌تر، کاهش ترس از مرگ خصوصاً در میان افراد میان سال به بالاست.

علاوه بر این، این مباحث برای کسانی که از قدرت انتزاعی کمتری برخوردارند و بیشتر حس گرا هستند با استقبال بیشتری روبرو می‌شود این در حالی است که فهم حقیقت مرگ و جهان پس از آن به ظرفیت بالایی از جهت عقل انتزاعی نیاز دارد.

دوازدهم. معارف دینی در باب مرگ و حیات پس از مرگ، عمدتاً بر ایمان دینی و معارف نقلی تکیه دارند و به دلیل ایجاد سطحی‌نگری های مضر یا ایجاد انحراف در برداشت‌ها، دین از حسی سازی و بسط این معارف از طریق خواب ابا دارد.

سیزدهم. همانطور که می‌دانید خواب در اسلام، به هیچ وجه حجت نیست. یعنی نمی‌توان از خواب کسی (حتی اگر از علما بزرگ باشد) اصل معارفی یا قاعده شرعی استنباط نمود. همانطور که اشاره شد، شهودات عرفا نیز حجیت ندارند و معمولاً تا زمان ترجمه عقلی یک امر شخصی محسوب می‌شوند هر چند پس از ترجمه عقلی نیز همچنان در فقه فاقد وجاهت لازم برای استنباط قاعده شرعی به شمار می‌روند، بنابراین، روایت‌های برنامه تلویزیونی زندگی پس از زندگی فقط از آن‌جهت که شباهت‌هایی به برخی توصیفات دینی یا شبه دینی به عالم پس از مرگ دارد وجاهت دینی نداشته و قابلیت تبدیل به معارف دینی حتی از نوع درجه دوم را نیز نخواهد داشت.

این یادداشت لزوماً دیدگاه خبرگزاری مهر نیست و مهر از انتشار نقدها و نقطه نظرهای دیگر در خصوص برنامه زندگی پس از زندگی استقبال می‌کند.

کد خبر 5473917

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
  • نظرات حاوی توهین و هرگونه نسبت ناروا به اشخاص حقیقی و حقوقی منتشر نمی‌شود.
  • نظراتی که غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نمی‌شود.
  • captcha

    نظرات

    • IR ۱۵:۱۹ - ۱۴۰۱/۰۲/۰۵
      2 6
      خیلی خوب بود
    • IR ۰۴:۵۲ - ۱۴۰۱/۰۲/۰۶
      21 9
      عجیب اینجاست که بزرگان فلسفه اسلامی مانند حجة الاسلام خسروپناه و فیاض و تحریری چنین عیوبی بر این تجارب نگرفته اند ولی این جوان چنین مطالبی بیان میکند
      • IR ۰۸:۳۶ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۰
        6 5
        سلام . تجربه ی مرگ ایمان عبدالمالکی را ببینید. شاید این نقد را پذیرفتید؛ که تطابق سخنان ایمان عبدالمالکی و نظرات این جوان اظهر من الشمس است. پذیرش سخن درست جوان و پیر دارد؟ امام علی را هم جوان می دانستند و از خلافت برکنارش کردند.
      • آرش IR ۰۱:۴۱ - ۱۴۰۳/۰۱/۰۴
        3 1
        اتفاقا تجربه مرگ آقای ایمان عبدالمالکی یا عبدالملکی صحبتهای این نقدی که ایشون انجام داده رو نقض میکنه. نقد ایشون بر اساس ندیدن کامل برنامه است و در ضمن همون موقع برنامه زندگی پس از زندگی اومد و‌مدارک رو مستند سازی کرد تا افرادی مثل ایشون که گفته بودند نمیشه جوابشون رو داده باشه
      • IR ۲۰:۵۵ - ۱۴۰۳/۰۱/۲۸
        0 1
        سلام آقای آرش. می شه بگید چطور نقض می کنه؟ واقعاً آبی بودن یا قرمز بودن در عوالم دیگر چه جایگاهی دارد؟ جز لهو و لعب ها نیست؟
    • IR ۱۵:۲۰ - ۱۴۰۱/۰۲/۰۹
      22 6
      حالا یک برنامه هم که دارد با شواهد تجربی معنویت را به انسانها نشان می دهد شما باید بهش ایراد بگیرید؟ شواهد و تایید افراد دیگر در مورد اطلاعات و پیش بینی تجربه گرها نشان می دهد که دریافت این اطلاعات توسط مغز و در آن وضعیت ممکن نبوده است.
    • محسن IR ۲۲:۳۶ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۰
      21 9
      اگر آقایان طلبه‌ها اندکی وقت می‌گذاشتند و این برنامه رو کامل مشاهده می‌کردند، پاسخ خیلی از این شبهات رو از زبان تولید کننده برنامه میشنیدند امان از تکبر...
    • حسن زاده IR ۲۲:۳۵ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۵
      6 26
      انتقاد حجت الاسلام غلامى صد در صد بجاست ايشان بسيار مؤدبانه و كمى با احتياط انتقاد كرده اند. اين برنامه از نظر علم پزشكى هم وجاهت ندارد. اين برنامه بظاهر مردمى حتى مشكوك بنظر ميرسد. انتطار ميرود قوه قضاييه حجت الاسلام و المسلمين اژه اى با شجاعت هميشگى خودشان تكليف مردم را روشن نمايند
      • ايرج IR ۱۷:۰۸ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۶
        6 0
        كاربر محترم توضيح بدهند مشكوك بنظر ميرسد يعنى چه ؟ روى چه نكته اى شك ميكنند ! شك ميكنند كه چه چيز ديگرى باشد ؟
      • مهدی قنبری IR ۱۱:۱۴ - ۱۴۰۲/۰۲/۰۷
        1 0
        چه کسی را در جایگاه شجاعت برای مقابله با این برنامه معرفی کردید البته میشه برداشت کرد که مزاح کردید. نه این برنامه برنامه ی علمی و مستند است نه اون شجاعی که شما دل به شجاعتش بستی
      • IR ۱۳:۲۷ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۴
        0 1
        بله مشکوک به نظر می‌رسد رخی از تجربه‌ها و راویان صداقتشان در هاله‌ای از ابهام است به نظر می‌آید برخی از این تجربه‌ها را ساخته‌اند و بافته‌اند و تشخیص آن برای کسانی که با زبان بدن آشنا هستند کار سختی نیست
      • هدا IR ۰۵:۲۸ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۶
        2 4
        خیلی ناراحتی که که خیلیا با دیدن این برنامه به معاد معتقد شدن؟ راستی از کجا معلوم معلوم نفر بعدی ک میره تو کما خودت نباشی چیزایی ببینی بعد شرمنده شی
    • ناشناس IR ۱۹:۳۰ - ۱۴۰۱/۰۲/۲۸
      2 8
      داشتن وجهه اسلامى دليل ميخواهد يعنى بايد ديده شود. ولى وقتى ديده نشده يعنى ندارد. ارى ميتوان گفت ميخواستند و سعى كردند به اين برنامه وجاهت اسلامى بدهند ولى موفق نشدند.
      • IR ۲۱:۳۴ - ۱۴۰۱/۰۳/۱۱
        3 1
        اين ماجرا هم كهنه شده بدون اشكار شدن ترديدى و شعبده بازى بفراموشي سپرده شد خير باشد ان شاءالله
      • محمد IR ۱۹:۳۴ - ۱۴۰۱/۰۶/۲۶
        5 1
        این برنامه درست هست حقیقت دارد به هیچ عنوان کار مغز نمی تواند باشد ‌شما تجربه گر خانم سیرجان را نگاه کنی کاملا گویای همه چیز هست
    • اسماعیل IR ۱۴:۲۵ - ۱۴۰۱/۱۲/۱۸
      9 2
      هرکس برنامه ها و تجارب افراد مختلف را دیده باشد می فهمد تجربه آنها روحی است نه کارکرد مغز وجسم.وقت بیشتر بذارید وسرسری اظهار نظر نکنید.
    • IR ۰۱:۳۰ - ۱۴۰۲/۰۱/۱۴
      28 2
      اینم اومده یه خودی نشون بده بگه منم یه چیزی حالیکه وگرنه اونی که باید اظهار نظر کنه در مورد این برنامه مراجع تقلیدن
    • ایرانی IR ۲۲:۰۴ - ۱۴۰۲/۰۱/۳۰
      2 1
      همانطور که این شخص بیان کردند که برداشتهای این تجربهگرها برای دیگران حجیت ندارد و در پاره ای موارد قابل اثبات نیست خود برداشتهای ایشان هم قابل فهم و اثبات نبود
    • حسین IR ۰۵:۲۴ - ۱۴۰۲/۰۲/۰۱
      6 1
      سلام حاج آقا ،آقای موزون وهمکارانش زحمتت زیادی برای ساخت وین مجموعه کردن،وقدم بزرگی برا شناخت حقایق یکتا پرستی ،وسربازی امام زمان عج انجام دادند،دریت هست که روایات مختلفی از افراد تجربه گر به گوش ماها رسیده وهمگی پیچیدگی وشباهات خاص خودشونو دادند وبا آیات وروایات ما قابل تطبیق هستند،باید حمایت کرد.
      • IR ۱۳:۳۱ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۴
        2 3
        یکتاپرستی که اساسش بر پایه اوهام و خواب باشد چه ارزشی دارد ایمانی که با تبدیل به مار شدن عصای موسی بیاید با نفیر گوساله سامری هم از بین می‌رود
    • سید حسن IR ۱۰:۰۷ - ۱۴۰۲/۰۲/۲۵
      5 1
      این دوستمون که نقد کرده آدم با سوادی هست اما یه چیز رو نمیدونه ،برای نقد از چیزی و یا مطلبی و یا برنامه ای اول باید از اون برنامه و ادعا های اون اطلاع داشت.کاملا واضح است ایشون برنامرو دقیق ندیده چون در هر قسمت به وضوح گفته میشه تجربه نزدیک به مرگ نه خود مرگ.
    • محمد IR ۰۰:۵۸ - ۱۴۰۳/۰۱/۰۳
      7 0
      ایشان میگه از نظر علمی مرگ برای اینها اتفاق نیافتاده ایشون این علم رو از کجا اوردن که به خودش اجازه انکار میده واقعا تاسف باید بخوریم برای بعضی روحانیت مدعی
    • محمد IR ۰۴:۴۸ - ۱۴۰۳/۰۱/۰۳
      2 0
      حافظ میفرماید ما را به رندی افسانه کردن پیران جاهل شیخان گمراه
    • بهروز IR ۲۱:۳۷ - ۱۴۰۳/۰۱/۰۳
      5 0
      جناب حجت السلام..... نمیدونم چی چی.. شما هزارتا منبر هم که بروی و از حق الناس و حساب و کتاب آن در عالم بعد از مرگ صحبت کنی به اندازه یک هزارم فقط یکی از تجارب نزدیک به مرگ این تجربه گرها نمیتوانی در دل مردم تاثیر بگذاری. پس بهتر است خودتان هم بنشینی پای صحبت این تجربه گران بلکه بتوانی چیزی یاد بگیری
    • حمید قوام IR ۰۲:۴۰ - ۱۴۰۳/۰۱/۰۸
      5 0
      اثر این برنامه از دوازده سال بینش اسلامی دوران تحصیل بیشتر است. خواهشاً بااستفاده از کلمات ثقیل ملاصدرا از آن جلوگیری نکنید.
    • بهادری IR ۰۵:۳۱ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۲
      2 2
      دستمریزاد به جناب استاد غلامی که به نیکی و بسیارمستندل به نقد پرداخته و ازجوانب مختلف مسئله را دیده و واشکافته اند. میدان برای بزرگانی همچون فیاض ، خسروپناه ، تحریری و دیگر استادان هم باز است و ای کاش ایشان هم با قلم زیبای خود نظرشان را در این باب بیان می داشتند تا مجموعه ای کامل از نظر متخصصان و
    • بهادری IR ۰۵:۳۳ - ۱۴۰۳/۰۱/۱۲
      2 1
      و اندیشمندان در این حوزه برای مخاطبان گردآید تا شاید از اظهارنظرهای احساسی و پریشان در خصوص این برنامه پرزحمت و پرخرج بکاهند. نقد استاد رضا غلامی سیزده بند دارد و معترضان و منتقدان به نظر ایشان لطفا اعتراضشان را به هربند به صورت شفاف و مستدل بیان فرمایند و از کلی گویی دوری نمایند.
    • محمدی IR ۱۲:۰۲ - ۱۴۰۳/۰۱/۲۳
      1 0
      برنامه زندگی پس از زندگی بسیار جالب بوده و برای ین دوره که اکثراً دین گریز شدند و همه چیز را انکار می‌کنند بسیار راهگشا ی‌باشد روی این برنامه بسیار کار شده و مستندسازی شده و نباید همینجور آن را نفی و انکار کنیم اگر کسی اعتقاد به این برنامه ندارد می‌تواند از تجربه گران تحقیق کند نه اینکه کاملاً آن را
    • حسن IR ۰۱:۳۹ - ۱۴۰۳/۰۲/۰۳
      1 0
      دوستان عزیز چند دقیقه برای این موضوع وقت بذارید فقط «آیه 42 سوره زمر» را مطالعه کنید همه چیز براتون مشخص میشه یاعلی
    • مرتضی IR ۲۲:۵۲ - ۱۴۰۳/۰۳/۰۴
      1 0
      بسم الله الرحمن الرحیم عزیزِ منتقد، با کمال احترام عرض میکنم که کاملا مشخص است تمامی قسمت های این برنامه رو و تحلیل جناب موزون و کارشناسان محترم این برنامه رو ندیدید!