استراتژی متناقض ترکیه در خاک سوریه/نوعثمانی‌گری یا نوعبدالحمیدگری

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: «شبی ناگهانی بر سرشان آوار می شویم»؛ این سخن اخیر رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه است که در خصوص عملیات احتمالی ترکیه در خاک سوریه مطرح کرد و حالا نیروهای مسلح ترکیه با همراهی ارتش آزاد سوریه خود را آماده چهارمین حمله خود در مرزهای سوریه کرده اند.

البته باید گفت آمادگی آنکارا برای آغاز عملیات جدید مربوط به روزهای اخیر نیست و در واقع ترکیه تا قبل از بحران اوکراین در تقلای حمله به خاک سوریه بود. به طوری که در آبان سال گذشته رسانه های ترکیه از دیدار فرماندهان نیروهای ارتش سوریه با مقامات ترک در آنکارا برای بررسی جزییات عملیات خبر داده بودند و حالا طبق گزارش نشریه «ترکیه»، آنکارا قصد دارد عملیاتی را در تل رفعت، منبج، عین العرب، قامشلی و محدوده قامشلی تا مرز عراق انجام دهد و از دجله تا ادلب کریدور امنی تا عمق ۳۰ کیلومتری ایجاد کند؛ هدف اصلی از این عملیات پاکسازی منطقه، بازگرداندن و اسکان مهاجران سوری مطرح شده است. آنگونه که اعلام شده، قرار است حدود پنجاه هزار نیرو در این عملیات شرکت کنند.

اما سوال اصلی این است که دلیل اصلی آنکارا برای انجام عملیات درسوریه در شرایط کنونی چیست؟ واقعیت این است که مبارزه با گروه پ-ک-ک و آنچه ترکیه مدعی ارتباط برخی کردهای سوری با این گروه است، یکی از اهداف چندین ساله و اصولی ترکیه محسوب می‌شود که جامعه ترکیه هم از این هدف حمایت می کند؛ برای همین انجام عملیات در سوریه می‌تواند تاثیر مستقیمی در سبد آرای حزب عدالت و توسعه داشته باشد، کما اینکه انجام هر عملیاتی در سوریه در محبوبیت این حزب تاثیر داشته است. ما نمونه این اتفاق را در انتخابات زودهنگام ۲۰۱۸ ترکیه مشاهده کردیم که در اثنای عملیات شاخه زیتون انجام شد و توانست تا حدودی در آرای اردوغان تاثیری مطلوب بگذارد.

همچنین اردوغان در سال ۲۰۱۹ برنامه ایجاد منطقه امن و بازگرداندن مهاجران سوری را عنوان کرده بود اما در آن دوره به هدف خود دست نیافته بود و به نظر می رسد این بار قصد نهایی کردن این هدف را دارد تا شرایط برای بازگردان سوری ها فراهم شود.اما از نظر تحلیلگران اسکان مهاجران سوری مناطق مرزی سوریه به معنی بر هم زدن بافت جمعیتی این کشور است. مقامات سوری این اقدام را نمونه بارز اشغالگری مطرح می کنند.

عزم آنکارا برای آغاز عملیاتی جدید در سوریه آن هم در شرایطی که جنگ اوکراین ادامه دارد و توجه دولت ها به تحولات کی یف جلب شده است نشان می دهد که اردوغان سعی دارد از این فرصت استفاده کند و به سمت سوریه یورش ببرد.

احیای سیاست عبدالحمید دوم در سوریه

اما با نگاهی اجمالی به سیاست دولت ترکیه در سوریه به راحتی در می یابیم آنچه که در مواضع آنکارا مقابل تحولات سوریه اتخاذ شده است چیزی شبیه سیاست خارجی عبدالحمید دوم آخرین پادشاه عثمانی است که خود اردوغان هم ارادت خاصی به این پادشاه دارد؛ حتی به دستور او در مورد عبدالحمید ثانی سریال ها و فیلم های مستند بسیاری تولید و پخش شده است. اگر بخواهیم شرحی کلی در مورد نوع سیاست آخرین پادشاه دولت عثمانی و شباهت این سیاست با رفتار اردوغان را عنوان کنیم باید بگوییم که عبدالحمید دوم استانداردی دوگانه در سیاست خارجی خود داشت.

صد سال پیش سلطان عبدالحمید با ایجاد توازن میان قدرت‌های بزرگ غربی و بهره‌گیری از اختلافات و بدون توجه به تضاد منافع بین آنها سعی کرده بود با همه دولت های غربی همکاری کند که این یک نوع تضاد رویکرد در سیاست خارجی پادشاه عثمانی بود. به طور خلاصه سیاست عبدالحمید «تکیه بر قدرت بزرگ در برابر قدرت بزرگ دیگر» بود. این سیاست اگر چه برای کوتاه مدت تداوم دولت عثمانی را تثبیت کرده بود اما طولی نکشید که پایان حاکمیت و آغاز روند فروپاشی دولت عثمانی را فراهم کرد.

حال اردوغان بدون عبرت گرفتن از اتفاقاتی که برای سلطان عبدالحمید پیش آمد همین نوع سیاست را در سوریه پیش گرفته است؛ یعنی ترکیه استانداردی دوگانه در مقابل روسیه و آمریکا به عنوان دو قدرت بزرگ دارد زیرا دولت آنکار اگر چه با روسیه و ایران در قالب نشست آستانه همکاری می کند اما در حال همکاری با آمریکا نیز هست.

البته این رفتار دوگانه صرفا در مقابل روسیه و آمریکا نیست. به عنوان مثال، اردوغان از یک سو ادعای حمایت از تمامیت ارضی سوریه را مطرح می کند اما بدون هماهنگی با دولت دمشق به خاک این کشور حمله می کند. آنکارا نسبت به حمایت واشنگتن از نیروهای تروریستی انتقاد می کند اما همچنان به عنوان متحد این کشور در منطقه و سوریه حضور دارد.

باید گفت ترکیه حدود ۹۱۱ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد که طولانی ترین خط مرزی زمینی ترکیه با این کشور است و سوریه برای ترکیه همانند دروازه ای برای ورود به خارومیانه محسوب می شود. از همین روی، هر تحول سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در سوریه ترکیه را متاثر می کند اما آنکارا بدون توجه به این موضوع با آغاز بحران سوریه در سال ۲۰۱۱ شروع به دخالت در امور داخلی این کشور و تعمیق بحران سوریه کرد. ترکیه درحالی ادعای حفظ یکپارچگی خاک سوریه را مطرح می کند که به اشغالگری خود در خاک این کشور ادامه می دهد. این‌ها سوالاتی از رفتار متناقض دولت ترکیه در سوریه است که نشان می دهد رفتار سیاست خارجی اردوغان نه از جنس نوعثمانی گری بلکه از جنس نو عبدالحمیدگری است.