فرهاد آخوندی، عضو هیأت علمی دانشگاه هنر اسلامی تبریز پس از بازدید میدانی از مسجد جامع تسوج که به عنوان تنها مسجد تاریخی بازمانده از دوران ایلخانیان از آن یاد می‌شود در گفتگو با خبرنگار مهر با ابراز نگرانی از وضعیت این مسجد از نظر نگهداشت آن گفت: متأسفانه ترک‌های دیوارها تا خود گنبدهای بلند آن ادامه یافته و اگر چنانچه سریعاً به وضع آن رسیدگی نشود با کوچک‌ترین حرکت سقف و گنبدهای مسجد فرو خواهد ریخت و خسارات جبران ناپذیری را بر پیکره این اثر تاریخی و منحصر به فرد ایران و آذربایجان وارد خواهد کرد.
دانشیار دانشگاه هنر تبریز با بیان اینکه در مشاهدات میدانی شاهد تغییر شکل‌های خارج از صفحه در دیوارهای ضلع غربی بودیم گفت: این تغییر شکل‌ها به هیچ وجه طبیعی نبوده و نشانه‌های خوبی برای یک بنای تاریخی نیست بنابراین لازم است یک تیم متخصص و حرفه‌ای مطالعات علمی خود را در این باره شروع کنند و در ادامه سریعاً چاره جویی شود.
مؤسس رشته ارشد استحکام بخشی بناهای تاریخی در ایران افزود: استحکام بخشی این بنا نباید به دست افراد معمولی و چند بنا و کارگر سپرده شود بلکه نیازمند مداخلات علمی و تخصصی است و در ادامه نیازمند طراحی و اجرای یک پروژه عظیم مرمت و مقاوم سازی است.
وی افزود: با توجه به کشف چند قبر در زیر این مسجد تردید نباید داشت که این اثر دارای تاریخچه‌ای منحصر به فرد و حاوی اطلاعات گران قیمتی است که در زیر آن مخفی است. به عبارت دیگر چیزی که الان ما مشاهده می‌کنیم همه آن چیزی نیست که این مسجد در دل خود نهان دارد.
وی افزود: متأسفانه در مورد بناهای تاریخی آنچه که در مورد مرمت و مقاوم سازی بناهای تاریخی کشور شاهد آن هستیم مشاهده عینی یک تَرَک ساده و سپس پوشاندن صوری آن ترک است و کمتر به عمق ترک و عوارض جانبی آسیب‌ها توجه می‌شود.
وی در ادامه افزود: مداخلاتی که در مورد بناهای تاریخی باید انجام شود مانند درمان‌های پزشکی است. یعنی بعد از ویزیت اولیه باید مطالعات لازم از نظر آسیب وارد شده به پیکره شناسایی شود. از این رو لازم است میزان آسیب وارد شده به دیواره‌ها و سقف این بنا از طریق دستگاه‌های ویژه آندوسکوپی، اسکن لیزری، توموگرافی، اولتراسونیک انجام شود.
آخوندی تصریح کرد: متأسفانه بناهای تاریخی زیان گویا و بلندی برای بیان دردهای خود ندارند از این رو لازم است کارشناسان تخصصی بر اساس مشاهدات عینی خود در مورد بیماری و عوارض آسیب‌های وارد شده سخن بگویند. شاید برخی از این تست‌ها و دستگاه‌ها را در ایران نداشته باشیم اما قدمت و اهمیت این بنا ایجاب می‌کند که حتی اگر لازم شد از طریق شرکت‌های بزرگ خارجی و کارشناسان یونسکو برای انجام این مطالعات از کشورهای دیگر کمک گرفت.
این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال خبرنگار مهر در مورد وضعیت درخت قدیمی چنار که در جوار مناره این مسجد سر به فلک کشیده گفت: یکی از ویژگی‌های برجسته و منحصر به فرد این مسجد، وجود همین اثر طبیعی در کنار مسجد است. متأسفانه به این اثر نیز توجه چندانی نشده است. حتی شاخه بزرگی که چندی پیش از این درخت جدا شده و شکست باید برای مطالعات بعدی حفظ می‌شد که متأسفانه این اقدام صورت نگرفته است.
وی افزود: چندی پیش یکی از درختان تاریخی شهر گیمارش پرتقال که ثبت جهانی می‌باشد با قدمت چندصدساله مورد صاعقه قرار گرفت و از بین رفت اما مسئولان این شهر، این اثر تاریخی اما سوخته را به موزه شهر منتقل کرده و به شدت از باقی مانده این درخت سوخته صیانت می‌کنند و حتی آن را معرض دید گردشگران قرار داده‌اند. بنابراین توصیه من این است که در کنار توجه به بنای تاریخی مسجد، به این اثر تاریخی و طبیعی هم توجه شود و اقدامات و مداخلات تخصصی لازم برای حفظ آن انجام شود.
آخوندی در پایان، با هشدار نسبت به وضعیت فعلی مسجد جامع تسوج، از کلیه مسئولان ارشد استان، مسئولان میراث فرهنگی، خیرین محلی و گروه‌های مردم نهاد و رسانه‌های گروهی درخواست کرد تا نسبت به این تنها یادگار مذهبی دوران ایلخانی حساسیت بیشتری به خرج دهند.
گفتگو: محمد امین خوش نیت
نظر شما