نگاهی به هویت و فرهنگ تاریخی اردوگاه جنین

خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: اردوگاه جنین این روزها تیتر یک اخبار فلسطین است و از آن به عنوان قلب مقاومت در کرانه باختری نام برده می شود. اما این هویت ریشه در تاریخ این محل دارد و نشات گرفته از بافت فرهنگی شهر جنین است.

از نظر تاریخی جنین یکی از شهرهای مهم در شمال فلسطین محسوب می شود و در ۷۵ کیلومتری شمال بیت المقدس قرار دارد. جنین از شرق به دره اردن و از شمال به مرج بن عامر مشرف است. علیرغم جمعیت کم این شهر تا یوم النکبه و پیدا شدن سرو کله صهیونیست ها، در مقایسه با سایر شهرهای فلسطین، وزن اقتصادی آن بسیار بیشتر از جمعیت آن بوده است. جمعیت این شهر ۳۹۰۰۰ نفر و جمعیت استان جنین اکنون حدود ۲۵۶۰۰۰ نفر است.

• تقسیم بندی جغرافیایی سیاسی

استان جنین پنجمین استان بزرگ فلسطینی در کرانه باختری پس از شهرهای الخلیل، قدس، نابلس و رام الله است در حالی که مساحت استان جنین ۵۸۳ کیلومتر مربع یا ۹.۷ درصد است. اردوگاه جنین هم در غرب شهر جنین واقع شده است.

در دوران قیمومیت بریتانیا، این شهر به مرکزی برای منطقه جنین تبدیل شد. این شهر دارای سابقه طولانی مبارزه با استعمار انگلیس و صهیونیست است. اولین گروه مسلحانه ای که علیه استعمار انگلیس آغازشد، در سال ۱۹۳۵ به رهبری عزالدین قسام بوده است. در دوران قیومیت و استعمار انگلیس هم جنین شاهد اقدامات متفاوتی مانند علیه استعماران بود.

اعتصاب بزرگ سال ۱۹۳۶ در دوره قیمومت بریتانیا نمونه ای از آن است. از سوی دیگر هم انگلیسی ها دست به اقداماتی مثل مانند قتل، خشونت، خرابکاری و تخریب خانه های زیادی می زدند. قتل موفیت فرماندار جنین منصوب بریتانیا در سال ۱۹۳۸ از دیگر اقدامات مبارزین ضد استعماری این قطعه از فلسطین است.

کشاورزی از اصلی ترین مشاغل و فعالیت ها در شهر جنین و این استان است، و اکثریت جمعیت آن به طور مستقیم یا غیر مستقیم به آن وابسته هستند. زمین کشاورزی در جنین یکی از حاصلخیزترین مناطق در کرانه باختری است که سالانه در آن محصولات زراعی، سبزیجات و میوه کاشته می شود. درختانی مانند زیتون، بادام و مرکبات، علاوه بر تولید گلخانه ای در مقیاس وسیع هم کشت و برداشت می شود.

یکی از ویژگی های هویتی این قسمت از فلسطین که امروزه با هویت مبارزه فلسطینی هم پیوند مستقیمی دارد، این است که این استان چندین دهه به دلیل کشت قابل توجه هندوانه شهرت داشته است. وزارت کشاورزی فلسطین مساحت زمین های زیر کشت این استان را معادل حدود ۲۰ درصد از زمین های زیر کشت در سرزمین فلسطین اعلام کرده است.

یکی دیگر از ویژگی های جنین که آن را از دیگر استان های کرانه باختری متمایز می کند، بافت جنگلی آن است. منطقه جنین و طوباس از جنگل‌های فراوانی برخوردار است که حدود ۸۵ درصد از جنگل‌های کرانه باختری را تشکیل می‌دهند. البته ناگفته نماند بخش زیادی از این مناطق جنگلی اکنون در مناطق (C) طبق توافق نامه اسلو قرار می گیرند که کاملا در اختیار صهیونیست ها و شهرک نشینان است.

• بافت اجتماعی

جنین در دهه های ۲۰ و ۳۰ یک روستای بسیار کوچک و محدودی بوده که حتی به دلیل مهاجرت جوانان برای کسب درآمد به شهرهای اطراف و شهرهای نزدیک ساحل، با کاهش جمعیت هم روبرو بوده است. قبل از یوم النکبه در سال ۱۹۴۸ و حمله وحشیانه صهیونیست ها به روستاهای فلسطین در سراسر این سرزمین، شهر تاریخی جنین شامل حدود ۷۰ روستای بزرگ و کوچک بود اما پس از حمله به حدود ۳۰ روستای کوچک محدود شد و دیگر روستاها تخریب و اهالی آن آواره شدند. مانند سایر شهرهای فلسطین، سرزمین های وسیع جنین و روستاهای آن توسط رژیم صهیونیستی مصادره شد و بیش از ۱۰ شهرک در آن ایجاد شد.

اما پس از جنگ جهانی دوم و از ابتدای دهه ۱۹۵۰ شرایط تغییر کردو با بازگشت جوانان و پویایی جنین، رشد جمعیت آن آغاز شد. یکی از دلایل رشد جمعیت جنین به مهاجرت بخشی از مردم فسلطین به شهر جنین پس از جنگ ۱۹۴۸ و آواره شدنشان از خانه هایشان با اعلام موجودیت رژیم صهیونیستی برمی گردد.

موج آوارگان به شهر جنین باعث شد در سال ۱۹۵۳ سازمان آنروا(آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی زیرمجموعه سازمان ملل) با حمایت و همراهی اردن که آن سال ها کرانه باختری را در اختیار داشت، یک اردوگاه در غرب شهر جنین پایه گذاری کرد. اردوگاه به واسطه ساخت آن در یک وسعت بسیار کم، امروزه از منظر تراکم جمعیتی و خدمات اولیه، آب آشامیدنی و...در وضعیت خوبی قرار ندارد.

این اردوگاه در زمان تاسیس جمعیت کمی از فلسطینی ها را میزبانی می کرد تا اینکه بعد از جنگ ۶ روزه جمعیت آن به ۷ هزار نفر، در سال ۱۹۹۵ به ۱۷ هزار نفر و سال ۲۰۰۵ به ۲۵ هزار نفر رسید. بیشتر آوارگان ساکن جنین مربوط به حیفا و روستاهای اطراف جبال الکرمل در شمال سرزمین های اشغالی اند.

اردوگاه جنین براساس سرشماری سال ۲۰۰۷، ۳۹ هزار نفر جمعیت داشته است که طبیعتا در این سال ها افزایش یافته است. یکی دیگر از ویژگی های اردوگاه جنین جمعیت جوان آن است به گونه ای که براساس گزارش آنروا ۴۲ درصد جمعیت اردوگاه زیر ۱۸ سال سن دارند.

سابقه مبارزاتی جنین

پیشینه مبارزاتی اهالی جنین به سال ۱۷۹۹ میلادی بازمی گردد که طی آن در راستای توقف پیشروی نظامیان فرانسوی، مزارع زیتون خود را به آتش کشیدند. فرماندهی نظامیان فرانسوی که در آن زمان در اختیار ناپلئون بناپارت بود، پس از دیدن مقاومت اهالی جنین به خشم آمد و دستور داد که این شهر را به آتش کشیده و آن را غارت کنند. در سال ۱۹۱۸در جریان جنگ جهانی اول، اکثر اراضی فلسطین به اشغال انگلیس درآمد اما ساکنان جنین هرگز در برابر اشغالگران تسلیم نشدند که این یک مولفه و نشانه هویتی در ذهن مردم جنین باقی مانده است.

• تحصیل در جنین

استان جنین رتبه بالایی را در میزان آموزش در سرزمین‌های فلسطینی به خود اختصاص داده است و در کرانه باختری در کنار دو شهر سالفیت و طولکرم، رتبه نخست بی سوادی را به خودش اختصاص داده است. نرخ بی‌سوادی در استان جنین ۳.۹ درصد برای افرادا بالای ۱۰ سال است. این در حالی است که این عدد برای کل فلسطین ۵.۸ درصد است. ناگفته نماند درصد بی سوادی در فلسطین جزو بهترین ها در جهان عرب می باشد و رقم پایین جنین نشان از اهمیت به تحصیل و فرهنگ در این منطقه است.

در شهر تاریخی جنین گفته می شود حتی پیش از ورود سیستم های آموزشی نوین در قرن نوزدهم، مساجد شهر شاهد تدریس سمینارها و مناظرات علمی توسط علمای مشهور مسلمان بوده است و این حرکت علمی با فراگیری علوم مختلف فقهی و حدیثی تحت سلطه شخصیت های دینی بوده است.

استان جنین به واسطه تاریخ باستانی آن شاهد نماهای تاریخی و باستانی فراوانی است که البته برخی از آنها در حملات صهیونیست ها تخریب شده است. جنین و روستاهای آن دارای تعداد زیادی بناهای فرهنگی برجسته در کرانه باختری است، اما عمدتاً یا به دلیل اشغال رژیم صهیونیستی آسیب دیده اند یا آسیب دیده اند.

جنین دارای یک آمفی تئاتر به نام آزادی است که در سال ۱۹۹۰ تاسیس شده و در حوزه های نمایشی و موسیقی به فعالیت می پردازد. این آمفی تئاتر در کرانه باختری و سرزمین فلسطین جزو اولین ها است. لازم به ذکر است که هر ساله جشنواره فرهنگی از فرمانداری جنین با عنوان "جشنواره میراث و فرهنگ مرج ابن عامر" که نشان دهنده چهره متمدن و فرهنگی استان و به طور کلی کرانه باختری است، برگزار می شود.

*محسن فایضی، کارشناس مسائل فلسطین