پایش پارامترهای تاثیرگذار در آب‌های خلیج فارس با سنجش از دور

به گزارش خبرنگار مهر، دهم اردیبهشت ماه (۳۰ آوریل) که سالروز اخراج پرتغالی‌ها از تنگه هرمز و خلیج فارس است توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی به نام روز ملی خلیج‌فارس نامگذاری شده است.

خلیج فارس پس از خلیج مکزیک و خلیج هودسن، سومین خلیج بزرگ جهان به شمار می‌آید که در حدود ۲۲۶ هزار کیلومتر مربع وسعت دارد و از غرب با کویت و عراق، از شمال با ایران و از جنوب با عربستان، بحرین و امارت متحده عربی همسایه است.

خلیج فارس توسط تنگه هرمز به دریای عمان و از طریق آن به دریاهای آزاد مرتبط است و جزایر مهم آن عبارت از خارک، ابوموسی، تنب بزرگ، تنب کوچک، جزیره کیش، جزیره قشم و لاوان هستند که تمامی آن‌ها به ایران تعلق دارد.

خلیج فارس و سواحل آن معادن سرشار نفت و گاز دارد و مسیر انتقال نفت کشورهایی چون کویت، عربستان و امارات متحده عربی به شمار می‌رود و به همین دلیل، منطقه‌ای مهم و استراتژیک محسوب می‌شود.

اهمیت استراتژیک خلیج فارس

خلیج فارس از جنبه‌های گوناگون دارای ویژگی‌های متمایزی در مقایسه با دیگر مناطق آبی و خشکی‌های جهان است که به آن جایگاه و برجستگی‌های فوق العاده‌ای بخشیده است. از هنگام گسترش رقابت‌های سیاسی استراتژیک قدرت‌های اروپایی، منطقه خلیج فارس به عنوان یک شاهراه بازرگانی مهم و حلقه‌ای پر اهمیت در زنجیره استراتژی آنان مورد توجه قرار گرفت.

خلیج فارس با منابع طبیعی و معدنی فراوان خود دیگر نه تنها به خاطر ایفای نقش ارتباط دهندگی یک بزرگراه تجاری میان شرق و غرب جهان، بلکه به عنوان یکی از ۲ سر انتهایی در مبادلات اقتصادی جهان به شمار می‌آید. مهم‌ترین موردی که باعث اهمیت فوق‌العاده خلیج فارس شده و حتی سبب دست‌اندازی و طمع‌ورزی قدرت‌های بزرگ نسبت به آن شده، وجود ذخایر طبیعی به خصوص نفت است به گونه‌ای که نام خلیج‌فارس مساوی با نفت شده است. دنیا در حال حاضر برای تأمین ۶۵ درصد نیازهای نفتی خود به خلیج فارس متکی است و این منطقه غیر از نفت، قریب ۳۰ درصد ذخایر گاز جهان را نیز در خود جای داده و مهم‌ترین موردی که باعث اهمیت فوق‌العاده خلیج فارس و حتی سبب دست‌اندازی و طمع ورزی قدرت‌های بزرگ به آن شده، وجود این ذخایر طبیعی است.

خلیج فارس همچنین یکی از مناطق مهم راهبردی دنیا محسوب می‌شود و یکی از دلایل اهمیت راهبردی آن وجود تنگه هرمز است. تنگه هرمز گذرگاهی هلالی شکل که خلیج فارس را به دریای عمان متصل می‌کند و در میان یازده تنگه دنیا، مهم‌ترین آن‌ها محسوب می‌شود که برای قدرت‌های بزرگ، جایگاه اقتصادی و راهبردی زیادی دارد.

ویژگی دیگر خلیج فارس که به این منطقه اهمیت می بخشد، سهولت حمل و نقل در آن است. از لحاظ حمل و نقل کالاهای تجاری نیز این آبراه دارای تأثیرگذاری بسیاری برای قدرت‌های بزرگ است اما اهمیت خلیج‌فارس برای ایران چیست؟

ایران بزرگترین و مهمترین کشوری به شمار می‌رود که همواره نقش مهمی را در معاملات و مناسبات منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به خصوص در منطقه خلیج فارس بر عهده داشته و اکنون نیز دارای جایگاه ویژه ای در منطقه خاورمیانه به خصوص در حوزه خلیج فارس است. بنابراین خلیج‌فارس در عرصه‌های داخلی، منطقه‌ای و بین المللی اهمیت وافری برای ایران دارد و تصمیمات استراتژیک سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران همواره با در نظر گرفتن جایگاه این منطقه اتخاذ و تدوین می‌شود.

نقش فناوری سنجش از دور در پایش وضعیت آب‌های خلیج فارس

با استفاده از فناوری سنجش از دور می‌توان پارامترهای مختلف از پدیده‌های مؤثر و تأثیر گذار در آب‌های خلیج فارس (ناشی از عوامل طبیعی و انسانی) را با مشارکت و همکاری کلیه کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت مدوام و مستمر پایش و بررسی کرد.

کاربرد تصاویر ماهواره‌ای و فناوری سنجش از دور در پایش پدیده‌های مختلف خلیج فارس از جمله پایش تغییرات در سواحل ناشی از ساخت‌و سازها، پایش دمای سطح آب خلیج فارس و دریای عمان و پایش توده زیستی اجتماع جنگل‌های مانگرو در حاشیه خلیج فارس در درجه اهمیت قرار دارد.

نمونه‌ای از ساخت و سازها و تغییرات کاربری در سواحل خلیج فارس (در سواحل کشور قطر و عمان) با استفاده از تصویر ماهواره‌ای سنتینل ۲ به دست آمده است.

در این تصویر، داده‌های ماهواره‌ای سنتینل ۲ در شکل الف ساخت بندر و اسکله در قطر-راس لفان و در شکل ب، توسعه بندر الخصب در عمان را نشان می‌دهد.

از آنجایی که پایش دمای سطح فوقانی آب دریا نقش مهمی در فعالیت‌های سیستم جوی، زندگی آبزیان، جریانات دریایی، میزان شوری و دیگر خصوصیات آب دریاها دارد، فناوری سنجش از دور به کمک آمده است.

یکی از پارامترهای مهم و کاربردی در مطالعات مربوط به اقیانوس شناسی و اتمسفر، دمای سطح آب دریاها (Sea Surface Temperature) است. این نوع از دما می‌تواند اثرات قابل توجهی بر اکوسیستم‌های دریایی و زندگی جوامع انسانی حواشی این دریاها داشته باشد.

در تصویر بالا دمای سطح آب خلیج‌فارس، دریای عمان و خزر با استفاده از فناوری سنجش از دور و ماهواره ترا سنجنده مادیس در تاریخ ۱۱ بهمن ماه ۱۴۰۰ محاسبه شده است.

پایش توده زیستی اجتماع جنگل‌های مانگرو در حاشیه خلیج فارس از دیگر کاربردهای فناوری سنجش از دور است.

یکی از جوامع و چهره‌های جالب گیاهی سرزمین ایران جنگل‌های مانگرو است که در نوار ساحلی خلیج فارس و دریای عمان قرار گرفته است. جنگل‌های مانگروی ایران در گستره جزر و مد مصب ها، دلتاها و جزایر بین خورها در طول سواحل کشیده شده اند که به صورت جوامع بزرگ و کوچک گسسته یا پیوسته دیده می‌شوند.

تصویر ماهواره‌ای بالا از ماهواره سنجشی سنتینل ۲، گویای وضعیت جنگل‌های مانگرو در حاشیه خلیج‌فارس است که با توجه به ترکیب رنگی مورد استفاده، پوشش گیاهی در دامنه رنگ قرمز مشاهده می‌شود.