تاسوعا و عاشورای حسینی در ابیانه/وقتی روستای سرخ، سیاه‌پوش می‌شود

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها- مریم یاوری: دلدادگی مردمان این سرزمین به سرور و سالار شهیدان بی انتها و به قدمت تاریخ است. هر گوشه از این آب و خاک، میعادگاهی است برای نمایش عشق و ارادت به خامس اصحاب کساء، علی‌بن الحسین علیه السلام. محبت ثارالله در خون دوست‌دارانش جوشش دارد و این جوشش، در ایام شهادتش، خروشی ایجاد می‌کند از زمین تا آسمان. در زمین، مردمان، به عشق او اشک می‌ریزند و بر سر و سینه می‌زنند و در آسمان، فرشتگان از این اشک‌ها چشمه‌ای می‌سازند تا در قیامت مسیر بهشت را به ارادتمندانش نشان دهد.

محرم، ماه دلدادگی است، ماه ماتم و عزا بر مظلومیت قتیل العبرات، او که کشته اشک‌ها می‌نامیمش. عزا بر مصیبت آل‌الله تا قیامت، عامل بقای اسلام و احیای تشیع است و برگزاری مراسم‌های روضه و ماتم حسن عاقبت، تقویت ایمان، استجابت دعا و ثوابی بی‌شمار دارد. برکت نام امام حسین علیه السلام در کوچه و خیابان‌های شهرها و روستاهای این سرزمین فراوان است و مردم در جای جای ایران اسلامی، هر کدام به شیوه خود، به سبک و سیاقی که از گذشتگانشان به جا مانده با برگزاری مراسم‌های مختلف، برکت روضه بر سیدالشهدا را برای عاقبت بخیری خود جمع می‌کنند.

در استان اصفهان، شهرها و روستاهای مختلف، مراسم عزا را منحصربه فرد و ویژه برپا می‌کنند. آداب و رسوم هر منطقه متمایز است و مردم هر کدام به شیوه‌ای، با حفظ سنت‌ها، پیوند دهنده دین و مذهب با فرهنگ ایرانی شده‌اند. از جمله مناطقی که مراسم تاسوعا و عاشورای حسینی با آداب خاصی برگزار می‌شود ابیانه است. همان روستایی که به دیوارهای سرخ و لباس‌های سنتی زنانش شهره است. روستایی در دل کوه‌های کرکس حوالی شهرستان نطنز در شمال استان اصفهان.

تاسوعا و عاشورای حسینی تنها روزهایی در سال است که گردشگران اجازه ورود به این روستا را ندارند، اما به جز این دو روز، هر گاه عزم سفر به ابیانه کنید، مردمانش پذیرای شما خواهند بود. تاسوعا و عاشورا در ابیانه به شیوه‌ای سنتی و کهن گرامی داشته می‌شود و مراسم‌های خاصی در این روستا برپا می‌شود.

تاسوعا، روزی است که به نام ساقی دشت کربلا نام گرفته است. روزی برای پاسداشت جوانمردی عباس علیه السلام. شب تاسوعا ذکرخوانی در ابیانه برگزار می‌شود. این مراسم، «ذاکری» نام دارد و نوحه‌ها با آهنگ‌ها و آواهای خاصی قرائت می‌شود.

مسجد «یسمان» محلی است که مردم در شب تاسوعا در آن گرد هم می‌آیند و شعرهایی در وصف سیدالشهدا و ابوالفضل العباس علیهما سلام می‌خوانند. نکته جالب در این شعرخوانی پاسخی است که عزاداران هم‌خوانی‌اش می‌کنند: ما ذاکر اولاد رسول ثقلینیم ای وای مصیبت / ما جمله سیه پوش و عزادار حسینیم ای وای مصیبت

قبل از ظهر روز تاسوعا، مردان محله «هرده» در مقابل امامزاده روستا جمع و آماده برپایی مراسم عزا می‌شوند. نام این مراسم «پرسه» یا «پارسا» است. علت این نام‌گذاری علمی مزین به پارچه‌ای قرمز به نام «پارسا» است.

آن‌ها در کوچه‌ها شروع به حرکت می‌کنند و به سوی خانه‌هایی می‌روند که از محرم سال گذشته تاکنون عزیزی از دست داده‌اند. خانه‌های عزادار نذورات و خیرات خود برای درگذشته‌شان را میان آن‌ها توزیع می‌کنند. پس از پایان مراسم، مردمان پایین‌ده، نخل‌گردانی را آغاز می‌کنند.

جغجه زنی، سنتی است کهن که از سالیان بسیار دور در این روستا رواج داشته است. جغجغه ابزاری چوبی است که آن را با دو دست می‌گیرند و بر هم می‌کوبند. مردان برای برگزاری این مراسم به سمت مسجد می‌روند، جغجغه‌ها را از روی پله‌ها یکی یکی برداشته و شروع به زدن می‌کنند. صدایی که از جغجغه‌ها بلند می‌شود جذاب و شنیدنی و حزن آور است.

نخل‌گردانی مراسمی است که عصر تاسوعا در ابیانه برگزار می‌شود. نخل نمادی از پیکر پاک سیدالشهداست که آن را به بالای کوه می‌برند. دو نخل که از آن اهالی دو محله ابیانه است ابتدا پوششی سیاه بر تن دارد و سپس آن را با زیورآلات و نقره مزین می‌کنند.

عبور نخل از کوچه‌های باریک و شیب‌دار ابیانه کار سختی است اما همه یاری می‌کنند تا نخل به بالای کوه برسد. برای عبور نخل از کوچه‌ها یک نفر بالای آن است تا گردانندگان را هدایت کند که مبادا نخل به دیوارهای روستا آسیبی برساند. جالب اینکه انتخاب این فرد، موروثی است و از اکنون تا سی سال دیگر مشخص است که چه کسی از کدام خانواده، بر بالای نخل قرار می‌گیرد.

آنکه بر نخل سوار است برای عزاداران اطعام آماده می‌کند که در ظهر یا غروب عاشورا آن را بین مردم توزیع می‌کنند. نخل‌گردانی با فریادهای پیاپی یا حسین تا ظهر ادامه دارد و عزاداران پس از برپایی نماز، نذری‌هایی که تدارک دیده شده است را می‌خورند.

«شاداگردانی» یا «شده برداری» مراسم دیگری است که عصر تاسوعا در ابیانه برگزار می‌شود. شادا چوب بلندی است که مزین به پارچه‌هایی شده و فردی آن را در روستا می‌چرخاند.

طایفه‌هایی که شاداگردان هستند در مقابل مسجد یسمان می‌ایستد و با ذکر صلوات، با دستمال و چادرشب ابریشمی و زربافت، آن را تزئین می‌کنند.

پس از این مراسم، بزرگان محله پل به یسمان می‌روند و از ریش‌سفیدان این محله می‌خواهند که برای به حرکت درآوردن نخل از بالای کوه آن‌ها را همراهی کنند. پس همراه می‌شوند و برای پایین آوردن نخل بالا می‌روند و اینگونه مراسم تاسوعا به پایان می‌رسد.

یکی از مهمترین رسوم مردم ابیانه در روز عاشورا نیز طلوع خوانی است. اشعاری که خوانده می‌شود آنچنان حزن انگیز است که دل هر شنونده‌ای را غمگین و چشمان هر بیننده‌ای را تر می‌کند. طلوع خوانی قبل از طلوع آفتاب عاشورا شروع می‌شود و تا لحظه طلوع ادامه دارد. اشعاری که در این مراسم خوانده می‌شود تداعی کننده حادثه کربلا و شهادت امام حسین علیه السلام است.

نخل‌گردانی در روز عاشورا نیز با شور وصف‌ناپذیری انجام می‌شود. نخل‌های هر محله از کوچه و پس کوچه‌ها به راه می‌افتند و در مقابل درب خانه‌هایی که داغ‌دار هستند ایستاده و نذری میان آن‌ها توزیع می‌شود. در نهایت، نخل‌ها پس از گذر از کوچه‌ها به چشمه چما می‌رسند و آن‌گاه که همزمان با نماز ظهر عاشورا است، نماز برپا می‌شود و عصر، نخل به حسینیه محل خودش بازگردانده می‌شود.

شام غریبان، در مقابل مسجد یسمان برپا می‌شود. جوانان به دو دسته تقسیم می‌شوند و شروع به خواندن نوحه‌ها و اشعار سنتی می‌کنند. عزاداران پس از حرکت به سمت امامزادگان شاهزاده عیسی و یحیی، مراسم عزاداری را آنجا ادامه می‌دهند و سپس به یسمان برمی‌گردند و اینگونه مراسم عاشورا در ابیانه خاتمه پیدا می‌کند.